وقف و نذر در آستان قدس رضوی سابقه‌ای دیرینه دارد، اما نمی‌توان گفت نخستین واقف یا نخستین ناذر بارگاه منور رضوی چه کسانی بوده‌اند. برابر اسناد موجود وقف‌نامه گوهرشاد خانم - زوجه شاهرخ تیموری - نخستین سند وقف منفعتی غیرمنقول به سال ۸۲۹ قمری است که برابر آن مرحومه گوهرشاد بیگم، رقباتی را در ولایت طوس(مشهد مقدس) و ولایت جام، وقف بر مسجد جامع گوهرشاد و مرقد مقدس حضرت امام علی بن موسی الرضا (ع) و نیز بر زائران بارگاه منور رضوی کرده است.

علاوه بر گوهرشاد خاتون، بزرگان دیگری هم بوده‌اند که با وقف اموال خود، نام خویش را در زمره واقفان حضرت امام علی بن موسی الرضا(ع) به ثبت رسانده‌ و مواریث ماندگاری از خود به جا گذاشته‌اند؛ از آن جمله مرحوم عتیق علی بن احمد طوسی مشهور به عتیقی که در سال ۹۳۱ قمری رقبات مفصلی را وقف بر آستان مقدس رضوی کرده است. از مردان خیّر نیک‌اندیش در دهه‌های اخیر هم نام حاج‌حسین ملک به عنوان بزرگ‌ترین واقف فرهنگی در زمرۀ واقفان بارگاه منور رضوی به ثبت رسیده است. (روحشان شاد)

در ساختار جدید، حوزه مدیریت موقوفات به عنوان بازوی نظارتی، با دو اداره «صیانت و پیگیری امور موقوفات» و «نظارت بر عواید و اجرای نیات واقفین» زیر نظر مستقیم قائم مقام تولیت معزز انجام وظیفه می‌کند.

همچنان که از عنوان مدیریت هم پیداست، بُعد نظارتی در ساختار جدید آشکارتر شده و وظیفه ما را دو صد چندان کرده است، در ساختار جدید وظیفه داریم هم بر نحوه صیانت و حفاظت از موقوفات، هم بر نحوه تحصیل درآمد و عواید موقوفات و هم اجرای نیات واقفان نظارت داشته باشیم. طبیعی است که حفاظت و صیانت از موقوفات و بهره‌وری بهینه از رقبات وقفی لازمه بقای وقف است که در نهایت منجر به اجرای نیات واقفان می‌شود.

گرچه نظارت بر اجرای نیات واقفان در حوزه اماکن متبرکه آستان قدس رضوی مورد تأکید تولیت‌های سابق بوده، اما حجت‌الاسلام والمسلمین مروی - تولیت محترم آستان قدس رضوی – تأکید مضاعف و مکرر بر اجرای دقیق نیات واقفان در همه حوزه‌ها داشته و دارند، معظمٌ‌له بارها به صورت شفاهی و کتبی تأکید بر اجرای نیات واقفان برابر نظر واقف و مفاد وقف‌نامه‌ها داشتند به طوری که در توشیح کتابچه بودجه موقوفاتی سال جاری مرقوم فرمودند: «... توصیه و سفارش اکید این جانب بر ضرورت حسابرسی دقیق موقوفات و نظارت مستمر و مؤثر و قاطع بر اجرای نیات واقفین محترم می‌باشد».

در این امریه اصداری، تأکید بر حسابرسی دقیق موقوفاتی و نظارت مستمر، مؤثر و قاطع بر اجرای نیات واقفان شده است که با این امریه وظیفه ما سنگین بود، سنگین‌تر شد.

اما غیر از حرم مطهر جای دیگری هم اجرای نیت می‌شود؛ گرچه عمده عواید موقوفات آستان قدس رضوی برای حرم مطهر اعم از توسعه، تعمیر، تعطیر، تنظیف، روشنایی، فرش و زائران معزز است، اما در مجموعه سازمان موقوفات یزد و کرمان، مجموعه فرهنگی حسین بن موسی الکاظم(ع) طبس و سازمان موقوفات ملک هم اجرای نیات در محل (یزد، رفسنجان، تهران و طبس) داریم. گرچه در این حوزه‌ها هم اجرای نیات برابر نظر واقفان محترم انجام می‌شده، ولی تولیت محترم برای اطمینان صددرصدی از اجرای نیات واقفان برابر نظر واقف و مفاد وقف‌نامه‌ها تأکید بر نظارت در تمام حوزه‌هایی که اجرای نیت دارند داشتند، آن هم نظارت دقیق و مستمر.

در این میان پذیرش وقف همچنان در حوزه مدیریت نظارت بر موقوفات انجام می‌شود. پذیرش وقف در اداره صیانت و پیگیری امور موقوفات این حوزه انجام می‌شود، با این توضیح که در حوزه حرم مطهر رضوی دفاتر مشاوره و پذیرش وقف (در صحن‌های آزادی، جمهوری و جامع رضوی) کارشناسان آشنا به مسائل وقف آماده پاسخگویی به متقاضیان محترم هستند، در شهرستان‌ها هم اداره‌های املاک و اراضی آستان قدس رضوی یا سازمان‌های موقوفاتی پاسخگوی متقاضیان محترم وقف هستند و در جایی هم که دسترسی به مجموعه‌های مذکور را ندارند، با مراجعه به کانون‌های خدمت رضوی یا با مراجعه به سازمان مرکزی آستان قدس رضوی واقع در چهارراه شهدا، می‌توانند درخواست کتبی خود را ارائه دهند، درخواست‌های واصله با مدارک و مستندات ابرازی سنجیده می‌شود، پس از احراز مالکیت، با تمامی مستندات «به کمیسیون نظارت بر عواید و مصارف موقوفات» ارائه می‌شود، نتیجه و نظر اعضای کمیسیون به منظور تأیید به استحضار تولیت محترم می‌رسد، پس از تأیید تولیت محترم، وقف‌نامه تنظیم و پس از قبض و اقباض، رقبه یا رقبات وقفی به حوزه بهره‌بردار (بنیاد بهره‌وری موقوفات) تحویل می‌شود.