بیابان‌زایی یا تخریب سرزمین در مناطق خشک، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب از جمله مشکلات پیش روی بشر در قرن حاضر محسوب می‌شود. کمبود بارندگی و پراکنش نامنظم زمانی و مکانی آن، بهره برداری بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی، خشکسالی‌های پی در پی، بهره برداری غیر اصولی از معادن موجود در این مناطق و… منجر به فرسایش و تشدید بیابان‌زایی می‌شود. ۳۰میلیون هکتار از عرصه‌های ملی کشور را بیابان تشکیل می‌دهد. درحالی‌که سالانه باید در پنج تا ۱۰میلیون هکتار از اراضی کشور عملیات آبخیزداری صورت بگیرد، اما به‌دلیل کمبود اعتبار میانگین این رقم درحال‌حاضر تنها یک‌ونیم میلیون هکتار است. حدود ۱۲ میلیون هکتار زمین بارور در سراسر جهان به علت تخریب از بین رفته و این آمار هر ساله در حال افزایش است. بیابان‌زایی به معنی توسعه شرایط بیابانی در مناطقی است که در ابتدا زمینی بارور بوده‌اند، اما به واسطه فعالیت‌های مخرب انسانی صورت گرفته در این مناطق، در حال حاضر به زمین‌هایی بایر تبدیل شده‌اند. فعالیت‌هایی مانند جنگل‌زدایی، چرای بیش از حد و حفاظت ضعیف از خاک از جمله علل جدی بیابان‌زایی قلمداد می‌شود. این سوال مطرح است که با چه پدیده‌ای روبه رو هستیم و راهکار مقابله آن چیست؟
پرویز گرشاسبی، معاون آبخیزداری سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری با اشاره به اعتبار مورد نیاز برای کنترل موضوع ریزگرد و تسریع روند بیابان‌زدایی در کشور گفت: در ۵۰ سال گذشته ۸.۷ میلیون هکتار از نواحی بحرانی گردوغبار مهار شده‌اند. همچنین برای غلبه سرعت بیابان‌زدایی به بیابان‌زایی باید سالانه یک میلیون هکتار از نواحی بحرانی مدیریت شوند که این عدد در ایران به ۳۵۰هزار هکتار می‌رسد.
وی با اشاره به پیشینه بیابان‌زدایی در ایران خاطرنشان کرد: ایران کشوری پیشرو در امر بیابان‌زدایی در خاورمیانه و آسیاست. این امر در ایران ۶دهه قدمت دارد. طبق آمار، ارقام و سوابق از گذشته ۳۳.۷ میلیون هکتار از مساحت کشور را بیابان‌هایی تشکیل داده‌اند که منشا زمین‌شناسی و اقلیمی دارند. از این مقدار ۱۳ میلیون هکتار به عنوان مناطق بحرانی شناخته می‌شدند که ۸.۷ میلیون آن در نیم قرن گذشته مهار و تثبیت شده است. اکثر این کانون‌ها مستقیما شهرها، روستاها و مناطق مهم ما را درگیر می‌کردند.
افزایش بیابان‌های کشور در یک دهه
گرشاسبی ضمن اولویت‌بندی اقدامات برای مهار موضوع ریزگرد، گفت: ابتدا باید جلوی روند بیابان‌زایی گرفته شود. در دهه اخیر ۲.۵ میلیون هکتار به بیابان‌ها در کشور افزوده شده که این مساحت در گذشته عموما بیابان نبودند. یکی از مصادیق این پدیده ۱۶۴هزار هکتار از اراضی حاشیه دریاچه ارومیه است. همچنین ۳۵۰هزار هکتار در خوزستان، ۳۰۰هزار هکتار در جازموریان و در سال‌های اخیر اراضی جنوب شرق قزوین هم به این فهرست اضافه شده‌اند.
وی افزود: با مدیریت منابع آب و کشاورزی باید جلوی ایجاد منابع جدید ریزگرد گرفته شود. همچنین کمبود منابع اعتباری نیز همواره به عنوان یک چالش شناخته می‌شود. در جریان گردوغبار سال ۹۴ در استان خوزستان ۳۵۰هزار هکتار کانون گردوغبار شناسایی که تنها ۳۸درصد آن مدیریت شد و برای بهبود وضعیت ۶۸درصد باقی مانده، سه هزار میلیارد تومان اعتبار نیاز است.
گرشاسبی گفت: اگر بخواهیم جلوی روند بیابان‌زایی را بگیریم باید سالانه یک میلیون هکتار بیابان‌زدایی داشته باشیم. این در حالی است که ما توانستیم به یک‌سوم این عدد که ۳۵۰هزار هکتار است برسیم. اقدامات لازم برای مدیریت این پدیده مشخص است و با استفاده از اعتبارات دولتی و مشارکت بخش خصوصی می‌توان انجام آن‌ها را تسریع کرد. سال گذشته ۸۶هزار هکتار از کانون‌های بحرانی با سرمایه‌گذاری بخش خصوصی مدیریت شدند. در واقع ما تا حدی از اعتبارات دولتی ناامید شدیم، اما اگر منابع کافی به ما اختصاص داده شود، مناطقی مانند مثل دریاچه ارومیه که شامل ۱۶۴هزار هکتار می‌شود مهار خواهند شد.
رعایت نکردن موازین علمی در بخش کشاورزی
عبدالرضا رحمانی، کارشناس ارشد بیابان‌زدایی و پژوهشگر حوزه محیط زیست با اشاره به این موضوع که بیابان‌زدایی مساله‌ای جهانی بوده و به مناطق خاصی اختصاص ندارد، گفت: این پدیده به‌عنوان یکی از بارزترین وجوه تخریب منابع طبیعی در جهان مطرح شده و در چند دهه گذشته کوشش‌های جهانی فراوانی برای مقابله و تعدیل این پدیده انجام شده است. شناخت فرآیندهای بیابان‌زایی و عوامل بوجود آورنده و تشدیدکننده آن همچنین آگاهی از شدت و ضعف این فرآیندها و عوامل، امری مهم و ضروری است که باید مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد. بیابان‌زایی فرآیندی است که باعث تغییرات اساسی در یک اکوسیستم می‌شود و شرایط را از حالت به نسبت غیربیابانی به حالت بیابانی تبدیل می‌کند که باید گفت این پدیده در اثر افزایش فشار انسان بر اکوسیستم‌های حساس ایجاد شده که باعث کاهش بازدهی تولید و
عدم برگشت‌پذیری آن می‌شود.
آموزش‌های عمومی در امر بیابان‌زدایی
رحمانی در پایان با تاکید بر اینکه تمرکززدایی از تصمیم‌گیری‌های دولتی باید به سمت مشارکت‌های مردمی برود، گفت: تمرکرزدایی از تصمیم گیری‌های دولتی امروزه به عنوان ابزاری برای برقراری توزیع عادلانه منابع و دستیابی سریع به رشد و توسعه اقتصادی روزبه‌روز بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرد. هدف از اجرای این برنامه گسترش مشارکت مردم در برنامه ریزی‌ها، لحاظ کردن شرایط خاص محلی در تصمیم گیری‌ها و شناخت نیازهای ویژه مخاطبان برنامه اقدام ملی است. توسعه فضای سبز، اشتغال پایدار و تامین غذای مردم از دیگر اقداماتی است که برای مقابله با بیابان‌زایی انجام شده وعلاوه بر آن مردم در تمام اقدامات سهیم بوده و حتی جنگل‌های دست کاشت منطقه نیز توسط مردم ایجاد شده و مراقبت می‌شوند. اکنون ۱۰ طرح بیابان‌زدایی با مشارکت بین‌المللی در ایران انجام می‌شود که این طرح‌ها با مشارکت سازمان عمران ملل، سازمان فائو و ... در زمینه‌های مختلف در حال اجراست. با توجه به اینکه اکوسیستم‌های بیابان و کویر یکی از اکوسیستم‌های زنده دنیا هستند که در آن از تنوع گونه‌های گیاه گرفته تا انواع و اقسام تنوع زیستی همه در کنار هم زندگی می‌کنند و انسان‌های بسیار زیاد ساکن این مناطق در مناطق بیابانی و حتی کویر از این نعمت خدادادی درآمدزایی دارند.
آبخیزداری؛ راه‌حل مؤثر مقابله با بیابان‌زایی
به اذعان کارشناسان، آبخیزداری از عوامل عمدۀ مقابله با بیابان‌زایی و وقوع سیل است. در این باره دکتر محسن محسنی ساروی، استاد بازنشستۀ دانشگاه تهران معتقد است: «عملیات آبخیزداری با جنگلکاری و نهال کاری نقش بسیار مؤثری در کنترل سیلاب و مقابله با بیابان‌زایی دارد. برای از بین بردن اثرات منفی بیابان‌زایی می‌توان آن مناطق بیابانی را که استعداد پوشش گیاهی داشته باشند، با فنون و تکنیک‌های آبخیزداری، جنگلکاری کرد، یا اینکه آن مناطق کویری و بیابانی که امکان جنگلکاری و استقرار پوشش گیاهی وجود ندارد، دور تا دور بیابان یا مناطق کویری را پوشش گیاهی مستقر کرد تا از پیشروی بیابان جلوگیری به‌عمل آید و از اثرات منفی بیابان‌زایی کاسته شود.»
در ۵۰ سال گذشته ۸.۷ میلیون هکتار از نواحی بحرانی گرد و غبار مهار شده‌اند. همچنین برای غلبه سرعت بیابان‌زدایی به بیابان‌زایی باید سالانه یک میلیون هکتار از نواحی بحرانی مدیریت شوند که این عدد در ایران به ۳۵۰ هزار هکتار می‌رسد .
منبع: صبح نو
نظر شما