قدس آنلاین: این روزها در شرایط خاصی به سر می‌بریم و مشکلات اقتصادی و وضعیت پیش‌آمده به سبب شیوع کرونا مفهوم فقر را بیش از پیش به دل جامعه کشانده است؛ اما باید اشاره داشت که مقوله فقر و فقرزدایی ابعاد متعددی دارد و در این میان اینکه فقر چیست و فقیر کیست، اهمیت بسزایی دارد؛ بنابراین باید در مفهوم‌سازی فقر تعریف روشنی از آن داشته باشیم و متناسب با تعریف آن به افراد فقیر کمک کنیم.
در ادبیات این حوزه تعاریف متعددی از فقر شده است؛ نگاه متعارف در این حوزه نگاه اقتصادی و نگاه درآمدی به فقراست؛ بنابراین فقیر را کسی می‌دانند که درآمدش از یک حداقلی پایین‌تر باشد یا به عبارتی در قالب فقر مطلق یا نسبی نسبت به استاندارد زندگی آن جامعه، درآمدش پایین‌تر باشد؛ در ادبیات فرهنگی و دینی ما هم از همین منظر به مقوله فقر نگاه شده است.
در ادبیات فقر عنوان می‌شود اگر کسی نتواند تمام مواد غذایی و خوراکی موردنیاز خود را تأمین کند، مسکین نامیده می‌شود که به آن فقر شدید می‌گویند. از منظر فقر درآمدی اگر به موضوع نگاه کنیم، شرایط اقتصادی و اجتماعی و حتی سیاسی و بروکراسی و نهادی می‌تواند در تعمیق فقر، افزایش یا کاهش آن اثر بگذارد؛ بنابراین یکی از جلوه‌های ملموس تشدید فقر تورم است، تورم به تعبیر «فریدمن» نوعی مالیات است، مالیاتی که بیشتر فشارش هم بر گروه‌های پایین درآمدی است.
عموماً این مالیات برای گروه‌هایی که از محل تورم منتفع می‌شوند، خیلی اثربخش نیست؛ چراکه آن‌ها بخشی از انتفاع خود را از این محل در قالب مالیات می‌پردازند، ولی گروه‌های پایین درآمدی انتفاعی ندارند که بپردازند؛ بنابراین وضعشان هم بدتر می‌شود! حالا وقتی شرایط خاصی هم مانند ایام کرونا رخ می‌دهد که هم عرضه و هم تقاضا را توأمان تحت تأثیر قرار می‌دهد، آن‌هایی که توانایی درآمدی مقبول و مکفی دارند و متوسط به بالا هستند، می‌توانند در منزل بنشینند و برای حفظ سلامتی خود کسب‌وکارشان را تعطیل کنند و پس‌انداز و امکاناتی دارند تا دوام بیاورند، اما گروه‌های پایین درآمدی که باید برای امرارمعاش خود درصحنه باشند و اگر یک روز کار نکنند آن روز درآمدی نخواهند داشت و با مشکل معیشت روبه‌رو می‌شوند، چه می‌شوند؟
طبیعی است که پدیده‌های اینچنینی فشار مضاعفی را بر گروه‌های پایین درآمدی می‌آورد و اینجاست که مواسات و همبستگی اجتماعی، تعهد، همنوعی و نوع‌دوستی اجتماعی باید ظهور و بروز بهتری داشته باشد و دولت هم باید بتواند برای صیانت از گروه‌های پایین درآمدی چتر حمایتی مقبولی را تعریف و به‌خوبی اجرا کند؛ به خصوص در ایام کرونا. تشکل‌ها، اصناف و جمعیت‌ها و همین‌طور توده مردم هم به‌صورت انفرادی باید در این ایام با لطف و نگرش و همنوع‌دوستی بیشتری به نیازمندان کمک کنند. هر کدام از ما دایره‌ای از آشنایان، بستگان، همسایگان و دوستانی داریم که مستقیم می‌توانیم به آن‌ها کمک کنیم و یا با تشکیلات و خیریه‌هایی که می‌توانند خدمت‌رسانی مستقیم به نیازمندان داشته باشند، همراه شویم.
مواسات و نوع‌دوستی به‌ویژه در این ایام امر میمون و مبارک و جلوه‌ای از سرمایه اجتماعی است که نشان می‌دهد در جامعه‌ای که جامعه اندیشی و اسلامی هم هست، نوع‌دوستی و مواسات می‌تواند عملکرد مثبتی را در این روزهای کرونایی رقم بزند.
هر جامعه‌ای برای فقرزدایی نیازمند نهادسازی است؛ بنابراین باید نهادهای عمومی، دولتی، سازمان‌های مردم‌نهاد و سمن‌ها در این جهت و در راستای کمک به گروه‌های آسیب‌پذیر شکل بگیرند. ضرورت انجام چنین نهادسازی‌هایی اگر با نگاه‌های ارزشی اسلامی و دینی عجین شود، می‌تواند عملکرد بهتر و مناسب‌تری در جامعه برجای بگذارد.
ادبیات مواسات چون بار ارزشی داشته و خاستگاه دینی دارد، اگر سامان عینی پیدا کند، قطعاً می‌تواند در دایره سیاست‌گذاری و عملیاتی برای کمک به گروه‌های پایین درآمدی نقش فراوانی داشته باشد. چنانچه افراد فقیری هستند که دیده نمی‌شوند؛ بنابراین باید نهادهایی داشته باشیم تا این افراد را به تصویر بکشند و حجم فقر و محرومیت آن‌ها را به لنزهای دوربین و قلم‌ها بکشانند و مردم را با این محرومیت‌ها آشنا کنند و از کسانی که می‌توانند همیار و یاری‌رسان باشند، مساعدت بطلبند.
تهییج کردن ذهن کسانی که می‌توانند کمک کنند را معطوف به این محرومیت‌ها کردن، هنری است که گروه‌های فقیر نیازمند آن هستند و خود جلوه‌ای از مواسات است؛ پس باید کسانی باشند که پژواک صدای آن‌ها باشند و صدای آن‌ها را به گوش هم اصحاب قدرت و هم اصحاب ثروت و هم به گوش افراد اهل مروت، حمایتگر، همیار و یاری‌رسان برسانند؛ بنابراین مواسات شبکه‌سازی، تمهید و برنامه‌سازی و برنامه‌ریزی نیاز دارد که بتواند این مفهوم ارزشی را به دل جامعه ببرد و پلتفرمی را تهیه کند که در قالب آن بتوان دردی از آلام گروه‌های پایین درآمدی کاست.
نظر شما