بسیاری از کارشناسان این‌گونه می‌پندارند که اعضای شورای شهر باید به هویت مشهد نگاه ویژه‌ای داشته باشند.
نگاه به هویت از آنجا اهمیت بیشتری می‌یابد که بدانید دیدگاه‌های مختلفی در پی جا انداختن هویت‌های غیرزیارتی برای مشهد هستند؛ دوگانه‌سازی‌های «مشهد ملی - مشهد اسلامی» یا «مشهد گردشگری - مشهد زیارتی» جزو اندک حرکت‌هایی است که زده شده تا هویت مشهد دارای دوگانه‌سازی‌ها و در نهایت تغییر آرام هویت زیارتی شود.
«هویت مشهد» و نوع نگاه به آن را می‌توان چالشی‌ترین بحث در لایه سیاست‌گذاری دانست. ایستادن مشهدی‌ها در درگاه انتخابات شورای شهر باید بهانه‌ای برای رجوع به مباحث هویتی باشد؛ موضوعی که استادان و نخبگان متعددی پیش از این بر ضرورت حراست از آن صحه گذاشته‌اند.
در ادامه بخشی از اظهارات شخصیت‌های سیاسی و دانشگاهی درباره «هویت مشهد» را می‌خوانید که در بازه زمانی مختلف بیان شده است. هویت مشهد چیست و چه باید باشد؟
هویت امام رضا(ع) را نباید در شهر به هم آیت‌الله علم‌الهدی، نماینده ولی‌فقیه در
خراسان رضوی و امام جمعه مشهد
هویت امام رضا(ع) را نباید در شهر به هم زد و باید از ساخت‌وسازهایی که قرار است هویت شهر را خراب کنند، جلوگیری کرد.
دغدغه امروز موضوع آبادی و پارک‌های آنچنانی و خیابان‌های کذایی نیست بلکه دغدغه اصلی این است که این شهر امروز هویت امام‌رضا(ع) را از دست می‌دهد.
وقتی هتل چندستاره در کنار حرم ساخته می‌شود دیگر نمی‌توان جلو برخی موضوع‌ها را گرفت. با توسعه مراکز تجاری و تفریحی کم‌کم هویت مذهبی شهر را از دست می‌دهیم.
مشهد مقدس به جزیره کیشی تبدیل می‌شود که وسط آن یک گنبد طلا وجود دارد. با ساخت و سازهایی که در اطراف حرم صورت می‌گیرد، این شهر در حال از دست دادن هویت معنوی و زیارتی خود است. ما با توسعه شهر مخالفتی نداریم، اما این توسعه باید در شکلی صورت گیرد که با قداست حرم مطهر منافاتی نداشته باشد. مشهد به عنوان قبله شیعیان جهان و مورد توجه ارادتمندان اهل‌البیت(ع) در جهان مطرح است، اینجا شهر امام‌رضا(ع) است. نخستین کسی که در این شهر حق دارد، حضرت رضا(ع) است. هر گونه اقدام دیگر، سرمایه‌گذاری و فعالیت تجاری در حاشیه این موضوع قرار دارد.
ضرورت حفظ میراث فرهنگی مادی و معنوی مهدی حجت، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران
اینکه رهبری بر مسئله سبک زندگی ایرانی و اسلامی تأکید می‌کنند، یک مسئله مهم است. این سبک زندگی را از کجا باید الگوبرداری کرد؟ بنابراین همه این تخریب‌ها [در بافت اطراف حرم] برخلاف نظر رهبری است، چون تأکید ایشان بر حفظ معماری ایرانی- اسلامی است. اگر ما بخواهیم درک درستی از شیوه زندگی بومی و تکیه بر فهم شعار نه شرقی - نه غربی داشته باشیم و بر آن شیوه عمل کنیم، باید به دقت از داشته‌های میراث فرهنگی مادی، معنوی و طبیعی خود دفاع، حفاظت و حراست کنیم تا بتوانیم معارف آن‌ها را بیرون بکشیم، بفهمیم و نسبت به آن آگاهی پیدا کنیم و به دیگران بشناسانیم.
تنها این ریشه است که هویت ملی کشورها را حفظ می‌کند و تنها راه نجات ما هم آن است که سر ریشه خودمان سبز شویم. برای این سبز شدن باید بسیار با ظرافت از این درخت که از فرهنگ، تاریخ، تمدن، میراث فرهنگی- طبیعی و معنوی ایرانی و اسلامی ما تغذیه می‌کند مراقبت کنیم و گرنه در گزند حوادث بیرونی و درونی از پای درمی‌آییم رقابت اقتصاد سیاسی جدید و اقتصاد سیاسی زیارت عباس کاظمی، عضو علمی پژوهشکده مطالعات فرهنگی اجتماعی وزارت علوم، دکترای جامعه‌شناسی
در مشهد اقتصاد سیاسی جدید و اقتصاد سیاسی زیارت در رقابت با هم قرار گرفته‌اند. در اقتصاد زیارت چشمان زائر، حرم و ضریح را طواف می‌کند و آن تجربه معنوی و مذهبی را ایجاد می‌کند؛ اما مال‌های جدید چشمان خریدار را طالب‌اند نه چشمان زائر. این چشم‌ها هم در اینجا دارای تفاوت می‌شود. امروز این مال‌ها و برج‌ها چشم‌های زائر را کم‌رمق می‌کنند و چشمان خریدار را تشویق می‌کنند. مشهد از تنش شکل‌گیری دو نوع اقتصاد سیاسی رنج می‌برد. یکی حول زیارت و دیگری حول خرید و تفریح. چیزی که امروزه در مشهد می‌بینیم بی‌قراری روح قدسی است در برابر روح عرفی که در شهر مشهد در حال گسترش است. روح عرفی، بی‌قرار نیست و مشکلی هم ندارد که مشهد امام رضا داشته باشد، اما روح قدسی بی‌قرار است که مشهد مگامال‌های بزرگ داشته باشد. این تقابل در چالش میان مصرف زیارت و زیارتِ مصرف برجسته است و این تنشی است که در یکی، دو دهه آینده تنش اصلی مشهد خواهد بو منظور از زیارت چیست؟
حجت‌الاسلام نظافت، مدیر مدرسه علمیه حضرت مهدی(عج) و استاد حوزه و دانشگاه
ما در طرح [طرح پیشین بافت اطراف حرم رضوی] مردم و ساکنان بافت را کوچ داده‌ایم و افرادی با فرهنگ‌های مختلف را در کنار هم قرار می‌دهیم. این موضوع ضدامنیتی و ضدفرهنگی است از این جهت که ما دیگر آن کنترل لازم و نظارت عمومی را بر محدوده و بافت نخواهیم داشت. منظور از زیارت چیست؟ غیر از این است که می‌خواهیم فرهنگ رضوی را منتقل کنیم؟ با خواندن زیارت‌نامه که فرهنگ زیارت منتقل نمی‌شود. تحقق حقیقی مفهوم زیارت زمانی احصا و تحقق می‌یابد که ساکنان و مجاوران به‌واسطه حضور خود، برخوردار از فرهنگ رضوی باشند.
زیارت برای ایجاد یک سبک زندگی است و زائر به‌واسطه این سبک زندگی که برخاسته از مفهوم زیارت است، پیام جدید را دریافت و با توجه به آن مسیر زندگی خود را طی می‌کند؛ بنابراین قرار نیست زیارت تنها در حرم باشد بلکه قرار است در زندگی زائر جریان یابد. این پیام را انسان به انسان منتقل می‌کند.
مرکز ثقل شهر مشهد حرم امام‌رضا(ع) است
نعمت‌الله فاضلی، مردم‌نگار و عضو هیئت علمی دانشگاه
مرکز ثقل شهر مشهد همان حرم امام رضا(ع) است. بدون وجود امام رضا(ع) و حرم ایشان قطعاً شهر مشهد سرنوشت کنونی را نداشت. این زیارتگاه بزرگ که جزو بزرگ‌ترین اماکن فرهنگی و زیارتگاه‌های جهان است نه‌تنها از نظر نقشی که در شکل دادن به شهر مشهد دارد حائز اهمیت است بلکه مهم‌تر از آن این است که این مکان مرکز تجمیع و تراکم بخش عظیمی از تجربه‌های خلاقه، ارزش‌های فرهنگی و تبلور مجموعه وسیعی از ابداعات و نوآوری‌ها و ابعاد تجربه زیبایی‌شناختی مردم ایران است.
برای من جای شگفتی بود در شرایطی که بهترین فناوری‌های روز را در اختیار داریم [پس از انقلاب] و بیشترین منابع مالی در اختیار ما بوده است، در شرایطی که هزاران دانش‌آموخته هنر معماری و صنعت را تربیت کرده‌ایم و در شرایطی که ذیل حاکمیت و گفتمان دینی که جامعه ایران و شهر مشهد را مدیریت می‌کند، چگونه ما نتوانسته‌ایم تبلوری از خلاقیت، نوآوری و هنر را در مشهد به نمایش بگذاریم.
مشهد مدرن قابل قبول است به شرط اینکه واقعاً مدرن باشد، یعنی تلفیقی از هنرها و ارزش‌های فرهنگی میراث‌فرهنگی و سنت‌های ما به علاوه فناوری علم و اقتضائات امروز، چیزی که بتوان گفت در مشهد نوعی «مدرنیته ایرانی» تبلور یافته است نه یک تقلید کورکورانه یا یک فضای بی‌هویت که «تهی‌بودگی» را فریاد می‌زند. ما شاید بتوانیم درباره بناها و ساختمان‌ها با سرمایه‌گذاری‌های جدید بخشی از ارزش‌های از دست رفته را احیا کنیم، اما درباره از بین رفتن فضاهای اجتماعی و تاریخی یعنی با کوچ کردن ساکنان بومی و از بین بردن آیین‌ها و رسوم محلی دیگر نمی‌توان به آن ارزش‌ها بازگشت، دیگر نمی‌توان آن «کیفیت ویژه»، سرزندگی و نشاط فرهنگی و حال و هوای محله را احیا کرد.
هویت شهری مشهد حفظ نشده است
پیروز حناچی، معاون سابق وزیر و دبیر شورای‌عالی معماری و شهرسازی
متأسفانه هویت شهری و آثار تاریخی مشهد به خوبی حفظ نشده و مزیت‌های شهر مشهد به فرصت تبدیل نشده‌اند و از آن‌ها به خوبی استفاده نکرده‌ایم. مشهد مقدس به عنوان کانون جهان اسلام به دلیل عدم‌برنامه‌ریزی مناسب دچار رنج و آسیب شده است. مشهد به عنوان مرکز جهان اسلام از مسائل کلان که ناشی از بی‌برنامگی است رنج می‌برد و برای پرهیز از تکرار اشتباه باید به گونه‌ای عمل کنیم که با خرد و عقل جمعی توأم باشد.
با نگاهی به گذشته ساخت وسازهای اطراف حرم‌مطهر به نسبت نگینی که در وسط آن قرار دارد، نسبت سایه انداختن حاشیه به متن است و این سنخیتی با کرامت رضوی ندارد و نمی‌توان آن را عقلانی دید و این‌ها قابل انتقاد است.
لباسی بر قامت مفهوم زیارت
سید محمد بهشتی، رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی کشور
متأسفانه در معاصر کردن شهرهای اسلامی ناتوان بودیم و به مدرنیزم رجوع کردیم. ما باید برای شهرمشهد لباسی به قامت مفهوم زیارت بدوزیم.
به لحاظ نظری شیوه شهرسازانه وهابی را برای زیارتِ اماممان در پیش گرفته‌ایم. پس دریغ نداریم از اولویت دادنِ سوداگری بر زیارت و ساخت و سازهایی که حریم حرم را مخدوش می‌کند که امروزه با وجود آنکه ظرفیت‌های بالفعل شدن الگوی پیشینیان بیش از هر زمان دیگر مهیاست، نه فقط در مشهد بلکه در تمام شهرهای زیارتی و حرم‌های مقدس، در عمل رفتار استکباری از ما سر زده است.
مردم ازسنت خود فاصله گرفته‌اند
ساشا دینا عبدالعزیز، استاد مطالعات مذهبی دانشگاه ویرجینیای آمریکا
ترکیب حرم مطهر رضوی با برج‌های سبک غربی که اطراف آن را فراگرفته‌اند، بی‌تناسب و ناهمگون است. مشهد شهری است که خصوصیات و ساختار یک شهر مدرن و پیشرفته را دارد و همه تسهیلات و تجهیزات یک زندگی مدرنیته در آن فراهم شده است اما در این فضا مردم با فرهنگ اصیل و سنت خود فاصله گرفته‌اند. ضعف اخلاقیات، قانون‌شکنی، نبود نظم در شهر، معماری نامتناسب با فرهنگ مردم و فاصله طبقاتی بین اقشار جامعه شهری، برازنده مشهد که با وجود حرم مطهر رضوی می‌تواند پایتخت معنوی جهان اسلام باشد، نیست. مسلمانان معتقدند معنویت با اخلاقیات درهم تنیده است؛ بنابراین نیاز معنوی فرد در یک شهر مقدس با وجود حرم مطهر رضوی و رعایت اخلاقیات از سوی مجاوران بارگاه امام هشتم (ع) باید تأمین شود.
نظر شما