قدس آنلاین: بیش از ۴۰ سال از پیروزی شکوهمند انقلاب اسلامی می‌گذرد. شیرینی پیشرفت‌های چشمگیر گاهی جای خود را به تلخی رکود و سکون داده است؛ مسئله‌ای که شاید بیش از هر چیز ناشی از مدیریت افراد ناشایست و فاقد صلاحیت و عملکرد سوء آن‌ها باشد. برای واکاوی این چالش، با حجت‌الاسلام دکتر علی‌آقا پیروز، مدیر گروه مدیریت اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی به گفت‌وگو پرداخته و مهارت‌های لازم برای مدیران جامعه اسلامی را مورد بررسی قرار دادیم.
مهارت‌های فنی، انسانی و ادراکی لازمه مدیریت
حجت‌الاسلام پیروز در ابتدا و با بیان اینکه مدیران برای موفقیت در سازمان و انجام اثربخش وظایف خود نیازمند شایستگی‌ها و مهارت‌های مدیریتی هستند، می‌گوید: صاحبنظران معمولاً سه نوع مهارت فنی، مهارت انسانی و مهارت مفهومی یا ادراکی را لازم می‌دانند. مهارت فنی توانایی مدیر در به کار بردن دانش تخصصی است. بدیهی است فردی که در رأس یک سازمان و در مقام یکی از مدیران کار می‌کند باید از دانش تخصصی مورد نیاز آن سازمان یا آن بخش سازمانی برخوردار باشد و این تخصص‌ها از آموزش رسمی و تجربه بدست می‌آید. این مهارت که می‌توان از آن به حرفه نیز یاد کرد در آموزه‌های اسلامی بسیار مورد توجه است تا آنجا که رسول خدا(ص) می‌فرماید: خداوند صاحب حرفه و تخصص که امین باشد را دوست می‌دارد؛ حرفه داشتن همراه با امانتداری محبوب خداست.
او اضافه می‌کند: مهارت دیگر، مهارت انسانی یعنی توانایی کار کردن با دیگران، نفوذ در دیگران، انگیزش، توسعه گروه‌ها، توانایی برقراری ارتباط و تعامل با دیگران، توسعه اعتماد، تعهد، وفاداری و تعلق، حل و فصل تعارض‌ها، ارتقای یادگیری، بهبود فرهنگ سازمانی و مانند آن است. در خصوص این مهارت نیز آموزه‌های اسلامی فراوانی آمده است؛ به طور نمونه حضرت امیر(ع) می‌فرماید: کسی که با زیردستانش نرمش نداشته باشد به هدف خود نمی‌رسد.
این استاد حوزه و دانشگاه به مهارت طراحی و تحلیلی نیز اشاره کرده و توضیح می‌دهد: مدیران باید بتوانند با استفاده از نگرش جامع به سازمان و محیط آن، عناصر مهم محیطی و مؤثر بر سازمان را درک کنند. کل مجموعه تحت مدیریت خود و آینده سازمان را ببینند و برای موفقیت آن، چشم‌انداز مشترک تبیین کرده و برنامه‌ریزی کنند. مدیران به ویژه در سطوح بالای سازمان باید مسائل و مشکلات سازمان را ببینند. تجزیه و تحلیل کنند و برای حل مشکلات راه حل‌های مناسب، ساختار و سیستم‌های مطلوب ارائه دهند. همچنین با توجه به بحران‌هایی که پیش می‌آید، تدابیر لازم را اندیشیده و تصمیم‌گیری مناسب داشته باشند. در این خصوص نیز آموزه‌هایی داریم که اهمیت این مهارت را برجسته می‌کند. حضرت علی(ع) در این خصوص فرمود: تدبیر و برنامه‌ریزی پیش از هر اقدام، تو را از پشیمانی ایمن می‌گرداند؛ در واقع ضرورت تدبیر برای مدیران در این بیان عنوان می‌شود.
مهارت انسانی مهم‌ترین مهارت در منابع اسلامی است
مدیر گروه مدیریت اسلامی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی اظهار می‌کند: از میان این سه مهارت، مهارت انسانی از اهمیت بیشتری برخوردار بوده و لازم است مدیران همه سطوح عالی، میانی و عملیاتی، آن را در حد بالا داشته باشند. علاوه بر آن با جست‌وجو در منابع اسلامی آشکار می‌شود که بیشترین آموزه‌ها مربوط به مهارت انسانی است.
او تأکید می‌کند: باید در نظر داشت که با وجود این مهارت‌ها در مدیران نمی‌توان به موفقیت در سازمان امیدوار بود و سلامت سازمان را تضمین کرد بلکه نیازمند مهارت‌های دیگری هستیم که در واقع نقش زیربنایی را برای جریان این مهارت‌ها به ویژه مهارت انسانی ایفا می‌کند و آن عبارت است از مهارت تقوا و خویشتنداری که گاهی از آن به تعهد در کنار تخصص تعبیر می‌شود. این مهارت به گونه‌ای است که با وجود آن بسیاری از مشکلات سازمانی به راحتی برطرف می‌شود و مسیر اخلاقی برای کارکنان سازمان جهت تحقق اهداف فراهم می‌شود.
حجت‌الاسلام پیروز تصریح می‌کند: با تأمل در مشکلات مدیریتی نظام اداری درمی‌یابیم که بخش قابل توجهی از آن‌ها، ناشی از فقدان تقوا در مدیران است. موضوعاتی از قبیل اختلاس، رانت‌خواری، امتیازجویی، خودشیفتگی سازمانی، خلف وعده، مسئولیت‌ناپذیری، زیاده‌نمایی و لجاجت در اتخاذ تصمیم‌های نادرست، ناشکیبایی در برابر انتقاد، غلبه رابطه‌گرایی بر ضابطه‌گرایی، برخورد تحکم‌آمیز با ارباب رجوع، اشاعه رفتارهای سیاسی از قبیل تملق، چاپلوسی، ظاهرسازی و کم‌کاری و سستی در انجام وظایف و... همه مربوط به فقدان تقوا در کارگزاران و مدیران است که با وجود مهارت‌های مدیریتی، نظام اداری کشور را با مشکلات جدی مواجه ساخته است.
او عنوان می‌کند: در منابع اسلامی به ویژه آموزه‌های علوی علاوه بر مهارت‌های سه‌گانه پیشگفته، مهارت‌های معنویت‌گرایی و خویشتنداری نیز مطرح شده است. ارتباط با خداوند اصلی‌ترین مهارت مدیران است که در فرمایشات حضرت امیر(ع) به مالک اشتر چنین توصیه شده است: در آنچه در میان تو و خدای توست، بهترین زمان و برترین بخش آن را قرار بده. مدیریت موفق حاصل مدیریت بر قلوب است و مدیریت بر قلوب ناشی از قرب الهی است. آنکه توفیق اصلاح رابطه میان خود و خدا را یافته و در سایه ارتباط با خداوند، مقرب درگاه او شده، به کلیدی دست یافته که گشاینده قلب‌ها و رفع‌کننده موانع اصلاح امور است. سیره پیامبر اکرم(ص) چنان بود که یاران و پیروان خود را برای انجام دادن هر امری به ویژه مدیریت به اصلاح رابطه‌شان با خدا می‌خواند. آن حضرت تلاش می‌کرد که مسلمانان پس از چنین اصلاحی به اصلاح امور بپردازند.
انتخاب مدیران با شایسته‌سالاری فاصله دارد
معاون پژوهش مؤسسه پژوهش‌های مدیریتی حوزه و روحانیت بیان می‌کند: مدیریت به مثابه بار سنگینی است که جز با اتکا به پروردگار و استمداد از او به مقصد نمی‌رسد. این حقیقت در سیره پیامبر اسلام(ص) به خوبی نمایان است و آن حضرت پس از تهجد و مناجات با پروردگار بار سنگین رسالت و مدیریت امت را تحمل می‌کرد. برخی وظایف مدیریتی چنان است که بدون استعانت از خداوند انجام آن بسیار دشوار است. این مطلب در فرمایش حضرت چنین آمده است: سرپرست از انجام دادن بایسته وظیفه‌ای که خدا بر گردن او نهاده برنیاید مگر با تلاش بسیار و یاری جستن از خداوند و خود را وقف اجرای حق کردن و پایداری ورزیدن. در این فراز حضرت تصریح می‌کند که تلاش و اهتمام زیادی لازم است اما کافی نیست بلکه از خداوند هم باید کمک خواست و در اجرای حق، صبر و استقامت پیشه کرد. آن حضرت در فرازی دیگر می‌فرماید: در اموری که برایت اهمیت دارد از خداوند کمک بخواه.
او درباره اهمیت مهارت تقوا و خویشتنداری می‌افزاید: حضرت علی(ع) در نامه ۵۳ پس از تعیین اهداف، مالک اشتر نخعی را به تقوا توصیه می‌کند. این تقوا در عرصه مدیریت و کارگزاری است که ضرورت آن برای مدیران مؤکد است. حضرت به او فرمان می‌دهد که از خدا پروا دارد و طاعت او را بر هر چیز مقدم کند و هر چه را در کتاب خداست از بایسته‌ها و شایسته‌ها به کار بندد، دستورهایی که هیچ کس جز با انجام دادن آن‌ها روی نیک‌بختی را نمی‌بیند و جز با انکار و پایمال کردن آن‌ها به شقاوت نمی‌افتد. اینکه نخستین سفارش حضرت به مالک اشتر خویشتنداری است، نشان‌دهنده اهمیت موضوع است؛ زیرا بدون تقوا و مدیریت بر خویشتن نمی‌توان سازمان را مدیریت کرد. مسیر مدیریت سازمان از مدیریت بر خویشتن است. افرادی که در مدیریت بر خویشتن موفق نیستند در مدیریت‌های سازمانی نیز موفق نخواهند بود.
حجت‌الاسلام پیروز در پایان تأکید می‌کند: مدیران در نظام جمهوری اسلامی باید علاوه بر مهارت‌های سه‌گانه، مهارت‌های زیربنایی تقوا و معنویت را نیز داشته باشند. بهترین راهبرد، انتخاب مدیران شایسته و برقراری نظام شایسته‌سالاری است که متأسفانه باید اقرار کرد مقررات موجود در انتخاب کارگزاران و مدیران، هیچ یک در راستای برقراری نظام شایسته‌سالاری نیست.
انتهای پیام/
نظر شما