اول دسامبر مصادف با ۱۰ آذر، روز جهانی مبارزه با ایدز را بهانه‌ای برای گفت‌وگو با وحید جهان‌میری نژاد، پزشک و فعال حوزه پیشگیری از ایدز قرار دادیم تا از آنچه در این سه دهه در این خصوص گذشته بیشتر بدانیم.
به نظر می‌رسد چند سالی است اطلاع‌رسانی در خصوص بیماری ایدز متوقف شده، ابتلا به این بیماری کاهش یافته یا اطلاع‌رسانی‌ها به حدی بوده که توانسته از ابتلای مردم به آن پیشگیری کند؟
این‌طور نیست. متأسفانه نه تنها خطر ابتلا به ایدز کاهش نیافته؛ بلکه افزایش هم یافته است. ضمن آنکه نمی‌توان ادعا کرد اطلاعات مردم در زمینه پیشگیری از ابتلا به این بیماری افزایش داشته است. یکی از حسرت‌های همیشگی من این است در این دو دهه فعالیت در حوزه فرهنگ‌سازی پیشگیری از ابتلا به ایدز، احساس نکردم تغییر مثبتی در این زمینه اتفاق افتاده است، در حالی که انتظار داریم بتوانیم با اطلاع‌رسانی نقش مؤثری در پیشگیری داشته باشیم. در خصوص سایر بیماری‌های ویروسی مثل کرونا که از سال‌ها پیش به اشکال مختلف سارس و مرس وجود داشته، اطلاع‌رسانی مؤثر بوده است، اما متأسفانه در مورد ایدز به هیچ وجه این اتفاق نیفتاده و با اینکه حدود ۳۴ سال از شناسایی نخستین بیمار مبتلا به HIV در کشور می‌گذرد هنوز افراد زیادی هستند که اطلاعات کافی در مورد راه‌های انتقال بیماری، پیشگیری از آن و اهمیت تشخیص به‌موقع آن ندارند و با توجه به اینکه من در مورد این بیماری به طور رایگان به مردم مشاوره می‌دهم شاهدم بسیاری از افراد هنوز درگیر شایعات و سوءتفاهم‌ها در مورد این بیماری هستند.
شیوع این بیماری چقدر نسبت به دهه‌های ۶۰ و ۷۰ تغییر کرده است؟
موج نخست ورود HIV از طریق انتقال خون و فراورده‌های خونی آلوده از فرانسه وارد ایران شد که با شناسایی نخستین فرد مبتلا که کودکی ۶ ساله مبتلا به هموفیلی بود مشخص شد حدود هزار نفر از هموطنان ما از طریق این خون‌ها به HIV مبتلا شده‌اند. در یک دهه موج نخست این بیماری به خوبی کنترل شد به طوری که نخستین مورد را
سال ۱۳۶۶ و آخرین مورد را سال ۱۳۷۶ شناسایی کردیم و اکنون ۲۴ سال است با تلاش‌های وزارت بهداشت و سازمان انتقال خون، سلامت خون و فراورده‌های خونی کشور حفظ شده و هیچ مورد ابتلا از راه انتقال خون و فراورده‌های خونی نداشته‌ایم.
اما موج دوم HIV در کشور که طی دهه ۷۰ تا ۸۰ در کشور اوج گرفت، از طریق اعتیاد تزریقی بود و منبع ابتلا و انتقال این بیماری افرادی بودند که برای تزریق مواد مخدر از سرنگ مشترک استفاده کرده و بیماری را به همسران خود و در صورت باردار شدن به نوزادان انتقال داده بودند و به همین ترتیب چرخه انتقال به جامعه اتفاق افتاد، به طوری که در دهه ۸۰ بیش از ۲۳ درصد معتادان تزریقی کشور HIV مثبت بودند که با حکم مرحوم آیت‌الله شاهرودی، رئیس وقت قوه قضائیه و همکاری‌های خوبی که بین دستگاه‌های مختلف اتفاق افتاد با توزیع سرنگ رایگان و سایر تمهیدات پیشگیرانه، این آمار تا امروز به کمتر از۱۰ درصد رسیده و موجب شده بسیاری از کشورهایی که شرایط مشابه ما را دارند برای کنترل این بیماری و پیشگیری از ابتلا به آن از برنامه‌های مشترک وزارت بهداشت، قوه قضائیه و سازمان بهزیستی ایران الگوبرداری کنند و می‌توان گفت برنامه‌های کاهش آسیب در زمینه بیماری ایدز در کشور به خوبی اجرا شده است.
اما موج سوم بیماری که اکنون درگیر آن هستیم، انتقال از طریق رفتارهای پرخطر جنسی است و با توجه به اینکه محدود به گروه خاصی نمی‌شود، کنترل آن در مقایسه با دو موج قبلی سخت‌تر و نیازمند اطلاع‌رسانی بیشتر است، چرا که بسیاری از خانم‌ها بدون اینکه رفتار پرخطر جنسی داشته باشند از طریق همسرشان به این بیماری مبتلا شده‌اند که متأسفانه به دلیل مسائل فرهنگی، این مسئله مانع تشخیص به‌موقع و شناسایی این بیماران و همین موضوع موجب شیب افزایشی بیماری شده است. در حالی که بسیاری از کشورهای دنیا مثل آفریقای جنوبی باوجود آمار بالای ابتلا به HIV در شیب کاهشی قرار دارند.
آیا می‌توان به درمان بیماران مبتلا به HIV امیدوار بود؟
با وجود اینکه تاکنون راه درمان قطعی برای بیماری پیدا نشده، اما می‌توان گفت همین درمان‌های نگهدارنده فعلی نیز به طور معجزه‌آسایی به بیماران برای داشتن یک زندگی و طول عمر طبیعی کمک می‌کند و دیگر HIV یک بیماری مرگبار محسوب نمی‌شود و همان‌طور که سایر بیماری‌های مزمن غیرواگیر را می‌توان با مصرف دارو کنترل کرد این بیماری نیز با مصرف دارو به یک بیماری ویروسی مزمن و قابل کنترل تبدیل شده و بار ویروسی آن در خون و سایر ترشحات افراد مبتلای تحت درمان را به صفر رسانده است، به طوری که می‌توان گفت درمان بیماران HIV نقش مؤثری در کنترل بیماری و پیشگیری از انتقال آن به سایر افراد دارد. در حالی که ما در مورد سایر بیماری‌های ویروسی چنین درمانی نداریم که با شناخت بیماران مبتلا و درمان آن‌ها بتوانیم بیماری را کنترل کنیم.
اکنون بسیاری از کشورها مثل کوبا توانسته‌اند با شناسایی و درمان به موقع بیماران مبتلا به HIV، از انتقال ویروس از طریق مادر به جنین پیشگیری کنند و سال‌هاست در این کشور هیچ جنینی از طریق مادر آلوده نمی‌شود.
اما با اینکه درمان این بیماران صرف‌نظر از ملیت آن‌ها در کشور ما رایگان و محرمانه است و وزارت بهداشت در حوزه درمان این بیماران بسیار موفق عمل کرده است، براساس تخمین‌های اپیدمیولوژی، شمار زیادی از بیماران مبتلا هنوز از اینکه به ایدز مبتلا هستند بی‌اطلاعند و ناخواسته بیماری خود را به دیگران انتقال می‌دهند. بنابراین مشکل ما نبودن درمان مؤثر نیست، بلکه مشکل ضعف در بیماری‌یابی است، در حالی که اگر افرادی که مشکوک به رفتار پرخطرند به مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری زیر پوشش مراکز بهداشت مراجعه کنند و به طور رایگان و محرمانه آزمایش دهند در صورت مثبت بودن تست، به طور رایگان تحت درمان قرار می‌گیرند و می‌توانند مطمئن باشند در صورتی که تحت درمان قرار گیرند می‌توانند زندگی طبیعی داشته باشند؛ همان‌طور که اکنون طول عمر بیماران مبتلا به HIV که تحت درمان قرار گرفته‌اند بالای ۷۰ سال گزارش شده است؛ ضمن آنکه سطح ویروس خون ۹۰ درصد افراد تحت درمان به حداقل ممکن رسیده و درمان برای آن‌ها مؤثر بوده است. اما اگر این بیماران شناسایی نشوند و تحت درمان قرار نگیرند با توجه به اینکه دوره کمون بسیار طولانی و در برخی مواقع ۱۰ سال گزارش شده، علاوه بر اینکه زندگی خود را به خطر می‌اندازند ممکن است عامل انتقال بیماری به سایر افراد جامعه شوند.
جایگاه درمانی ایران را در مقایسه با کشورهای دیگر به‌ویژه همسایگان چگونه ارزیابی می‌کنید؟
همه کشورها در حال حرکت به سوی ارائه درمان رایگان هستند و خوشبختانه ما نیز در حوزه درمان بسیار خوب و موفق عمل کرده‌ایم به طوری که حتی اتباع سایر کشورها را به طور رایگان و محرمانه تحت پوشش درمان قرار داده‌ایم و جزو کشورهای موفق در حوزه درمان این بیماران هستیم. در حالی که در بعضی کشورها مثل روسیه اتفاقات خوبی به‌ویژه در مورد مهاجران نمی‌افتد و به جای درمان، آن‌ها را دیپورت می‌کنند اما در کشور ما باوجود تحریم‌هایی که وجود دارد درمان این بیماران کاملاً رایگان است و داروهای آن‌ها مانند داروهای سایر بیماری‌های مزمن تأمین می‌شود.
پیشگیری اورژانسی از این بیماری چگونه است؟
اگر کسی در مواجهه با این ویروس قرار بگیرد، به عنوان مثال سرنگ آلوده‌ای به دست پزشک یا اعضای کادر درمان فرو رود و یا اینکه کسی رفتار جنسی پرخطری را تجربه کند احتمال دارد در معرض HIV قرار گیرد. یک امکان درمانی پیشگیرانه برای این افراد وجود دارد که در اصطلاح به آن پروفلاکسی پس از مواجهه یا (PEP) گفته می‌شود.
این درمان سال قبل وجود نداشت و افراد باید منتظر می‌ماندند دوره پنجره آزمایش بگذرد و پس از آن دوره تست بدهند. اما اکنون با استفاده از روش درمانی پروفلاکسی یک زمان طلایی ۷۲ ساعته وجود دارد که افراد می‌توانند با مراجعه به مراکز مشاوره بیماری‌های رفتاری، داروهای لازم را دریافت کنند و پس از مصرف چهار هفته هیچ خطری آن‌ها را تهدید نخواهد کرد.
دوره پنجره چیست؟ کمی بیشتر توضیح دهید.
آزمایش HIV پیچیدگی‌هایی دارد که ممکن است در ابتدای مواجهه با ویروس و پیش از تولید پادتن در بدن تشخیص داده نشود، به همین دلیل برای تشخیص این ویروس باید یک بازه زمانی سه ماهه در نظر گرفته شود و پس از سه ماه از مواجهه فرد با ویروس؛ یعنی زمان لازم برای تولید آنتی بادی علیه ویروس در بدن این آزمایش انجام شود که به آن دوره پنجره می‌گویند.
آیا دارویی برای درمان قطعی بیماری ایدز وجود دارد؟
خیر. تاکنون دارویی برای درمان قطعی این بیماری تولید نشده است. اما خوشبینی‌های زیادی در این زمینه وجود دارد. همان‌طور که «هپاتیت C» تا یک دهه پیش درمان قطعی نداشت ولی اکنون با یک دوره درمانی دو ماهه به طور قطعی درمان می‌شود.
نظر شما