اجلاس سران سازمان پیمان آتلانتیک شمالی (ناتو) در دو روز آخر از ماه ژوئن در مادرید، پایتخت اسپانیا، برگزار شد. همچنان که انتظار می‌رفت تهاجم روسیه به اوکراین موضوع محوری این نشست بود و درخواست دو کشور فنلاند و سوئد برای عضویت در ناتو و دعوت رسمی ناتو از این دو کشور نیز از دیگر موضوعات مهم در این دور از نشست سران ناتو بود. با این حال، حضور رهبران کشورهای ژاپن، کره‌جنوبی، نیوزیلند و استرالیا در این نشست پدیده‌ای تازه در تاریخ نشست‌های ناتو بود. در واقع، حضور رهبران این کشورها به درخواست امریکا انجام شد و این موضوع نشان داد که امریکا نه تنها به دنبال ایجاد ارتباط کشورهایی با ناتو در خارج از حوزه تعریف شده این سازمان است بلکه برنامه ناتوسازی در شرق آسیا را دنبال می‌کند.
هنوز نمی‌توان به صورت مشخص گفت که هدف امریکا گسترش ناتو به شرق آسیا است یا اینکه می‌خواهد سازمانی شبیه به ناتو را در این منطقه به وجود بیاورد. در واقع، مشکل گسترش ناتو به سمت شرق آسیا و پذیرفتن کشورهایی در حوزه اقیانوس هند-آرام تنها به دلیل مخالفت‌هایی در خارج از این سازمان نیست بلکه در داخل اعضای ناتو و به‌خصوص اعضای برجسته آن نیز اختلاف‌نظر جدی وجود دارد. برای مثال، لیز تراس، وزیر خارجه بریتانیا، در اواخر آوریل از «چشم‌انداز جهانی» برای ناتو گفته بود و اینکه ناتو باید «مانع تهدیدهای پیش‌دستانه در اقیانوس آرام و هند شود و تضمین کند که دموکراسی‌هایی نظیر تایوان بتوانند از خود دفاع کنند.» رویکرد کشورهای آلمان و فرانسه در مقابل این موضع مخالف گسترش ناتو به سمت اقیانوس آرام-هند است، چنان که آنگلا مرکل، صدراعظم پیشین آلمان، در ۱۶ سالی که قدرت را در دست داشت همواره مدافع این استراتژی بود که چین هم رقیب و هم شریک اتحادیه اروپا است و امانوئل ماکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، نیز بارها بر این موضع تأکید داشته که اولویت ناتو بر «منطقه یورو-آتلانتیک» است و نه «مسائل منطقه هند-آرام.»
با این حال، امریکا برای مقابله مؤثر خود در برابر چین نیازمند ناتوسازی در منطقه اقیانوس هند-آرام است. در واقع، امریکا تاکنون سازوکارهایی نظیر پیمان امنیتی سه‌جانبه امریکا-بریتانیا-استرالیا مشهور به آکوس (AUKUS) یا گفت‌وگوی چهارجانبه امریکا-هند-ژاپن-استرالیا مشهور به کواد (QUAD) را برای مقابله با چین در حوزه اقیانوس هند-آرام به راه انداخته، اما این سازوکارها نه تنها جامعیتی نظیر ناتو ندارد بلکه اصولاً ساختار آن‌ها متناظر با ساختار ناتو نیست، زیرا فاقد چیزی شبیه به ماده ۵ پیمان ناتو است تا اینکه امنیت جمعی اعضای این سازوکارها را تضمین کند. ساختار ناتو و تجربه چندین دهه آن بی‌تردید چیزی است که امریکا برای حوزه اقیانوس هند-آرام به آن نیاز دارد و این چیزی نیست که با سازوکارهایی نظیر آکوس یا کواد به دست بیاید. به عبارت دیگر، آکوس یا کواد تنها می‌توانند زمینه‌ای را برای هدف اصلی امریکا از ناتوسازی در حوزه اقیانوس هند-آرام فراهم کنند، اما به نظر می‌رسد که امریکا با دعوت از رهبران آن چهار کشور در نشست اخیر ناتو به عنوان اعضای ناظر به دنبال تحرکی بسیار بیشتر از این است. چیزی که امریکا در مقطع فعلی مد نظر دارد مشارکت بیشتر این کشورها در ساختار ناتو از طریق حضور رهبران‌شان در نشست‌های ناتو و مذاکره با دیگر رهبران کشورهای عضو ناتو است تا با ایجاد هماهنگی بین این کشورها و ناتو، ناتوسازی حوزه اقیانوس هند-آرام به تدریج شکل بگیرد. شکی نیست که این حرکت از سوی امریکا تهدید مستقیم علیه چین است و پکن نمی‌تواند حضور رهبران چهار کشور ژاپن، کره‌جنوبی، نیوزیلند و استرالیا را چیزی جز تهدید علیه امنیت ملی خود بداند. ابراز نگرانی ژائو لی‌جیان، سخنگوی وزارت خارجه چین، نسبت به گسترش نفوذ ناتو به سمت منطقه آسیا-اقیانوسیه نشانه آشکاری از این تلقی پکن است. پکن تاکنون با برنامه‌هایی نظیر طرح امنیت جهانی (GSI) سعی کرده با سازوکارهای آکوس و کواد مقابله کند، اما باید گفت که حضور رهبران چهار کشور آسیایی در ناتو تهدید جدی‌تر از آکوس و کواد برای پکن است و چین باید برای رفع نگرانی خود ترتیبات امنیتی گسترده‌تری را برای مقابله با ناتوسازی اقیانوس هند-آرام دنبال کند.
سید رحیم نعمتی
منبع: جوان آنلاین
نظر شما