به عنوان نمونه سفر پاپ فرانسیس به عراق و دیدار او با مرجع گران‌مایه جهان تشیع آیت‌الله سیستانی جستار گفت‌وگوی ادیان را دوباره برجسته ساخت. آنچه در ادامه می‌خوانید گفت‌وگوی قدس با پروفسور تد پیترز متأله و اندیشمند مشهور آمریکایی است که عمر خویش را به تدریس، پژوهش و نوشتن در زمینه الهیات سیستماتیک گذرانده است. آثار او به جز انگلیسی به زبان‌های گوناگونی چون کره‌ای، آلمانی، اسپانیایی، چینی و... ترجمه شده است. از جمله فعالیت‌های شاخص او سردبیری نشریه دیالوگ است که موضوع الهیات مدرن و پست‌مدرن را دستمایه فعالیت خویش قرار داده است. از پیترز دو کتاب به فارسی ترجمه و منتشر شده که عبارت‌اند از «فلسفه علم و دین در اسلام و مسیحیت» و «بازی در نقش خدا - جبرگرایی ژنتیک و آزادی اختیار بشر».
امروز همه از گفت‌وگو دم می‌زنند. تعریف شما از گفت‌وگو با رویکرد الهیاتی چیست؟
گفت‌وگو در بیشتر موارد به دو شخص یا دو سو بازمی‌گردد که به طور جدی با یکدیگر سخن می‌گویند، به یکدیگر گوش فرا می‌دهند، یکدیگر را درک می‌کنند و افق مشترک که همان دست یافتن به دریافتی مشترک است را دنبال می‌کنند. آمیختگی «دیا» و «لوگوس» در یونانی دیالوگ را ایجاد می‌کند که به معنای صحبت کردن درباره یک جستار است تا زمانی که به نتیجه برسد.
چرا گفت‌وگوی میان ادیان مهم است؟
گفت‌وگو یا اگر بهتر بگویم مشارکت و همکاری می‌تواند در دو گستره مهم فرهنگ جهانی نقش مثبت و یاریگر داشته باشد: نخست رسیدن به یک درک صلح‌جویانه از ابعاد معنوی زندگی که میان افراد و انسان‌هایی با سنت‌های مذهبی گوناگون مشترک است. این مسئله به بدست‌آوردن یک درک شخصی و فردی ژرف از شخصیت‌های مذهبی کمک می‌کند. نقش دوم مهم این است که این گفت‌وگوها می‌تواند به ائتلاف بین‌المللی رهبران مذهبی کمک کند تا در نهایت در روند بهبود رویدادهای بین‌المللی تأثیر مثبتی بگذارد.
شکل‌گیری گفت‌وگو میان ادیان چه الزاماتی دارد؟
نخست نیاز است تا گفت‌وگو را با باورمندان پایبند به دو یا چند سنت مذهبی آغاز کنید. سپس موضوع واحدی را برای گفت‌وگو انتخاب کنید که برای همه افراد درگیر در گفت‌وگو مهم باشد. سومین نکته این است که حتماً ادعاها و مواضع خود را بر پایه کتب مقدس، سنت، عقلانیت و تجربه بیان کنید آن گاه به نقاط مشترک به علاوه بخش‌های اختلافی اشاره نمایید. چهارم آنکه با گوش دادن باریک‌بینانه و درست به سمت درک صحیح حرکت کنید. پنجم آنکه عشق بورزید و نسبت به آسایش دیگران نگران باشید. همه آنچه بدان اشاره کردم گفت‌وگوی بین ادیانی نامیده می‌شود و نباید با وحدت‌گرایی کلیسایی (اکومنیسم) اشتباه شود.
گفت‌وگو میان فرقه‌های مسیحی چه هدفی را جست‌وجو می‌کند؟
به نظرم قصد شما به‌راستی به کارگیری عنوان فرقه در اینجا نبوده است. مسیحیت به مذاهب گوناگونی تقسیم می‌شود البته با فرقه‌های بسیار محدودی. هدف بنیادین گفت‌وگوهای درون مسیحیت دستیابی به تأیید وحدت است. وحدت اعضای متنوع و گوناگون در پیکره واحد مسیح. این وحدت‌گرایی کلیسایی (کلیسای جهانی) یا اکومنیسم نامیده می‌شود.
رویکرد سنتی الهیات مسیحی به گفت‌وگوی بین ادیانی چگونه است؟
حقیقت آن است که هیچ رویکرد سنتی نسبت به گفت‌وگوی میان دینی در مسیحیت وجود ندارد. از جنگ دوم جهانی به بعد کوشش‌هایی برای گسترش و رشد گفت‌وگوی میان دینی صورت گرفته است. گروه نخست در مؤسسه‌های دانشگاهی حضور دارند. رهبران آن‌ها دانش‌آموختگان هسته‌های ارشد الهیات در برکلی کالیفرنیا در ایالات متحده آمریکا و شورای جهانی کلیساها در ژنو سوئیس هستند. بخش دوم مربوط به مناطقی از جهان است که دچار درگیری‌های نظامی است و نیاز است زیر هژمونی صلح‌آمیز قرار گیرند به ویژه در بخش‌هایی همچون خاورمیانه.
آیا گفت‌وگوی درون دینی و میان دینی می‌تواند از چیزی همانند جنگ‌های صلیبی جلوگیری کند؟
خوشبختانه باید بگویم بله. در جنگ‌های صلیبی مسیحیان اروپایی به دنبال این بودند که سرزمین‌های فتح شده به دست ارتش‌های مسلمان را باز پس گیرند. باید گفت اگر مسیحیان و مسلمانان امروز به جای جنگ بتوانند با یکدیگر گفت‌وگو کنند جهان آرام‌تر و صلح‌آمیزتر خواهد بود. آن گاه هیچ یک از مسیحیان در دنیایی که من می‌شناسم دیگر درباره جنگ‌های صلیبی بحث نخواهد کرد.
امروز رویکرد الهیاتی معاصر به گفت‌وگو در غرب چگونه است؟
گفت‌وگو در غرب در حال نابودی است. مشکل بزرگ این است که در غرب نیروهای فرهنگی ضددینی در حال ظهور و نیرو گرفتن هستند که مسیحیان و همچنین مسلمانان را عامل و مقصر ۱۱سپتامبر و تروریسم جهانی می‌دانند. صداهای غیرمذهبی دیگر نمی‌خواهند به صداهای مذهبی گوش دهند. افزون بر این، وب جهانی آکنده از نظراتی با درگیری‌های متقابل است به گونه‌ای که برای مردم دشوار است ببینند سنت‌های مذهبی محترمانه در کنار یکدیگر وجود دارند و نیاز دارند با یکدیگر گفت‌وگو کنند. ساده بگویم که دین برای مصرف‌کنندگان تلفن همراه امری مبهم شده است.
آیا امروز گفت‌وگوی میان مسیحیت و اسلام به شدت آسیب دیده است؟
به شدت آسیب دیده است؟ واقعاً این گونه تصور می‌کنید؟ در برکلی کالیفرنیا گفت‌وگوی میان مسلمانان و مسیحیان در سلامت کامل در حال انجام است. به نظرم می‌رسد که در اردن هم به همین شکل است. پس مشکل کجاست؟ حدود ۱۰ سال پیش گروهی از متکلمان اسلامی بیانیه مشترکی را خطاب به مسیحیان تنظیم و منتشر کردند که «کلمه سواء» نام گرفت. این بیانیه به طور گسترده‌ای مورد بحث قرار گرفت و با استقبال و قدردانی قابل توجهی مواجه شد.
اخلاق و گفت‌وگوی ادیان رابطه‌ای دارند؟
رهبران مذهبی پارلمان ادیان جهانی از سال ۱۹۹۳ میلادی دریافته‌اند می‌توانند تعهدات اخلاقی مشترکی داشته باشند که به واسطه آن با بحران محیط زیست مقابله کنند و یا بدین وسیله از حقوق بشر در برابر سوءاستفاده کنندگان محافظت نمایند.
فناوری‌های جدید بر گفت‌وگوی ادیان مؤثر هستند؟
همان گونه که اشاره کردم وضوح اعتقادات دینی در حال فرسایش است و مسئله رشد فناوری ممکن است سبب شود تا مسئله از پیش دشوارتر شود. گونه‌ای گیجی و پریشانی در حال رشد است.
و در پایان وضعیت فعلی گفت‌وگوی اسلام و مسیحیت چگونه است؟
من در هر جایی که برای برپایی گفت‌وگو کوشش شده و این گفت‌وگوها شکل گرفته است نشانه‌های سلامت و خوبی این همکاری‌ها را می‌بینم.
نظر شما