قدس آنلاین: کودکان بیشتر از عملکرد والدین و پدران و مادران خود تاثیر می پذیرند تا گفتار و نصایح آنان. حضرت امام خمینی(قدس)،  با آگاهی از اصول، راهها و روشهای تربیت کودکان، و به پیروی از ائمه اطهار(ع)، با کودکان خود و دیگران رفتار اصولی و منطقی داشته و آنان را با عملکرد خویش به مسایل دینی دعوت می کردند؛  در جامعه امروزی با گسترش شبکه های مجازی و پیشرفت فراوان تکنولوژی، مضافاً،  وجود تهدیدات گسترده در کنار این پیشرفت ها برای گروه‌های مختلف سنی جامعه به ویژه کودکان و نوجوانان، پرداختن به الگوهای تربیتی اسلامی، بهره‌گیری از روش‌های مشاوره و آموزش های مناسب، در رشد و تربیت فرزندان اهمیت بسیار فراوانی دارد.

پیامبر مهربانی ها حضرت محمد (ص) به آنچه می‌گفت خود، قبلاً عمل می‌کرد و در این مرحله آنقدر پیش می‌رفت که اساساً عمل پیامبر اکرم(ص) نیز به عنوان سنت حسنه و مقبول مردم جامعه قرار گرفته و  به عنوان یکی از منابع فقهی به شمار می رود. رسول خدا ضمن اینکه خود اسوه عمل بوده سعی می‌کرد دیگران را نیز طوری تربیت کند که سخنانشان با رفتارشان مطابقت داشته باشد تا در شنونده بیشتر اثر کند.

 قرآن مجید کسانی را که به قول خود عمل نمی کنند سخت سرزنش کرده و در آیه ۳ سوره مبارکه صف می فرماید: « موجب خشم شدید خداوند است که بگویید آنچه را عمل نمی کنید.» مسلمانان چون می‌دیدند پیامبر اسلام به سخنان و عقاید خود پایبند است، بیشتر گرایش پیدا می‌کردند زیرا بهترین موردی که میتواند تجلی اعتقاد یک فرد باشد همان عقل اوست و تربیت، بیش از آنچه از طریق گفتار صورت گیرد، از راه عمل می‌تواند انجام شود.

غریزه تقلید یکی از غرایز نیرومند و ریشه‌دار انسان است. به برکت وجود همین غریزه است که کودک بسیاری از رسوم زندگی، آداب معاشرت، غذا خوردن، لباس پوشیدن، طرز تکلم و گفتار، ادای کلمات و جمله ها را از پدر و مادر و سایر معاشرین فرا می گیرد و به کار می بندد. انسان در تمام عمر کم و بیش از دیگران تقلید می کند اما در سنین بین ۱ سالگی تا ۵ و ۶ سالگی بیشتر از این غریزه برخوردار است. کودک تا مدتی از مصالح و مفاسد واقعی امور اطلاع چندانی ندارد و در واقع نمی تواند برای کارهایش هدف‌های عاقلانه، صحیح و درستی تعیین کند. در این مدت تمام توجه اش به پدر و مادر و سایر معاشران است، اعمال، رفتار و حرکت‌های آنها را مشاهده می نماید و از آنها تقلید می کند.

کودک در زندگی نیاز به الگو دارد، او نیاز دارد که بفهمد چه باید بکند، چه نوع رفتاری را از خود بروز دهد، در برابر امور و دشواریهایی که با آنها مواجه خواهد شد، چه موضوع و راه‌حلی را باید انتخاب کرده و در پیش بگیرد و چگونه خود را با آن امور مواجهه سازد. بر این اساس در آیه ۲۱ سوره مبارکه احزاب خداوند تبارک و تعالی، رسول اکرم(ص) را به عنوان بهترین سرمشق برای جهانیان معرفی می کند، آنجا که می‌فرماید:« لقد کان لکم فی رسول الله اسوه حسنه». رسول خدا(ص)  در طول تاریخ، بزرگترین و بهترین سرمشق بشریت بود. ایشان قبل از این که با گفتار خود راهنمای خلق باشد با رفتار خویش بهترین مربی بود.

کودکان از راه چشم، بیش از گوش امور را فرا می‌گیرند. تحقیقات روانشناسان این مطلب را به درستی اثبات کرده است که ۷۵ درصد یادگیری های ما از طریق چشم، ۱۳ درصد از طریق گوش، ۶ درصد از طریق لامسه، ۳ درصد از طریق چشایی و ۳ درصد از طریق بویایی است؛ بنابراین بر والدین و مربیان واجب است تا آنجا که می‌توانند و تا حدی که امکان دارد سعی کنند با عمل خویش کودکان را به راه صحیح و سعادت رهنمون و هدایتی نمایند، چون زبان عمل از زبان سخن بسیار گویا تر و نافذ تر است.شاعر نیز می‌گوید: دو صد گفته چون نیم کردار نیست.

به نقل از کتاب سفینه البحار، جلد دوم، در حدیثی از امام صادق(ع) آمده است:  «کونوا دعاه الناس باعمالکم ولا تکونوا دعاه بالسنتکم» مردم را با رفتار خود به حق رهبری کنید نه با زبان خویش. شهید دکتر بهشتی،  در تشریح و توضیح این حدیث گفته است: اگر سوال شود که انحطاط مسلمین از کی آغاز شد، انحطاط تشیع از چه زمانی پدید آمد؟ میگویم از زمانی که زبان، دراز تر و عمل ما نارسا تر شد، از وقتی که ما پر حرف ولی کم عمل یا بد عمل شدیم. دوستان، ایمان عبارت است از یک تابش نور، دارای روشنی و گرما با هم از قلب انسان مومن بر می خیزد و در قلب و دل دیگران می‌نشیند، بی‌آنکه زبان در میان واسطه باشد.

 لذا والدین باید توجه کنند و بدانند که کودکان در تمام اوقات شبانه روز همانند یک دوربین فیلم برداری از تمامی حرکات آنها فیلمبرداری می‌کنند، همانند یک ضبط صوت می‌شوند و ضبط می‌کنند و رفتارهای خوب و بد آنان را تقلید می نمایند؛ بنابراین بر والدین ما، بر پدران و مادران واجب است که ابتدا خودشان را اصلاح نموده و برای فرزندان خویش بهترین الگو باشند و سپس از طریق پند و نصیحت داستان و قصه و...آنان را با خوب و بد زندگی آشنا نمایند. حضرت علی (ع) می فرمایند: پندی که هیچ گوشی آن را بیرون نمی افکند و هیچ نفعی با آن برابری نمی کند، پندی است که زبان گفتار از آن خاموش و زبان کردار بدان گویا است. در جایی دیگر امیرالمومنین، علی علیه السلام فرمود: کسی که از اصلاح خویش عاجز و ناتوان است، چگونه می تواند دیگران را اصلاح کند؟

از کتاب « پا به پای آفتاب » و از دل یادداشت‌ها و خاطرات خانم دکتر فریده مصطفوی، فرزند معمار هنرمند انقلاب، درباره تهذیب و تربیت عملی امام خمینی چنین میگوید: کارهای دینی به ما دیکته نمی‌شد، در خانواده وقتی ما رفتار امام(ره) را می‌دیدیم، خود به خود در ما تاثیر می گذاشت و همیشه سعی می کردیم مثل ایشان باشیم، ولو اینکه مثل ایشان نمی‌شدیم. از نظر تربیتی، خود ایشان برای ما یک الگو بودند، وقتی کاری را به ما می‌گفتند « انجام ندهید » و ما می‌دیدیم ایشان در عمرشان آن کار را نمی‌کنند، قهرا ما هم انجام نمی دادیم. مثلاً به ما می‌گفتند «باید نماز بخوانید» خودشان از نیم ساعت به ظهر مانده وضو می گرفتند و مشغول نماز خواندن می شدند و ما هم داخل حیاط مشغول بازی کردن بودیم. یک مرتبه هم نیامدن صدا کنند « دختر ها ! بایستید برای نماز، بیاید،  من ایستاده ام، پشت سر من یا خودتان نماز بخوانید. » ایشان تمام سال، اول اذان، نماز می خواندند ولی یک بار هم به ما نگفتند که: «الان دست از کارتان بردارید، موقع اذان است،  دست از بازی تان بردارید و باستید برای نماز.» وقتی که امام درباره نماز و اهمیت دادن به آن خودشان عامل بوده و با زبان عمل با فرزندانشان حرف می زده اند، مسلماً تاثیرات عمیقی بر عمق روح و روان فرزندانشان می‌گذاشتند

 بر طبق نظر روانشناسان پدر و مادر اولین، مهمترین، موثر ترین و مطمئن ترین الگو در نزد کودکان می باشند.  یکی از صاحب نظران تربیتی دینی نوشته است: قالب رفتارهای انسان بر اساس یادگیری استوار است و اولین و مهمترین پایگاه و مرکز یادگیری کانون خانواده است، زیرا خمیر مایه شخصیت انسان در خانواده تکوین و رشد می‌یابد و نگرش ها، رغبتها، رفتارهای خوشایند و ناخوشایند نسبت به پدیده های مختلف، محیط و افراد، از خانه نشات و سرچشمه می گیرد؛ این صاحب‌نظر در ادامه می‌افزاید: پایدار ترین و در عین حال خوشایندترین یادگیری ها، یادگیری غیر مستقیم یا مشاهده است.

در این نوع یادگیری،  یادگیرنده مطابق رغبت‌ها و انگیزه‌های خود آگاهانه و بدون هرگونه اجبار و فشار روانی، تمام حواس خود را متوجه رفتار موردنظر می‌کند و با نوعی احساس خوشایندی و عاری از دشواری بر دانسته‌ها و تجارت خود می افزاید. اگر پدران و مادران، اولیا و مربیان بتوانند بسیاری از رفتارهای مطلوب و احساسات خوشایند را به صورت غیر مستقیم و یا ضمنی از طریق بهره گیری از وجود الگوهای رفتاری، در کودکان و نوجوانان به وجود آورند، فوق العاده ارزشمند و موثر خواهد بود. در یادگیری ضمنی و یا مشاهده‌ای به دلیل آن که یادگیرنده آگاهانه و به صورت داوطلبانه به موضوع و یا یک رفتار خاصی دقت می کند، از نگرش مثبت و انگیزه قوی و غنی تری برخوردار است، وی در این شرایط کمتر دچار فشار ذهنی و خستگی شده، و از دامنه توجه وسیع تری بهره می‌برد، در حالی که در آموزش های مستقیم همیشه چنین نیست و ممکن است یادگیرنده یا دانش آموزان نسبت به موضوع یادگیری، رغبت، علاقه و انگیزه از خود نشان ندهند و زودتر خسته شوند.

در یادگیری مشاهده‌ای ویژگی های الگو برای کودکان و نوجوانان فوق العاده حایز اهمیت است، هر قدر الگوهای بزرگسال برای کودکان مطلوب‌تر، محبوب تر و جذاب تر باشد، میزان تاثیر پذیری بیشتر و پایدار تر خواهد شد.کودکان رفتار الگوهای مطلوبشان را بسیار دوست می دارند و مایلند که با آنان همانند سازی کنند، در واقع خود را شبیه آن بکنند و رفتاری شبیه و همسان رفتار الگوی خود داشته باشند. نماز خواندن کودکان خردسال نیز رفتاری است که ابتدا آن را از طریق مشاهده آموخته و احساس خاصی نسبت به آن پیدا کرده اند.

همان طور که اشاره شد، در خانواده نحوه نماز خواندن والدین، چگونگی نگرش آنها نسبت به نماز، تلقی آنها از اهمیت و جایگاه والا و ارزشمند و با عظمت این فریضه زیبای الهی، یعنی نماز، رفتار آنها قبل از ایستادن به نماز، هنگام اقامه نماز و بعد از اتمام نماز، از جمله عوامل بسیار مهمی است که در ایجاد و پرورش حس مذهبی به خصوص تمایل به نماز خواندن در کودکان دخیل است و از قابلیت تاثیرگذاری بسیار بالایی برخوردار می باشد. در اینجا و در این زمینه، باید آنهایی که کودک و نوجوان با ایشان ارتباط متقابل و مستقیمی دارند، مانند پدر، مادر، پدربزرگ، مادربزرگ، دایی، عمه، خاله،عمو، معلم و مدیر، بیشترین مسئولیت را عهده دار هستند. شاکله آنچه که می توان از روش عملی پیامبر(ص) به منظور آموزش مسائل دینی به کودکان، حاصل نمود، پیامدها و نتایج خاص آن می باشد، آثاری که معانی و مفاهیم خود را دارد.

یکی از بهترین،  موثر ترین و پایدارترین روشهای یادگیری مفاهیم آموزشی، اخلاقی،  دینی،  روش الگویی یا به عبارت دیگر یادگیری مشاهده ای است. والدین هنگامی می‌توانند بر روی کودکان تاثیر بگذارند که بین افکار، گفتار و رفتارشان همگونی و هماهنگی وجود داشته باشد؛ وجود الگو ها به قدری در دین اسلام حایز اهمیت است که رفتار، کردار و عمل رسول اکرم( ص) به عنوان یکی از منابع مهم و قوی فقهی به شمار می‌رود و در کتاب آسمانی ما مسلمانان، قرآن، تاکید زیادی بر روی الگوهای خصوصاً الگوی حسنه شده است. در اسلام الگوی حسنه، شامل ویژگی هایی مثل: مهربانی، تواضع، فروتنی، ایثار و از خودگذشتگی، صله رحم، تکریم و احترام نهادن به بزرگترها و سالمندان، لبخند زدن و ترویج انرژی مثبت است که در روانشناسی اسلامی، به گرایش روانشناسی مثبت گرا معروف می باشد.

در یادگیری مشاهده ای، چون یادگیرنده آگاهانه به رفتار خاصی دقت می کند و از نگرش مثبت و انگیزه قوی برخوردار است، کمتر احساس فشار ذهنی و خستگی می کند. روانشناسان از روش اسوه ای به عنوان یکی از بهترین، مطمئن ترین و پایدارترین روش ها یاد کرده و حتی نظریه ای تحت عنوان  «یادگیری اجتماعی »، توسط آلبرت بندورا مطرح شده که در مجامع و محافل علمی طرفداران زیادی پیدا کرده است. نماز خواندن رفتاری است که ابتدا از طریق مشاهده آموخته می شود و تمام کسانی که به نحوی با کودک در ارتباطند در این زمینه دارای مسئولیت مهمی می باشند تا صحنه های نماز را به صورت خویشاوندی و بسیار صمیمانه برای کودکان ترسیم نمایند؛ چنانچه این ترسیم به بهترین شکل ممکن انجام پذیرد، از ماندگاری بیشتری برخوردار است.

کودکان بیشتر از عملکرد والدین و پدران و مادران خود تاثیر می پذیرند تا گفتار و نصایح آنان. حضرت امام خمینی(قدس)،  با آگاهی از اصول، راهها و روشهای تربیت کودکان، و به پیروی از ائمه اطهار(ع)، با کودکان خود و دیگران رفتار اصولی و منطقی داشته و آنان را با عملکرد خویش به مسایل دینی دعوت می کردند؛  در جامعه امروزی با گسترش شبکه های مجازی و پیشرفت فراوان تکنولوژی، مضافاً،  وجود تهدیدات گسترده در کنار این پیشرفت ها برای گروه‌های مختلف سنی جامعه به ویژه کودکان و نوجوانان، پرداختن به الگوهای تربیتی اسلامی، بهره‌گیری از روش‌های مشاوره و آموزش های مناسب، در رشد و تربیت فرزندان اهمیت بسیار فراوانی دارد.

در عصر حاضر، در راستای صیانت رشد و تربیت صحیح اسلامی و اجتماعی کودکان و فرزندانمان می بایستی هر گونه مانعی که بین والدین و فرزندان ایجاد می شود و پل ارتباطی احساسی و کلامی بین آنها را قطع می کند، را به دقت تشخیص داده و در جهت ایجاد، گسترش و تقویت راه های ارتباطی مطمئن بین کودکان و نوجوانان با والدین و اطرافیان، گام های موثری و ماندگاری برداشت. امروز دقیقاً باید به سیره و روش عملی پیامبر اسلام(ص)، عمل کرد، عملی که در آن اعتماد، صداقت و اطمینان طرفین نقش اساسی را داشته باشد. آنگونه که ایشان، می فرمایند: هر کس با کودک سروکار دارد با او کودکانه رفتار کند.

انتهای پیام/