قدس آنلاین: تقریباً همه می‌دانیم امضای ما می‌تواند نشانگر شخصیت ما باشد. عده‌ای از روان‌شناسان معتقدند خط تحریری می‌تواند دربرگیرنده ویژگی‌های شخصیتی افراد باشد. اگر این‌طور باشد خوش‌خطی یا ضعف در نگارش خط تحریری در جایگاه ویژه‌ای قرار می‌گیرد. شاید به خاطر چنین نظریه‌هایی افراد سعی می‌کنند درست‌نویسی و یا خط خوش را یاد بگیرند.  

مدتی است مکتب هنر رضوان کارگاه‌های آموزشی خط تحریری

با عنوان «خط و شخصیت» برگزار می‌کند که امروز هفدهمین جلسه این کارگاه مجازی برپا می‌شود و علاقه‌مندان از مباحث آن به صورت غیرحضوری بهره‌مند می‌شوند. محمد ظریف‌صدر، هنرمند خوشنویس و مدرس خط تحریری که چند سالی مسئولیت نگارخانه رضوان را برعهده داشت، مدرس این کارگاه آموزشی است. برگزاری این کارگاه‌ها بهانه‌ای شد تا در گفت‌وگو با او درباره خط تحریری صحبت کنیم و از دلایل آموزش این نوع خط بپرسیم. گفت‌وگوی ما را بخوانید.  

* گویا با نام‌گذاری «خط و شخصیت» بر کارگاه‌ها، معتقد هستید خوشنویسی بر شخصیت افراد تأثیر می‌گذارد. درباره تأثیر این هنر بگویید.

** بله، خوشنویسی به‌ ویژه خط تحریری تأثیر مستقیمی روی شخصیت افراد می‌گذارد، چنان که در روایات اسلامی نیز به اهمیت هنر خوشنویسی تأکید شده و حتی مبحثی با محوریت روان‌شناسی خط وجود دارد.

متأسفانه با پیشرفت تکنولوژی و سرعت در فضاهای اجتماعی انسانی، شاهد بدخطی بسیار گسترده افراد هستیم، در حالی که در گذشته افراد با وجود تحصیلات پایین‌تر، خط زیباتری داشتند. استفاده از ابزارهایی مانند خودکار، افزایش حجم کارهای افراد نسبت به گذشته و استفاده از تکنولوژی مانند تایپ‌کردن با رایانه یا گوشی‌همراه سبب شده افراد مهارت‌های مورد نیاز خود را برای نگارش از دست بدهند.

* تعریف شما از خط تحریری چیست؟  

** خط تحریری برای نگارش معمولی و اکثراً برای تندنویسی استفاده می‌شود و هر فردی خط تحریری مخصوص به خود را دارد که در طی سال‌ها تجربه و توانمندی خود آن را به شکلی که می‌خواهد می‌نویسد.

* می‌توان تاریخچه‌ای برای این نوع خط قائل شد؟

** اگر اطلاعات تاریخی موجود را بررسی کنیم، آخرین خط ایرانی که پیش از ظهور اسلام در ایران رواج داشت، خط پهلوی است. این خط تا زمان پادشاهی ساسانیان خط رسمی کشور بوده است و در ضرب سکه‌ها نیز استفاده می‌شده ولی با نابودی سلسله ساسانی و حمله اعراب به ایران که در تاریخ با عنوان خلافت راشدین از آن نام می‌برند کم‌کم جای خود را به خط عربی داد. با تصرف ایران توسط اعراب، خط کوفی که به نوعی از نوادگان خط آرامی است و محل پیدایش آن مربوط به شهر کوفه است، وارد ایران شد. خط کوفی در آن زمان برای کتابت قرآن استفاده می‌شد، ولی برای ترویج دین و آشنایی مردمان شرق و غرب با اسلام، این خط دارای مشتقات بسیاری نظیر کوفی‌بنایی (معقلی)، کوفی‌تزئینی و... است.

خط کوفی، اعراب و حرکت برای خواندن درست کلمات نداشت و چون برای کتابت قرآن به خطی با ویژگی خوانایی در آواها و حروف نقطه دار نیاز بود به مرور خط نسخ برای برطرف کردن این مشکلات اختراع شد و پس از آن خط نسخ برای نوشتن قرآن استفاده شد و خط کوفی برای نوشتن برخی کتیبه‌ها و لوح‌های تزئینی و نه استفاده عمومی باقی ماند.

از آنجایی که خط نسخ از ویژگی نسبت و وضوح کلمات برخوردار بود علاوه بر کاربرد زیبانویسی به خوانایی نوشته کمک می‌کرد در نتیجه به زودی در سرزمین‌های عربی و کشورهای اطراف رواج یافت.

ایرانیان که در خواندن خط عربی کوفی با مشکل مواجه بوده و از سمتی برای نگارش به خط عربی از طرف حاکمان وقت تحت فشار بودند با کمک خوشنویسان ایرانی و توجه به پیشینه خط پارسی میانه (پهلوی و اوستایی) سعی کردند خطی ساده‌تر و البته اختصاصی را تولید کنند.

* فضای مجازی و آموزش آنلاین بستر مناسبی برای آموزش این هنر است؟

** فضای‌مجازی، بستری مناسب برای تعامل و گفت وگو بین هنرجویان و مدرس ایجاد کرده، به گونه‌ای که آن‌ها پس از آموزش مجازی و اجرای برنامه زنده، با آرامش می‌توانند پرسش‌های خود را مطرح کنند. پاسخ‌های این پرسش‌ها نیز در دسترس همگان قرار می‌گیرد. همچنین در سال‌های اخیر، آموزش از راه دور شاخه مهمی از فرایند آموزش در جهان محسوب می‌شود. وقتی ارائه آموزش‌های از راه دور در قالب دانلود ویدئوهای ضبط ‌شده باشد، هنرجویان امکان پخش مجدد آن را به دلخواه خود دارند و در این حالت آموزش تحت کنترل آن‌هاست.

البته ارائه آموزش خوشنویسی به صورت زنده در حالی که هنرجویان از لنز دوربین مباحث را دنبال می‌کنند، سختی‌های خاص خود را دارد، چرا که در ارتباط مستقیم با مخاطب قرار نداریم و از آنچه در اختیار او می‌گذاریم مطمئن نیستیم، علاوه بر این، اگر هنرجو پرسشی داشته باشد می‌توان در دوره‌های آموزش حضوری با تماشای کار مدرس به پاسخ پرسش خود برسد که این موضوع ممکن است در آموزش‌مجازی کمتر امکان‌پذیر باشد.

میزان استقبال از این دوره‌های آموزشی تاکنون خوب بوده و علاوه بر مشهد از دیگر شهرهای کشور نیز علاقه‌مندانی بوده‌اند که علاوه بر شرکت در این کارگاه مجازی، از طریق تلفن پرسش‌های خود را نیز پرسیده‌اند و ما نیز آن‌ها را راهنمایی کرده‌ایم.

ما در این کارگاه مجازی با شعار «آراستگی، آرامش و آگاهی» به علاقه‌مندان آموزش‌های لازم برای خط تحریری را ارائه می‌دهیم. آراستگی به این معناست که حروف با فاصله مناسب از هم روی خط قرار بگیرند، منظور آرامش این است که هنرجو در نگارش خط تحریری خود عجله نداشته باشد. در ادامه نیز آگاهی به معنای اطلاع هنرجو از تاریخچه خط تحریر و اهمیت یادگیری آن و توجه به فواید برخورداری از این هنر است.

* وضعیت آموزش خط تحریری در کشور چگونه است و تا چه اندازه این هنر در کنار خوشنویسی آموزش داده می‌شود؟

** پاسخ به این پرسش باید براساس آمار و ارقام موجود داده شود و من فعلاً آماری ندارم که بتوانم بدانم وضعیت چگونه است، اما خط تحریری به همان نسبت آموزش خوشنویسی با قلم مورد توجه است و فراگیری جامعه مخاطب برای یادگیری زیاد است.

* در حوزه نشر تا چه اندازه به آموزش خط تحریری توجه شده است و آیا کتاب‌های آموزشی وجود دارد؟

** خوشبختانه توجه جامعه نشر به آموزش خط تحریری بسیار خوب است و ناشران بسیار خوبی در این حوزه کتاب‌های مختلفی چاپ کرده‌اند. این آثار در دسترس علاقه‌مندان است، اما ترجیح یا اولویت یادگیری خط تحریری به‌خصوص برای آن‌هایی که می‌خواهند عمق این هنر را یاد بگیرند این است که در دوره‌های حضوری و مجازی شرکت کنند. خوشبختانه آستان قدس نیز در کنار جهاد دانشگاهی و دیگر نهادها در قالب دوره‌های حضوری و مجازی علاوه بر تدریس خوشنویسی، به آموزش خط تحریری نیز مبادرت داشته و طیف گسترده‌ای از علاقه‌مندان را تحت پوشش آموزش‌های خود قرار داده است.

* استقبال از یادگیری خط تحریری به گروه سنی خاصی محدود می‌شود؟

** یادگیری خط تحریری در دنیای پر تنش امروز نقش پررنگی در ایجاد آرامش در انسان و دقت‌افزایی‌ دارد. همچنین بینش زیباشناسانه را به ‌تدریج به فرد منتقل می‌کند. البته معمولاً در گروه سنی دانش‌آموزان ممکن است بیشتر به سمت یادگیری خط تحریری پیش بروند، اما آن به علت علاقه‌مندی آن‌ها نیست، این احتمال وجود دارد که والدین فرزندان خود را برای یادگیری خط تحریری خوش و مناسب‌ ترغیب و تشویق می‌کنند.

* گفته شده کودکان و دانش‌آموزان از دوران ابتدایی به یادگیری خط تحریری بپردازند. دلیل  اهمیت آموزش در این سن چیست؟

خط، اولین صحنه مواجهه کودک با دنیای یادگیری‌های نظام‌مند است و نقشی بسیار مهم و تعیین‌کننده در بازسازی ذائقه زیباشناختی او دارد. درست نوشتن، زیبا نوشتن و خوانا نوشتن همه از اموری هستند که پایه و اساس آن‌ها را باید در دوره ابتدایی گذاشت.

پرورش قابلیت خوشنویسی در بچه‌ها می‌تواند امتیازی چشمگیر در بزرگسالی برای آن‌ها به همراه داشته باشد. خوش‌خطی از جمله صفاتی است که همواره مورد توجه بسیاری  قرار می‌گیرد.

انتهای پیام/