«زیارت یکی از کهن‌ترین و بزرگ‌ترین فعالیت‌های بشری در جهان به شمار می‌رود و تقریباً در تمامی ادیان وجود دارد. اگرچه امروزه با پیشرفت انواع وسایل حمل‌ونقل و ارتباط جمعی، از میزان سختی‌ها و مشکلات سفرها در مقایسه با دوره‌های گذشته به‌شدت کاسته شده و زائران در مدت زمان محدودی می‌توانند به‌راحتی به مکان‌های زیادی بروند اما هنوز زیارتگاه‌هایی وجود دارد که برای داشتن یک زیارت اصیل و تجربه ناب زیارت باید با پای پیاده به آنجا رفت».

این‌ها بخشی از سخنان علی اکبری چناری، پژوهشگر گروه ادیان و مذاهب اسلامی بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی و دانشجوی دوره دکترای رشته ادیان و عرفان تطبیقی دانشگاه فردوسی مشهد در گفت‌وگو با خبرنگار ماست. در ادامه حاصل گفت‌وگوی ما با ایشان را در آستانه اربعین حسینی در خصوص معنا و کارکرد زیارت و به‌خصوص زیارت پیاده در مسیحیت می‌خوانید.

در ابتدا درباره معنای «زیارت» در مسیحیت و پیشینه آن مختصری توضیح دهید.
واژه‌های انگلیسی pilgrimage به معنی «زیارت»، peregrination به معنای «مسافرت، سفر» و pilgrim به معنای «زائر»، در اصل از واژه لاتین peregrinum به معنی «غریبه» و peregre به معنی «از خارج» گرفته شده که ریشه هر دو آن‌ها per به معنای «از طریق» و ager به معنای «کشور و سرزمین» است و بر جابه‌جایی فیزیکی زائر و سفر زائر به مکان مقدس دلالت می‌کند. اما آنچه بیش از هر چیز دیگر مورد توجه زائر مسیحی قرار می‌گرفت، مکانی بود که او برایش ارزش یا قداست خاصی قائل بود و از این رو او مسافت کم یا زیادی را برای رسیدن به مکان مقدس طی می‌کرد. در صدر مسیحیت، مسیحیان خودشان را به عنوان زائران موقت و بیگانه در این جهان می‌دانستند که خانه واقعی آن‌ها در بهشت (اورشلیم آسمانی) است. این معنا از این اصطلاح، در طول قرون اولیه کلیسا (تا قرن چهارم) فهم می‌شد و رایج بود و تقریباً تا قرن چهارم میلادی طول کشید تا Peregrinus معنای سفر به مکان مقدس را به خود بگیرد. در این قرن همزمان با توسعه زیارت مسیحیان به مکان‌های مقدس، پرگرینوس در اندیشه مسیحی نیز معنای بیشتری پیدا کرد و به مسافری که با اهداف مذهبی به مکان‌های مقدس سفر می‌کرد نیز گفته شد. زیارت مسیحی که بر اساس سنت عبری و کتاب مقدس بنا شده ریشه در حوزه شرقی مسیحیت و در درجه اول در فلسطین، جایی که عیسی مسیح(ع) متولد شد و مأموریت خویش را انجام داد و در درجه دوم درکشور مصر، مهد رهبانیت مسیحی دارد.
زیارت مکان‌های مقدس مرتبط با عیسی مسیح(ع) تقریباً از قرن دوم به صورت پراکنده دیده می‌شود، ولی پس از پیروزی مسیحیت و رسمی شدن این دین در قلمرو امپراتوری روم، زیارت مکان‌های مقدس رشد بسیاری داشت و علاوه بر مکان‌های زیارتی مرتبط با زندگی حضرت عیسی(ع)، زیارت شهدا و راهبان و قدیسان مسیحی نیز رواج چشمگیری یافت.

زیارت پیاده توسط زائران مسیحی به سوی مکان‌های زیارتی در جهان مسیحیت چه سابقه‌ای دارد؟
اگرچه امروزه با پیشرفت وسایل حمل‌ونقل فردی و گروهی (خودروهای شخصی و گروهی، اتوبوس، هواپیما، قطار و...) از میزان سختی‌ها و مشکلات سفرها در مقایسه با قرن‌ها و دوره‌های گذشته به‌شدت کاسته شده و زائران در مدت زمان محدودی می‌توانند به‌راحتی به مکان‌های زیادی بروند، اما هنوز زیارتگاه‌هایی وجود دارد که برای داشتن یک زیارت اصیل و تجربه ناب زیارت باید با پای پیاده به آنجا رفت.
مقبره یعقوب حواری حضرت عیسی(ع) در سانتیاگو دِ کامپوستلا (Santiago d Compostel)، مقبره قدیس ایگناتیوس لویولا(Saint Ignatius of Loyola) در استان ناوارا کشوراسپانیا، تُرو بِرَیز(Tro Breiz) در فرانسه و فاطمیا محل تجلی حضرت مریم(س) در کشور پرتغال از جمله مکان‌های زیارتی در غرب جهان مسیحیت است.
اما در شرق جهان مسیحیت و مناطق اشغالی فلسطین نیز مکان‌های مقدس زیادی مرتبط با زندگی حضرت عیسی(ع) وجود دارد که مسیحیان به صورت پیاده به زیارت آن‌ها می‌روند؛ از جمله زیارت پیاده یا «پیاده‌روی عبادی» در ویا دولورسا(Via Dolorosa) . یا دولوروسا (طریق الآلام) نامی است که از قرن شانزدهم میلادی به بعد برای «پیاده‌روی عبادی»(the devotional walk) در خیابان‌های اورشلیم که عیسی مسیح(ع) آن را با صلیب خویش تا جُلجُتا طی کرده، اطلاق شده است. خیابان ویا دولوروسا به کلیسای مقبره مقدس ختم می‌شود و به باور مسیحیان، حضرت عیسی مسیح(ع) در جایی که اکنون کلیسای مقبره مقدس روی آن قرار گرفته، مصلوب شده و از آنجا به آسمان عروج کرده‌است. از قرون وسطا به بعد این مسیر با ۱۴ایستگاه صلیب مشخص شده و در هر ایستگاه یکی از مصائب و گرفتاری‌های حضرت مسیح(ع) برای زائران مسیحی تداعی می‌شود. این محبوب‌ترین مسیر پیاده‌روی بیت‌المقدس در فلسطین برای زائران مسیحی به شمار می‌رود.
نمونه بعدی زیارت پیاده در «هفته مقدس» است. بنا بر نوشته‌های اناجیل چهارگانه، هفته مقدس هفته آخر زندگی حضرت عیسی مسیح(ع) در این کره خاکی بوده که توسط مسیحیان به صورت سالانه جشن گرفته می‌شود. «در پیاده‌روی هفته مقدس» (Holy Week Walk) از مکان‌های واقعی مرتبط با روزهای آخر زندگی حضرت عیسی(ع) از جمله حوادث دستگیری و محکومیت وی بازدید می‌شود. برخی از این مکان‌ها که ظاهراً به اندازه ایستگاه‌های سنتی ویا دولورسا مقدس هستند، عبارت‌اند از «مکان شام آخر حضرت عیسی(ع)»، «محل دستگیری حضرت مسیح(ع) در باغ جتسیمانی یا باغ کلیسای همه ملل»، «کلیسای سنت پیتر در گالیکانتو» و... نکته قابل تأمل در این زیارت پیاده آن است که مسیحیان در هر مکان، بر واقعه رخ داده شده در آنجا متمرکز می‌شوند و روی حادثه خاصی که در این مکان اتفاق افتاده تأمل و تفکر می‌کنند. به عنوان نمونه در باغ جتسمیانی بر واژه عبادت و نماز(PRAYER)، در پیاده‌روی طولانی دره کیدرون(Kidron) که حضرت عیسی مسیح(ع) در بازداشت مقامات رومی و منتظر داوری مقامات مذهبی و ایالتی بود، بر واژه داوری(JUDGEMEN) و در کلیسای سنت پیتر بر واژه انکار(REJECTION) تفکر و تأمل می‌شود.
مسیحیان همچنین از مکان‌های مرتبط با زندگی حضرت عیسی مسیح(ع) و حضرت مریم مقدس(س) در کوه زیتون نیز به صورت پیاده بازدید می‌کنند. این پیاده‌روی در روز یکشنبه نخل‌ریزان انجام می‌شود و به‌جز یکشنبه نخل‌ریزان در یکشنبه‌های دیگر، بسیاری از مکان‌ها بسته است و نباید برای پیاده‌روی بیرون رفت.

خبرنگار: محمدحسین مروج کاشانی