قدس آنلاین: ترکیه در هفته گذشته شاهد برپایی نماز جمعه در بنایی تاریخی بود، مراسمی که از مقامات کشورهای اسلامی گرفته تا رسانه‌های دنیا به آن پرداختند. اما چرا حضور گسترده نمازگزاران در چنین محلی تا این حد نظرها را به خود معطوف کرد؟ 

 ایاصوفیه از آنجا توجه‌ها را جلب کرد که رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه حکم تبدیل مسجد ایاصوفیه به موزه را لغو کرد و گفت که این محل مانند مساجد دیگر ترکیه به روی تمام مسلمانان، غیرمسلمانان و همچنین گردشگران داخلی و خارجی باز خواهد بود.

بنا به اظهارات رسانه دولت ترکیه ورودی این محل رایگان خواهد شد، در حالی که پیش از این بازدیدکنندگان خارجی برای ورود به موزه باید حدود ۱۳ دلار پرداخت می‌کردند.

رئیس جمهور ترکیه در رابطه با تغییر کاربری این محل تاکید کرده است که در ترکیه ۴۳۵ کلیسا و کنیسه وجود دارد، او همچنین تبدیل مسجد ایاصوفیه به موزه را با درخواست تبدیل واتیکان به موزه و بسته شدن آن برای عبادات مقایسه  کرده است.

ایاصوفیه و گذر از بلایای طبیعی و غیرطبیعی

ایاصوفیه نخستین کلیسای بزرگ مسیحیان جهان تا سال ۱۵۰۰ بعد از میلاد مسیح بود که با وجود عظمتش، ساخت آن تنها ۵ سال طول کشید. این مکان از عظیم‌ترین آثار بر جای مانده از تمدن بیزانس است که ابتدا به عنوان کلیسای جامع مسیحی ارتدوکس مورد استفاده قرار می‌گرفت.

جنگ داخلیِ قسطنطنیه حدود سال ۴۰۰ میلادی به آتش سوزی و در نهایت ویران شدن این بنا منتهی شد تا اینکه طی شش هفته ایاصوفیه را دوباره برپا کردند.

اما  تعجیل در تحویل بنا، اشتباهات بسیاری را در طراحی و اجرا به دنبال داشت که باعث شد، دو دهه بعد بخش‌های زیادی از ایاصوفیه ریزش کرده و  به آن آسیب‌هایی وارد شود.

گفته می‌شود ایاصوفیه در طول تاریخ صدها بار بازسازی و مرمت شده است و این بنا چندین آتش‌سوزی، زلزله همچنین جنگ و درگیری داخلی را پشت سر گذاشته و حتی در دوران جنگ‌های صلیبی هم شاهد گزندهای بسیاری بوده است.

جدا از خرابی و صدمات گاه و بی‌گاهی که بر ساختمان این بنای تاریخی وارد شده بود در سده نهم میلادی همزمان با عصر از بین‌ بردن مجسمه‌ها، تمثیل‌ها و نقاشی‌ها توسط تندروهای مسیحی، ایاصوفیه هم  بسیاری از تمثیل‌ها، کاشی‌کاری‌ها، موزاییک‌کاری‌ها و نقاشی‌های بی‌نظیر خود را از دست داد. چراکه مسیحیان افراطی در آن زمان بر این باور بودند که این تصاویر باعث می‌شود مردم به جای پرستش خدا به مجسمه‌ها اهمیت دهند.

زمانی که سلطان محمد عثمانی، قسطنطنیه را تصرف کرد و وارد ایاصوفیه شد، کلیسای مسیحیان را به مسجد تبدیل و به دنبال نابودسازی نشانه‌های هویتی تاریخ گذشته بنا بود. سلطان محمد تمثیل‌های مسیحیان را  از بین برد و مانند بسیاری از پادشاهان تلاش کرد تمدن‌های گذشته را حذف و تا جایی که در توان داشت تاریخ را به نفع خود تغییر دهد.

تبدیل بزرگترین کلیسای تاریخی جهان به مسجد

ایاصوفیه از معماری بی‌نظیری برخوردار است آنچنان‌که در دوران گذشته از این محل برای برگزاری برای مراسم تاج‌گذاری امپراتورها استفاده می‌شد و از سوی دیگر به واسطه احترامی که در میان مردم داشت، حتی  مجرمان و افراد بی‌پناه هم برای در امان ماندن از مجازات یا داشتن محلی برای اسکان هر چند موقت به ایاصوفیه پناه می‌بردند.  

این بنا  از همان ابتدا یک ساختمان باعظمت و چشمگیر نبود  بلکه عبادتگاهی کوچک به یادبود اسقفی مسیحی  بود تا اینکه سال‌ها بعد بنای اصلی ایاصوفیه برای  بزرگداشت پیروزی کنستانتین اول در جنگ با قسطنطنیه بنا  و به عبادتگاه مسیحیان تبدیل شد.

۹ قرن بعد  از ایجاد ساختمان اولیه ایاصوفیه، در سال ۱۴۵۳ سلطان محمد عثمانی فاتح قسطنطنیه این کلیسای قدیمی را به مسجد تبدیل کرد. این تغییر کاربری از کلیسا به محل نماز خواندن و عبادت مسلمانان تغییراتی را هم برای این مکان به همراه داشت. برای مثال سلطان سلیمان اول دستور حذف تمامی نقاشی‌ها و نگارگری‌های داخل کلیسا را داده بود تا در زمان اقامه نماز، تصاویر غیراسلامی در برابر چشمان نمازگزاران قرار نگیرد.

این ساختمان عظیم به مدت ۵۰۰ سال مسجد اصلی استانبول باقی ماند تا زمانی که در سال ۱۹۳۵ توسط مصطفی کمال آتاتورک پایه‌گذار جمهوری ترکیه به موزه تبدیل شد. این موزه سالانه پذیرای میلیون‌ها گردشگر بود و درآمد خوبی را نصیب صنعت گردشگری ترکیه کرد.

اهمیت ایاصوفیه برای مسلمانان و مسیحیان

برای آگاهی از اهمیت این بنا در میان مسیحیان کافی است به این نکته اشاره کنیم که بنا بر روایت‌های مذهبی، فرشته‌ای بر احداث آن نظارت داشته است. بسیاری از مسیحیان این کلیسا را "متبرک" می‌شمردند، زیرا عقیده داشتند که چوبی که در بنای آن به کار رفته به کشتی نوح تعلق دارد. ایا صوفیه از دیدگاه مسیحیان "مادر همه‌ی کلیساها" و متعالی‌ترین جلوه "حکمت مقدسی" به شمار می‌رفت که با میلاد مسیح پدید آمده بود.

حامیان تبدیل موزه ایاصوفیه به مسجد بر این باور هستند که برپایی نماز در این محل سابقه‌ای بیش از ۵۵ سال دارد. اولین بار در سال ۱۹۶۵، حزب راستگرای «عدالت» پیشنهاد این تغییر را مطرح کرد، اما اردوغان و حزب عدالت و توسعه که تازه در ترکیه روی کار آمده بودند این پیشنهاد را در دستور کار خود قرار ندادند تا سال ۲۰۱۹ که رئیس جمهور این کشور اعلام کرد دستور برپایی نماز در این محل را خواهد داد و در مراسم بزرگداشت پیروزی عثمانی‌ها در استانبول، سوره فتح را در ایاصوفیه قرائت کرد. اقدامی که به نوعی از جدیت او در تبدیل این موزه به محلی برای نیایش مسلمانان حکایت می‌کرد.

نتایج نظرسنجی در سال ۲۰۱۹  نشان داد که غیر از حزب حاکم در ترکیه یعنی عدالت و توسعه تصمیم تبدیل ایاصوفیه به عبادتگاه مسلمانان از حمایت کامل سایر احزاب ترکیه هم برخوردار است. در نتیجه هفته گذشته پس از ۸۶ سال بار دیگر نمازگزاران و بسیاری از مسئولان ترکیه در ایاصوفیه نماز جمعه برپا کردند.

افسانه ها و داستان‌های ایاصوفیه؛ از قدرت شفادهندگی تا گربه معروف

در رابطه با ایاصوفیه داستان و افسانه‌های بسیاری وجود دارد، از اینکه انگیزه ساخت این بنا بر اساس یک خواب بوده گرفته تا باور به شفا گرفتن از این عبادتگاه. یکی از این باورها مربوط به حفره یا چاهی می‌شود که در وسط هال مسجد قرار گرفته و از سالیان پیش درمیان بخشی از مردم ترکیه داستان‌هایی سینه به سینه در مورد آن نقل شده است. داستان هایی مانند اینکه این چاه قدرت شفادهندگی برای نارسایی‌های قلبی و سایر بیماری‌ها را دارد. بر اساس این باور فرد بیمار باید ۳ بار در روزهای شنبه از این چاه دیدن کند و در هر بازدید، یک لیوان از آب داخل آن را بنوشد. این رسم در زمانی که ایاصوفیه به عنوان کلیسا مورد استفاده قرار می‌گرفت رواج زیادی داشت.

مسجد ایاصوفیه به غیر از این چاه، ستونی از جنس مرمر دارد که حتی اوج گرمای تابستان هم خیس و نمناک است. برای این ستون مرمری هم داستانی وجود دارد و گذشتگان این طور روایت می‌کنند که این ستون هم قدرت شفادهندگی بیماران را دارد.

بنابر باور گذشتگان اگر فرد بیمار انگشت خود را به داخل قسمت‌های پایینی ستون که دارای صفحات برنزی و یک سوراخ در وسط است، ببرد و بعد دست خود را روی ناحیه‌ای در بدنش که دچار بیماری است بگذارد، شفا پیدا می‌کند. اما مبنای این داستان چه بوده و از کجا پیدید آمده است؟ گفته شده که در زمان‌های دور یکی از امپراطورها برای لحظاتی به این ستون تکیه داده و بلافاصله بعد از آن سردرد وحشتناکی که امانش را بریده بوده از بین رفته است.

نسل های‌گذشته در ترکیه رطوبت و نمناک بودن این ستون را به دلیل اشک‌های حضرت مریم(س) می‌دانسته اند. 

گربه ایاصوفیه یا گلی (Gli) هم از دیگر مواردی است که برای گردشگران و بازدیدکنندگان این بنا جذاب است. تا جایی که با آن عکس یادگاری گرفته و در فضای مجازی به اشتراک می‌گذارند.

این گربه‌  به مدت ۱۴ سال در این مسجد ساکن بوده و آنقدر محبوب است که حتی در شبکه‌های اجتماعی هم تعداد زیادی دنبال کننده دارد. این گربه را بیشتر مواقع می‌توان در داخل مسجد دید که در محل تاج‌گذاری شاهان امپراطوری بیزانس (omphalos) یا بغل گردشگری آرام گرفته است.

از این پس ایاصوفیه تحت عنوان «مسجد» پذیرای  مسلمانان خواهد بود و هر جمعه نمازگزاران صحن و اطراف این ساختمان را پر خواهند کرد.

برپایی نماز جمعه در ایاصوفیه پیام‌های تبریک زیادی به دنبال داشت. عمران خان، نخست‌وزیر پاکستان با انتشار مطلبی در حساب رسمی خود در توئیتر از تصمیم ترکیه برای گشایش مجدد مسجد کبیر ایاصوفیه پس از ۸۶ سال به روی نمازگزاران تمجید کرد.

جمعیت مسلمانان اروپا هم از بازگشایی مسجد ایاصوفیه در استانبول ترکیه پس از ۸۶ سال و برگزاری نماز جمعه در این مسجد استقبال کردند.

وبیجا سسرویچ، موذن مسجد تاریخی «غازی خسروبیگ» در سارایوو، پایتخت بوسنی از این اقدام ترکیه تشکر کرد و آن را اقدامی در مسیر توسعه اسلام در جهان دانست. او گفت: نماز خواندن در آن مسجد واقعا فوق العاده بود.

مسلمانان کشورهای اروپایی مانند بلژیک، اتریش و سوئد هم از این اقدام ترکیه تشکر کردند.

منبع: باشگاه خبرنگاران

انتهای پیام/