در واقع انرژی هسته‌ای علاوه بر تولید انرژی برق، نقش عمده‌ای در دسترسی به منابع آبی، بهره‌وری کشاورزی و تأمین مواد غذایی، تشخیص و درمان بیماری‌ها، اکتشاف و استخراج منابع معدنی و در یک کلام در توسعه پایدار کشورها ایفا می‌کند و اگر کشوری بتواند فناوری هسته‌ای را بومی و نهادینه کند آن‌وقت با سرعت بیشتر و مطمئن‌تر می‌تواند مسیر توسعه را طی کند.جمهوری اسلامی ایران با وجود تحریم‌های ظالمانه این کار مهم را ۱۵ سال پیش انجام داده است. ۲۰ فروردین ۱۳۸۵ بود که خبر دستیابی ایران به فناوری صلح‌آمیز هسته‌ای و راه‌اندازی زنجیره کامل غنی‌سازی اورانیوم اعلام و کمی بعد، این روز در تقویم رسمی کشور به نام روز ملی فناوری هسته‌ای نام‌گذاری شد.
به همین بهانه به سراغ دکتر فریدون عباسی دوانی رفتیم تا او از این افتخار غرورآمیز برایمان بگوید. عباسی دوانی هفدهم شهریور ۱۳۳۷ در آبادان متولد شده و دانش‌آموخته دکترای فیزیک هسته‌ای است. او صبح هشتم آذر ۱۳۸۹، همزمان با ترور مجید شهریاری دیگر دانشمند هسته‌ای ایران، در میدان دانشجوی تهران هدف سوءقصد عوامل موساد قرار گرفت و مجروح شد. وی پس از این ترور همان سال از سوی احمدی‌نژاد، رئیس جمهور وقت کشور به عنوان رئیس سازمان انرژی اتمی منصوب شد و تا سال ۱۳۹۲ در این مسئولیت انجام وظیفه می‌کرد. وی در انتخابات مجلس یازدهم با رأی مردم کازرون و کوه چنار به خانه ملت راه یافت و حالا عهده دار ریاست کمیسیون انرژی مجلس شورای اسلامی است. گفت‌وگوی قدس را با عباسی دوانی که به نخستین جانباز هسته‌ای ایران شهرت یافته است بخوانید.
آقای عباسی، به باور کارشناسان، انرژی هسته‌ای نیاز امروز و ضرورت آینده کشورهاست؛ شما افق توسعه انرژی هسته‌ای مسالمت‌آمیز کشورمان را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ابتدا باید راهبرد ما در حوزه تأمین انرژی روشن شود. اگر برق می‌خواهیم باید مشخص شود چقدر برق می‌خواهیم؛ مثلاً وزارت نیرو به عنوان مرجع تشخیص برق هسته‌ای بگوید در سبد انرژی ما چقدر از آن باید انرژی هسته‌ای باشد و سپس بر مبنای آن، سازمان انرژی هسته‌ای کار کرده، منابع لازم را تأمین نماید، با کشورهای خارجی وارد مذاکره شود و یا دستگاه دیپلماسی بر آن مبنا حرکت کند. به عبارت دیگر باید کلاً نقشه راهی در کشور وجود داشته باشد که بر مبنای آن، دستگاه‌های اجرایی کشور حرکت و فعالیت کنند تا علم و فناوری هسته‌ای ملعبه احزاب سیاسی و جناحی نشود. به گونه‌ای که یک روز عده‌ای نگویند که انرژی هسته‌ای حق مسلم ماست و روز بعد عده‌ای دیگر بیایند همه مراکز و فعالیت‌های هسته‌ای را تعطیل کنند چون این کار در واقع دور ریختن منابع کشور است. پس در ابتدا باید راهبرد ما در حوزه فناوری هسته‌ای مشخص باشد.
از سوی دیگر کاربرد فناوری هسته‌ای در پزشکی، کشاورزی، صنعت، ژئوفیزیک و تحقیقات کهکشان و... که با عنوان کاربرد پرتوها در زندگی مردم دسته‌بندی می‌شود، حوزه‌ای است که در کشور مغفول مانده است. با اینکه در دولت دهم روی اقدامات گذشته جمع‌بندی و به صورت سیستماتیک به آن پرداخته شد اما الان این حوزه تکلیف مشخصی ندارد و در این بخش عقب هستیم. بنابراین ما باید تکلیف خود را در استفاده از پرتوها در زندگی و رفاه مردم روشن کنیم چون گردش مالی این حوزه در دنیا بیشتر از تولید برق است اما به این مقوله به اندازه لازم نمی‌پردازیم و اگر توجه مسئولان در تصمیم‌گیری‌ها به این بخش باشد خیلی خوب می‌شود. البته در دولت دهم اختیارات خوبی به ما داده شد، به طوری که توانستیم یک معاونت همتراز معاونت سوخت و معاونت نیروگاه برای کاربرد پرتوها در زندگی مردم هم ایجاد کنیم و شرکت‌هایی در این زمینه تأسیس شود، اما در مجموع تلاش‌هایی که انجام می‌شود با توجه به اهمیتی که این بخش در صنعت هسته‌ای دارد، کافی نیست.
یعنی می‌خواهید بگویید نداشتن نقشه راه یا راهبرد مشخص و کم‌توجهی دولت به حوزه کاربرد پرتوها در زندگی مردم از مهم‌ترین موانع توسعه مناسب انرژی هسته‌ای کشور است؟
بله. ما که نباید آب در هاون بکوبیم چون هر سال که می‌گذرد پول و وقت خود را هزینه می‌کنیم بنابراین باید دستاورد روشنی در حوزه انرژی هسته‌ای و کاربرد پرتوها در زندگی مردم داشته باشیم؛ چون توسعه در این بخش ربطی به تحریم‌ها علیه کشور ندارد. در واقع باوجود تمام تحریم‌هایی که علیه کشور شده پیشرفت‌های خوبی در حوزه فناوری هسته‌ای داشته‌ایم؛ پس باز هم می‌توانیم در شرایط تحریم کار کنیم و توسعه هرچه بیشتر فناوری هسته‌ای را داشته باشیم.
به پیشرفت‌های خوب کشور در بخش فناوری هسته‌ای اشاره کرده‌اید؛ بفرمایید دستاوردهای هسته‌ای ما بیشتر در چه حوزه‌هایی بوده است؟
ما در تولید سوخت یکی از کشورهای درجه یک دنیا هستیم؛ یعنی چرخه سوخت را به طور کامل داریم و کار شناسایی معدن، اکتشاف، استخراج و تولید مواد اولیه، خالص‌سازی و تولید قرص‌ها و صفحه‌های سوخت، غلاف راکتور و حتی تست‌های اولیه سوخت را هم انجام می‌دهیم. راکتورهایی در حد راکتورهای تحقیقاتی طراحی کردیم مثل راکتور تهران یا راکتور آب سنگین اراک. راکتورهایی که می‌توانند به عنوان پیشران‌های زیر سطحی قرار گیرند. در واقع هم توان طراحی داریم و هم قادر به ساخت هستیم و می‌توانیم چرخه سوخت را به صورت کامل انجام دهیم؛ به طوری که جزو باشگاه هسته‌ای جهان هستیم البته به صورت نانوشته؛ چون دیگران به‌صورت رسمی این موضوع را اعلام نکرده‌اند، اما همین که ۶ قدرت جهانی با هم می‌نشینند و درباره برنامه هسته‌ای ایران صحبت می‌کنند به مفهوم اقتدار و توانمندی ماست.
آیا دستاوردها و تولیداتی که در بخش فناوری هسته‌ای داشته‌ایم به مرحله تجاری‌سازی رسیده و می‌توانیم محصولات تولیدی را صادر کنیم؟
بله؛ ما می‌توانیم در تولیدات از ترکیبات دوتریومی یعنی از هیدروژن سنگین در ترکیبات مختلف استفاده کنیم. در واقع می‌توانیم هرجایی هیدروژن وجود دارد آن را از ماده برداریم و جای آن هیدروژن سنگین یا همان به اصطلاح هیدروژنی که آب سنگین را تشکیل می‌دهد، قرار دهیم. این محصول جانبی کارخانه آب سنگین ماست. آب سنگین خودش در راکتور استفاده می‌شود ولی اگر هیدروژن را الکترولیز کرده و با مواد دیگر ترکیب کنیم ترکیبات دوتریومی درست می‌شود که الان انجام این کار از سوی ما امکان‌پذیر است و تقریباً قادریم هر ترکیب دوتریومی را در کشور ایجاد و صادر کنیم. یعنی جزو کشورهای تولید و صادر کننده ترکیبات دوتریومی با خلوص بالا هستیم. از سوی دیگر ما داریم رادیو دارو تولید می‌کنیم و اگر بیش از نیاز کشور باشد آن را صادر می‌نماییم. به عبارت دیگر در شتاب‌دهنده کرج و در راکتور تهران، هم رادیوداروهای تشخیصی تولید می‌کنیم و هم درمانی. در این زمینه هم وضعیت ما خوب است و اگر کمی در زمینه شتاب‌دهنده‌های ذرات با انرژی‌های مختلف کار کنیم موفق می‌شویم محصولات جدیدتری را تولید و صادر کنیم. در بخش ساخت شتاب‌دهنده‌های ذرات برای استفاده‌های صنعتی و پزشکی هم کار کرده‌ایم و الان دستگاه‌های بازرسی شتاب‌دهنده الکترون برای نصب در گمرکات و مرزها و صنایع را در داخل کشور می‌سازیم. یعنی این محصولات با همکاری بخش دولتی و خصوصی تولید می‌شود و به‌زودی صادر هم خواهند شد.
... و حرف آخرتان؟
باید از جوانان بیشتر استفاده و از مهاجرت نخبگان کشور جلوگیری کنیم؛ این موضوع محقق نمی‌شود مگر اینکه زمینه‌های کار علمی را در کشور فراهم کنیم. توجه و پرداختن به فناوری هسته‌ای این امکان را ایجاد می‌کند که جوانان و دانشمندان ما رشد علمی کنند و نخواهند به خارج از مرزها بروند؛ این موضوع بسیار مهمی است که باید مورد توجه مسئولان کشور قرار گیرد.
نظر شما