از اواسط خرداد ماه و به دنبال گرم‌تر شدن هوا همواره شاهد هشدارها و یا اطلاعیه‌هایی از سوی متولیان حوزه برق بودیم و با شروع فصل تابستان و افزایش استفاده از وسایل سرمایشی حتی شاهد رکوردشکنی استفاده روزانه از برق در مشهد بودیم.
بنابراین همان گونه که کارشناسان حوزه برق تأکید دارند لازم است شهروندان نحوه و میزان استفاده از برق خود را مدیریت کنند تا با مشکل قطعی برق مواجه نشویم، اما مسئله مهمی که در همین مدت، کمتر به آن پرداخته شده توجه به مدیریت مصرف آب است؛ چراکه شاید بشود با قطعی چندساعته برق اندکی از کمبود را جبران کرد و حتی می‌شود با استفاده از ابزار جایگزین ساده از بحران موقت بی‌برقی عبور کرد ولی اگر بحران آب جدی‌تر شود نمی‌شود به سادگی آن را مدیریت کرد.
شاید تصور کنید امسال (منظور سال زراعی) که بارندگی‌ها خوب بوده و سدها پر هستند پس چرا ما از مدیریت مصرف آب و توجه داشتن به بحران در حوزه آب سخن می‌گوییم لذا به منظور بیان بهتر این موضوع در ادامه به نکاتی اشاره می‌کنیم که با کنار هم قرار دادن آن‌ها می‌شود به این نتیجه رسید که مدیریت مصرف آب ضرورتی همیشگی بوده و هست و هنوز تا جبران کاستی‌ها در این بخش فاصله بسیار داریم.
• نیمه پر لیوان
اگر بخواهیم نگاهی به آمار و ارقام ذخایر آبی استان در یک دوره نزدیک به ۲۰ سال گذشته داشته باشیم، می‌بینیم برخلاف سال‌های گذشته امسال وضعیت بهتری داریم و شاید از معدود سال‌هایی بوده که برخی از سدها سرریز شدند و با تمام این اوصاف به گفته مدیران آب منطقه‌ای خراسان رضوی هم اکنون ۷۰درصد ذخایر سدهای استان آب دارند.
علیرضا طاهری، قائم مقام شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی در گفت‌وگو با ایرنا می‌گوید: بیش از یک هزار و ۱۰۱ میلیون مترمکعب آب در مخازن سدهای این استان جمع شده که بیش از ۷۱۷ میلیون مترمکعب آن از ابتدای سال جاری به سدهای استان وارد شده است.
وی از رشد ۱۲ درصدی ذخیره آب در سدهای خراسان رضوی نسبت به مدت مشابه سال گذشته خبر می‌دهد و می‌افزاید: در مدت مشابه پارسال به طور میانگین ۵۸ درصد سدهای این استان پرآب بود.
در حال حاضر ظرفیت ذخیره آب سدهای بزرگ و در حال بهره‌برداری خراسان رضوی را یک میلیارد و ۵۱۲ میلیون مترمکعب است که یک میلیارد و ۲۵۰ میلیون مترمکعب از این حجم مربوط به سد دوستی مشترک بین ایران و جمهوری ترکمنستان است. هم اکنون ۷۲ درصد از ظرفیت سد دوستی آب دارد که این میزان در مدت مشابه سال گذشته ۶۱ درصد بود.
طاهری اظهار می‌دارد: در فصل بهار امسال ۱۱ سد در استان خراسان رضوی از جمله سدهای ارداک و طرق در مشهد، درونگر در درگز، چهچهه، قره تیکان و زاوین در کلات، کمایستان و یام در جغتای و جوین، دولت‌آباد در چناران، سده در خواف و سد فریمان سرریز شد.
هم اکنون ذخیره آب ۱۵ سد در این استان بیش از ۷۰ درصد گزارش شده که بیشترین ذخیره آب در سدهای کمایستان جغتای و دولت‌آباد چناران است.
• نیمه خالی لیوان
آنچه گفته شد در یک نگاه کلی و اولیه و اندکی عامیانه خوشایند است که البته جای شکرش هم باقی است که مهربانی آسمان در سال‌های اخیر کابوس خشکسالی دو دهه‌ای را کمرنگ‌تر کرد ولی در مقابل اگر وضعیت حاکم بر میزان مصارف آب در بخش‌های مختلف کشاورزی، شرب، صنعت و خدمات را نیز مورد نقد و بررسی قرار دهیم می‌بینیم هنوز در لبه تیغ کم‌آبی قرار داریم.
• انسداد ۱۱ هزار و ۸۰۰ چاه غیرمجاز
اما علایی، مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی معتقد است: با اجرای «طرح تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی» اکنون کسری آب در این استان به ۸۰۰ میلیون مترمکعب در سال کاهش یافته است.
به گفته مدیرعامل شرکت آب منطقه‌ای خراسان رضوی از سال ۱۳۹۲ تاکنون عملیات انسداد ۱۱ هزار و ۸۰۰ چاه غیرمجاز در خراسان رضوی انجام شده و طی این مدت ۲۴۰ میلیون مترمکعب آب از این طریق صرفه‌جویی شده است.
اما متأسفانه تعداد کنونی چاه‌های غیرمجاز کشاورزی در این استان ۵هزار و ۷۵۰ حلقه است که طبق برنامه‌ریزی‌های انجام شده در اجرای طرح تعادل‌بخشی آب‌های زیرزمینی استان، عملیات انسداد همه این چاه‌ها دنبال می‌شود.
علایی می‌گوید: امسال انسداد ۲هزار حلقه چاه غیرمجاز در استان خراسان رضوی برنامه‌ریزی شده که تاکنون حدود ۳۸۰ حلقه از آن‌ها مسدود شده است.
همان گونه که می‌بینیم شرایط کلی حاکم بر ذخایر آبی خوب نیست؛ چراکه از یک سو افت سطح آب ذخایر زیرزمینی را داریم که به دنبال آن فرونشست دشت‌ها رخ داده و به بیان ساده‌تر اینکه در بسیاری از دشت‌های خراسان رضوی حتی اگر بارندگی‌ها خوب باشد امکان ذخیره شدن آب حاصل از بارندگی در سفره‌های زیرزمینی نیست و اگر هم باشد بسیار اندک است؛ چرا که آبراهه‌ها یا حفره‌های زیرسطحی بر اثر فرونشست زمین پر شده است.
از سوی دیگر وجود نزدیک به ۶ هزار چاه غیرمجاز و اضافه برداشت چاه‌های غیرمجاز موجب شده تا استفاده بی‌رویه از سفره‌های زیرسطحی آب سرعت بگیرد.
• آمارهای قابل تأمل و اندکی نگران‌کننده
گذشته از مسئله ذخایر آبی همچنان که همگان می‌دانیم بیش از ۸۰ درصد آب استحصالی در بخش کشاورزی مصرف می‌شود که با توجه به شیوه کشاورزی سنتی کشور و استان ما بخش قابل توجهی از آن هدر می‌رود و باید به روش‌های مختلف نسبت به بهینه‌سازی مصرف در این بخش اقدام شود.
در بخش شرب هم چند نکته قابل توجه وجود دارد که می‌تواند به بهره‌وری بیشتر از آب کمک کند؛ نخستین نکته مصرف بالای آب در خراسان رضوی است آنچنان که مدتی پیش علایی مدعی شد سرانه مصرف آب در مشهد از سرانه آب یک هلندی بیشتر است. نکته دوم اینکه به گفته مسئولان از ۲۴هزار کیلومتر طول شبکه‌های روستایی و ۶هزار کیلومتر طول شبکه‌های شهری آب این استان حدود ۱۵ هزار کیلومتر دچار فرسودگی است که بخشی از آب شرب را هدر می‌دهد.
• ۱۴۰ روستای تشنه در مشهد
با تمام این اوصاف در حالی که خبرهای خوبی از ذخیره سدها منتشر می‌شود متولیان بخش توزیع از بحرانی بودن شرایط آبی شهرهای زیادی در استان خبر می‌دهند، به طوری که چند هفته پیش مدیرعامل آب و فاضلاب خراسان رضوی می‌گوید: برخی عنوان می‌کنند که سطح و میزان بارندگی‌های امسال مناسب بوده اما این مهم ارتباط چندانی با آبرسانی به روستاها ندارد؛ چراکه براساس آمارهای موجود در حال حاضر ۳۰۰ روستای استان با مشکل کمبود آب به صورت جدی دست و پنجه نرم می‌کنند و به صورت ثابت و یا سیار با تانکر به آن‌ها آبرسانی صورت می‌گیرد و وضعیت ۷۹ روستا از این تعداد به صورت جدی وخیم است.
علوی می‌افزاید: در حال حاضر ۱۴۰ روستا در مشهد با مشکلاتی از جنس تأمین، توزیع و کیفیت آب روبه‌رو هستند. میزان مصرف آب در خرداد ماه نسبت به مدت مشابه سال گذشته ۱۰ درصد افزایش داشته است. اگر این افزایش با اوج مصرف به دلیل گرمای هوا همراه شود، حتی اگر در سدها و مخازن زیرزمینی نیز آب داشته باشد، شبکه توزیع آب قادر به تأمین فشار مناسب به لحاظ کیفیت و کمیت نخواهد بود.
علوی با اشاره به اینکه این میزان افزایش مصرف در برخی شهرها تا ۴۰ درصد نیز ثبت شده، می‌گوید: اگر همین روند ادامه داشته باشد قطعاً در فرایند تأمین آب برای روستاها و شهرهای استان خراسان رضوی با مشکلاتی روبه‌رو خواهیم شد.
نکته قابل توجه دیگر اینکه بر اساس مطالعات کارشناسان حوزه هواشناسی ۱۰مهر تا ۱۰آبان سال جاری میزان بارش‌ها در ایران و شمال خراسان رضوی زیر نرمال خواهد بود که پدیده مونسون در جنوب شرق از علل این کم‌بارشی است.
پس با کنار هم قرار دادن تمام نکات ذکر شده می‌توان گفت اگر صرفه‌جویی آب به صورت جدی رعایت نشود و در بازه زمانی کوتاه‌تری نسبت به انسداد چند هزار چاه غیرمجاز اقدام نشود و اصلاحات فنی برای بهبود شبکه توزیع چه در بحث بهسازی و چه در بحث منابع جدید تأمین آب سرعت نگیرد شاید تفاوتی بین خالی بودن یا پر بودن مقطعی ذخایر سدها نباشد و اثرات ترسالی برای بسیاری از ساکنان خراسان رضوی ملموس نباشد.
نظر شما