آثاری که در حوزه نشر کودک و نوجوان با موضوعات مذهبی تولید می‌شود چقدر در ارائه آموزه‌های دینی به بچه‌ها موفق بوده‌اند؛ اساساً در این حوزه چه حرف‌هایی برای زدن و چه نقایصی داریم؟
اگرچه پس از انقلاب اسلامی، کارهای مذهبی در حوزه کودک و نوجوان از نظر کمّی و کیفی رشد بسیار مطلوبی داشته اما هنوز هم در این حوزه کارهای زیادی باید انجام دهیم و با مطلوب فاصله بسیار داریم، به‌ویژه آنکه کشور ما مذهبی شیعی است و بارگاه نورانی امام رضا(ع) در ایران واقع شده و حوزه‌های علمیه را نیز داریم که همه این‌ها برای ما سرمایه‌ای مطلوب برای نوشتن درباره مذهب در حوزه کودک و نوجوان فراهم می‌کند اما باوجود این سرمایه، متأسفانه رشدی را که باید، نداشته‌ایم؛ چنان‌که کارهای مذهبی ما برای کودک و نوجوان تکراری آزاردهنده دارند و از نظر تصاویر و شکل فاقد جذابیت‌های لازم هستند. در این عرصه کارهای فاخر همچون دائره‌المعارف دیده نمی‌شود و بیشتر کارهای دم‌دستی و بدون پشتوانه تحقیقی به این بازار راه یافته‌اند بدون آنکه نویسنده وقت لازم را برای خلق اثر گذاشته باشد.
خود شما چطور از میان ژانرهای مختلف و طیف متنوع مخاطبان، نوشتن برای کودک و نوجوان را انتخاب کردید؟
در دنیای جدید، ادبیات کودک جایگاه خوبی یافته و مثل قدیم نیست که کتاب و محصولات فرهنگی دم دست بچه‌ها نباشد. در گذشته بچه‌ها در مدرسه و مکتب همه چیز را یاد می‌گرفتند اما امروز دسترسی آن‌ها به محصولات فرهنگی بسیار گسترش یافته، بنابراین باید خوراک خوبی به آن‌ها ارائه شود.
نوشتن برای کودک و نوجوان، ذوق و انگیزه می‌خواهد، خوشبختانه استقبال خوب از آثارم در کنار علاقه‌مندی به فضای کار مذهبی سبب شد این مسیر را ادامه دهم.
چه موضوعاتی در نوشتن از دین و مذهب برای بچه‌ها می‌تواند دستمایه قرار بگیرد که هم جذاب باشد هم آموزه‌های دینی را در آن‌ها نهادینه کند؟
پیش از نوشتن از دین و مذهب برای بچه‌ها باید به علاقه‌مندی آن‌ها توجه کنیم؛ مثل اینکه دقت می‌کنیم غذای موردعلاقه آن‌ها چیست.
اگر نویسنده‌ای موضوع موردعلاقه بچه‌ها را انتخاب کند آنگاه می‌تواند خوب بنویسد اما وقتی موضوع، مورد علاقه بچه‌ها نباشد هر قدر هم متن کودکانه و به فانتزی ذهنی‌شان نزدیک باشد، برایشان جذاب نخواهد بود.
مشکل ما در نوشتن‌های مذهبی برای کودک و نوجوان آن است که موضوعات دلچسب آن‌ها را انتخاب نمی‌کنیم.
البته بعضاً موضوعات، خوب است اما نویسندگان طوری نمی‌نویسند که بچه‌ها لذت ببرند. ادبیات سنگین، صمیمیت نداشتن، تشریحات و تفصیلات سنگین، رعایت نکردن اختصار و کوتاهی جملات و پاراگراف‌ها موجب دلزدگی مخاطب کودک و نوجوان می‌شود.
چطور سراغ سوژه کتاب‌های خود برای بچه‌ها می‌روید؟ اساساً برای نوشتن از مذهب متناسب با فضای ذهن و فانتزی کودکانه چه باید کرد؟
نویسنده‌ای که می‌خواهد از دین و مذهب و ائمه(ع) برای کودک و نوجوان بنویسد باید غواصی کند، یعنی در آیات و روایات و کتب دینی تأمل و تدبر داشته باشد. برای مثال زمانی کتاب اعتقادی آیت‌الله وحید خراسانی را می‌خواندم و در آن به حدیثی از امام صادق(ع) برخوردم که جرقه نوشتن «جوجه‌ها» را در ذهنم زد.
در نوشتن از مذهب برای بچه‌ها باید حوصله به خرج داد و غواصی کرد و به ذهنیات و علاقه‌مندی بچه‌ها آشنا بود، باید قرآن، نهج‌البلاغه و روایات را خواند و بررسی کرد کدام آیه و روایت ظرفیت کار برای کودک را دارد.
آثار مکتوب حوزه کودک و نوجوان درباره امام رضا(ع) را چقدر به این فضا نزدیک می‌دانید و در نوشتن «برای ضامن آهو» چقدر این معیارها را رعایت کردید؟
خوشبختانه زحمات بسیاری در مجموعه‌های مرتبط با حرم در این باره کشیده شده که زیباست و بی‌انصافی است بگوییم کار نشده است. اما جا دارد کار را جدی‌تر بگیریم و از کارهای دم‌دستی و تکراری بپرهیزیم.شخصاً در کتاب «برای ضامن آهو» فضای پرسش و پاسخ را در فضای حرم دنبال کرده‌ام که بعضی از این پرسش‌ها خود می‌تواند دستمایه یک کتاب مجزا باشد.
زمانی حرم رفتم و با خود فکر کردم در ذهن یک کودک و یا نوجوانی که وارد حرم می‌شود ممکن است چه سؤال‌هایی شکل بگیرد؟ پرسش‌هایی مثل اینکه چرا امام رضا(ع) در ایران و یا شهر مشهد مدفون شده‌اند؟ اصلاً چرا به زیارت امام رضا(ع) می‌رویم؟ فلسفه سقاخانه اسماعیل طلا و نقاره‌زنی چیست؟ و... .
به نیت عمر ۵۵ ساله امام رضا(ع)، ۵۵ پرسش از این دست را در کتاب مطرح و کار را طوری طراحی کردم که بچه‌ها پاسخ تک تک پرسش‌هایشان را بگیرند.
این کتاب را بر اساس همان غواصی در سؤالات و رفت و آمد و تجربه میدانی در حرم و نیز با اتکا به تجربه پرسش و پاسخی که از پیش داشتم تدوین کردم که خوشبختانه کاری متفاوت در زمینه امام رضا(ع) شد به‌ویژه آنکه اکنون شیوه پرسش و پاسخ در نوشتن هم جذابیت و رونق دارد.
کدام جلوه‌ها از سیره و معارف امام رضا(ع) جای کار برای بچه‌ها را دارد و می‌تواند آن‌ها را با امام رئوف آشنا و مأنوس کند؟
زندگی‌نامه و احادیث امام رضا(ع) در نوشتن برای بچه‌ها ظرفیت بسیار دارد، مثل کرامات جذاب و پذیرفتنی که ما در این فضا ورود نکرده‌ایم و برعکس سراغ موضوعات دم‌دستی مثل زیارت حضرت(ع) یا ماجرای ضمانت از آهو آن‌هم با پرداخت‌های کلی و تکراری رفته‌ایم. در حالی که اگر کرامات باورپذیر و نیز سخنان امام رضا(ع) را همراه با پختگی و در قالب قصه‌های جذاب عرضه کنیم قطعاً کودک و نوجوان ما را جذب می‌کند و شیفته می‌شوند.
معارف رضوی جای کار بسیار دارد و اصلاً نمی‌توان برای آن پایانی متصور شد. باید روایات حضرت رضا(ع) را بخوانیم. شخصاً حیات سیاسی امام رضا(ع) را دو بار خوانده‌ام و باز هم جا دارد بخوانم.
باید روایات را بخوانیم اما متأسفانه دوستان حوصله نمی‌کنند؛ هر کس از راه می‌رسد فقط جنبه‌ای تکراری را بدون بررسی، دستمایه نوشتن می‌کند؛ هر چند می‌توان قصه‌های تکراری را هم با زبان نو نوشت. اینکه از راه برسیم و صرف عرض ارادت درباره امام رضا(ع) برای بچه‌ها چیزی بنویسیم، اثری ندارد. باید وقت و حوصله به خرج داد.
بعضاً کار برای کودک را اصطلاحاً فاقد پرستیژ و کلاس می‌دانند؛ آیا این نگاه‌ها فضای نشر مذهبی برای بچه‌ها را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد؟
برخی می‌گویند چرا برای بچه‌ها کار می‌کنید؟ بهترین پاسخ را علامه شهید مطهری در مقدمه «داستان راستان» به منتقدانی می‌دهد که ایشان را نقد کرده‌اند که چطور پس از «شرح اصول فلسفه و روش رئالیسم» سراغ مخاطب کودک رفته‌اید و می‌نویسد: هر کاری را که فکر کنم برای رشد دین و دنیای مردم مفید است، انجام می‌دهم؛ در پی حفظ جایگاه خود نیستم.
البته خوشبختانه هر چه جلوتر آمدیم کار برای کودک رونق گرفته و دیگر خیلی اسیر این نگاه‌ها نیستیم. مشکل ما بیشتر نبود کارهای فاخر و ارزشمند و مبتنی بر مطالعات عمقی در حوزه نشر مذهبی برای کودک و نوجوان است.
ما باید عالم کودک را درک و متناسب با این عالم، شخصیت‌های مذهبی را به او معرفی کنیم. اقتضائات کار کودک باید در معرفی و شخصیت‌سازی از چهره‌ها و مشاهیر مذهبی رعایت شود وگرنه مورد توجه او قرار نمی‌گیرد.
در معرفی امام زمان(عج) به عنوان امام حی و حاضر و کسی که آینده جهان به وجودشان وابسته است، نوشتن برای بچه‌ها چه فضا و اقتضائاتی دارد؟
کسی که می‌خواهد درباره مهدویت برای کودک بنویسد باید روایات را بررسی کند و بداند از کدام زاویه، مسئله را بگوید تا جذاب باشد. از کارهای خوب نشر مسجد مقدس جمکران در حوزه کودک معرفی شباهت‌های امام زمان(عج) به انبیای الهی است.
مهدویت یک جنبه ندارد، ولادت، غیبت و ظهور امام زمان(عج) هر یک پخت و پز و جلسات بارش فکری خود را می‌طلبد. با اینکه کار برای کودک آسان تعبیر می‌شود اما این‌طور نیست؛ به‌ویژه وقتی قرار است چارچوب‌ها و خطوط قرمز مذهبی هم در این نوشتن رعایت شود.
نظر شما