یک‌سال پیش در چنین روزی توافق‌نامه صلح میان آمریکا و طالبان با هیاهو و تبلیغات سیاسی گسترده به امضا رسید. در همان هنگام برخی به ضعف‌ها و اشکالات موجود در این توافق توجه نشان دادند و بر سنگینی کفه ترازو به سود نیمه خالی لیوان تأکید داشتند. اکنون و با گذشت یک‌سال از اجرایی شدن توافق آمریکا و طالبان به نظر می‌رسد این منتقدان حق داشته‌اند و این توافق نه تنها در اندازه تبلیغات و هیاهوی سیاسی‌اش مفید واقع نشده بلکه حتی از برخی جهات معضلات و پیچیدگی‌های جدید و بیشتری نیز بر سر راه صلح در این کشور قرار داده است. در این راستا و در وهله نخست باید به تأثیر پیامدهای امضای توافق سیاسی مستقیم میان آمریکا و طالبان بر عملکرد یک‌سال اخیر این گروه و به‌ویژه بر نحوه حضور آن‌ها در مذاکرات بین‌الافغانی اشاره کرد. اعطای امتیازهای مهم اگر چه این گروه را به پای میز مذاکره با دولت کشاند، اما اعتمادبه‌نفس و سطح توقع طالبان را به‌شدت بالا برد و در مذاکرات، آن‌ها را در موضع تهاجمی و نمایندگان دولت را در وضعیت تدافعی قرار داد. این موضوع، کار را حتی برای طالبان هم دشوار کرد، چراکه مقاومت لایه‌های درونی و به‌ویژه فرماندهان نظامی را در برابر هرگونه امتیازدهی به‌دولت در پی ‌داشت.

اما صرف‌نظر از موضوع «مسیر آغاز مذاکرات صلح» تحولات یک‌ساله اخیر ابعاد عملی و عینی ابهامات موجود در توافق میان آمریکا و طالبان را هم آشکار کرد. به‌کارگیری مفاهیمی مبهم مانند «کاهش خشونت‌ها» که جایگزین بحث مهم و اساسی «برقراری آتش‌بس سراسری» شد، در این مدت ناکارآمدی خود را نشان داد. سرنوشت مبهم توافق امنیتی واشنگتن و کابل و بلاتکلیفی حاصل از تضاد آن با توافق آمریکا و طالبان، موجب شد واکنش‌های متفاوت و گاهی متناقض از سوی واشنگتن در قبال اقدامات نظامی طالبان انجام گیرد. از سوی دیگر توافق آمریکا و طالبان برای خروج کامل نیروهای خارجی از افغانستان، آن هم در وضعیتی که هیچ هماهنگی با دیگر متحدان و به‌ویژه ناتو انجام نگرفته بود، سایر نیروهای ائتلاف در افغانستان را با بلاتکلیفی روبه‌رو کرد. اجلاس اخیر ناتو و ناکامی آن‌ها برای تصمیم‌گیری در قبال تعهدات آمریکا و طالبان، مصداقی برای همین سردرگمی است.

تحولات یک‌سال اخیر نکته مهم دیگری را هم روشن ساخت؛ برای اجرایی شدن مفاد توافق آمریکا و طالبان هیچ ضمانت اجرایی در نظر گرفته نشده است. گزارش‌های سازمان ملل حکایت از آن دارد که خشونت‌ها به‌هیچ‌وجه کاهش نیافته و طالبان همچنان با القاعده در ارتباط هستند. آمریکایی‌ها در یک سال گذشته در برابر تمامی این نقض تعهدات مماشات به خرج داده و تنها به برنامه خود برای خروج هرچه سریع‌تر از افغانستان اندیشیده‌اند.

در نهایت باید گفت توافق آمریکا و طالبان از همان ابتدا بر بنیانی نادرست پایه‌ریزی شد و تحولات یک‌سال گذشته این نادرستی و کجی را آشکار کرد. اکنون که ظاهراً بایدن تصمیم به ترمیم گرفته معلوم نیست این دیوار تاب تحمل این اصلاحات را دارد و یا اینکه باید شاهد ریزش و فروپاشی آن باشیم.