به گزارش قدس آنلاین، با توجه به نیاز ضروری مردم به مسکن و تأکید اصل۳۱ قانون اساسی، تأمین مسکن- با عناوین مختلفی نظیر مسکن اجتماعی، مسکن مهر، طرح ملی مسکن، نهضت ملی مسکن و غیره کم‌وبیش همواره یکی از مهم‌ترین اولویت‌های دولت‌ها از ابتدای انقلاب تاکنون بوده، اما نحوه اجرایی‌سازی آن همواره محل چالش و ابهام بوده است.

در این گزارش ضمن مرور نخستین پیام اقتصادی امام(ره)، به آسیب‌شناسی طرح نهضت ملی مسکن و راهبردهایی به‌منظور مردمی‌سازی آن اشاره می‌کنیم.

فرمان حساب ماده ۱۰۰ امام و مردمی‌سازی مسکن

یکی از نخستین فرمان‌های اقتصادی امام خمینی(ره)، فرمان ایشان مبنی بر ایجاد حساب ماده ۱۰۰ است. ایشان در این پیام ضمن برشمردن وضعیت اسفبار نظام پهلوی در حوزه مسکن، مسکن داشتن را یکی از حداقل حقوق افراد می‌دانند و معتقدند همه محرومان باید خانه داشته باشند و بر دولت اسلامی است که برای این مسئله مهم چاره‌‏ای بیندیشد و بر همه مردم است که در این مورد همکاری کنند.

نکته مهم و اساسی در پیام تاریخی امام(ره) آن است که ایشان مسئولیت تأمین مسکن را تنها بر عهده یک ساختار دولتی نظیر وزارتخانه الف و ب نمی‌دانند، بلکه مخاطب ایشان تمامی مردم هستند و ایشان بر بسیج شدن و کمر همت بستن مردم با خودیاری و همکاری عمومی تأکید دارند. از سوی دیگر امام راهبردهایی به‌منظور جلب مشارکت حداکثری مردم ارائه می‌دهند که می‌توان این راهبردها را در سه محور بررسی کرد: ۱. تأمین مالی، ۲. تأمین زمین و ۳. ساخت مسکن. در حوزه تأمین مالی، ایشان با معرفی شماره‌حساب ماده ۱۰۰ در تمام شعبه‌های بانک ملی از همه‌کسانی که توانایی دارند دعوت می‌کنند که به‌منظور کمک به خانه‌سازی برای محرومان به این حساب پول واریز کنند.

در حوزه تأمین زمین نیز خطاب ایشان هم به عموم مردم و هم به مسئولان ذی‌ربط است. ایشان در ابتدا از همه‌ کسانی که زمین‌های وسیعی در اختیار دارند درخواست می‌کنند به این امر مهم اسلامی- انسانی کمک کنند و زمین‌ها را در مناطق مرغوب قابل سکونت در اختیار این طرح بگذارند. از بنیاد مستضعفان به‌عنوان سازمانی دولتی نیز درخواست دارند که به کمک این طرح بشتابد و از اموال مصادره ‏شده خاندان پهلوی و اطرافیانش در این طرح استفاده شود.

در حوزه ساخت مسکن نیز فرمان ایشان در سه محور است: از طرفی بر تشکیل گروه‌های جهادی متخصص برای ساخت مسکن تأکید دارند. ازنظر ایشان باید «در هر محل از بین افراد صالح و مورد اعتماد، گروهی حداقل مرکب از سه نفر از مهندسان و کارشناسان شهرسازی و خانه‌سازی و یک نفر روحانی و یک نماینده دولت انتخاب شوند تا با صرفه‌جویی و دقت کامل خانه‌های ارزان‌قیمتی بسازند و در اختیار محرومان قرار دهند و در این طرح به‌هیچ‌وجه پولی در برابر خرید زمین پرداخت نشود».

از سوی دیگر از مردم نیز درخواست می‌کنند «هر کس که توانایی دارد، در تأمین انواع مصالح ساختمانی به این خدمت اسلامی کمک و نیروی کار و کارگری به‌طور وسیع به کار افتد» و درنهایت وظیفه دولت را اتخاذ و فراهم‌سازی تصمیمات لازم در تأمین آب، برق، آسفالت، وسایل ایاب‌وذهاب، مدرسه، درمانگاه و دیگر نیازمندی‌های عمومی می‌دانند.

آسیب‌شناسی طرح نهضت ملی مسکن از منظر مردمی‌سازی

سه مشکل اساسی که مسئولان دولتی و به‌ویژه وزیر راه‌وشهرسازی برای ساخت مسکن در طرح نهضت ملی مسکن اعلام می‌کنند عبارت‌اند از: همکاری نکردن بانک‌ها در تأمین مالی، همکاری نکردن دستگاه‌های دولتی در ارائه زمین و همکاری نکردن پیمانکاران و بالا رفتن قیمت مصالح ساختمانی و هزینه ساخت.

به موارد فوق سیستم بروکراسی اداری را هم اضافه کنید که می‌تواند مزید بر علت شود. به تازگی وزیر راه یکی از محورهای طرح نهضت ملی مسکن را واگذاری زمین به متقاضیان به‌منظور ساخت واحدهای ویلایی عنوان کرده بود. ازنظر وی در استان‌هایی که زمین وجود دارد، زمین به‌صورت تک‌واحدی و ویلایی به مردم ارائه و قرارداد یک‌ساله بسته شود و در هرجایی هم که زمین کم است اجازه ساخت دوطبقه و سه‌طبقه داده شود تا مردم به‌صورت گروهی خانه‌هایشان را بسازند.

اولویت دوم وی مالکانی است که زمین دارند و تسهیلات ساخت مسکن از طریق طرح نهضت ملی مسکن در اختیارشان قرار داده می‌شود. از سخنان وزیر برداشت می‌شود طرح دولتی مسکن‌سازی شیبی به سمت مردمی‌سازی پیدا کرده، اما هنوز به معنای واقعی کلمه مردمی نشده است.

پیشنهاد

درخصوص هرکدام از سه مسئله اصلی طرح یعنی تأمین مالی، زمین و ساخت باید به الگوی حکمرانی مردمی مطلوب برای تأمین مسکن اندیشید. به‌عنوان‌مثال روش‌های تأمین مالی مبتنی بر سرمایه‌های خرد مردمی و ارائه طرح‌های مشارکتی و تعاونی ساخت مسکن در سطح خرد و محلی می‌تواند گزینه‌های مناسبی در این زمینه باشد. ضمن اینکه مالیات اخذشده از فعالیت‌های سفته‌بازی در بازار مسکن در قالب مالیات برعایدی سرمایه و مالیات بر خانه‌های خالی می‌تواند جزو منابع مهم برای این طرح تلقی شود که مشوق فعالیت‌های تولیدی و مخرب فعالیت‌های سوداگرانه در بازار مسکن است.

از سوی دیگر در حوزه زمین باید مشارکت تمامی دستگاه‌ها ازجمله دستگاه‌های دولتی، غیردولتی و عمومی غیردولتی نظیر شهرداری‌ها، بنیادها و سازمان‌های زیر نظر رهبری و سازمان‌های متولی موقوفات را جلب کرد و این مهم نیازمند تصمیم و نهضت و فرمانی ملی است که دیگر وزیر گلایه از همکاری نکردن سازمان‌های دولتی در ارائه زمین نکند.

همچنین افرادی که مالک زمین هستند در ساخت مسکن در قالب الگوهای تعاونی در اولویت قرار گیرند. درخصوص ساخت مسکن نیز فقط تأکید بر پیمانکاران و اداره‌های دولتی در ساخت مسکن نمی‌تواند مؤثر افتد. استفاده از ظرفیت گروه‌های جهادی متخصص برای ساخت مسکن ارزان و سریع و یا طرح‌هایی نظیر صنعتی‌سازی مسکن و استفاده از فناوری‌های نوین مسکن‌سازی در مقیاس انبوه می‌تواند در این زمینه مؤثر باشد.

در پایان باید گفت برای انجام این طرح باید تمامی ظرفیت‌هایی که افراد مختلف در این حوزه دارند بسیج شود. به‌عبارت‌دیگر نباید این پندار برای افراد ایجاد شود که این طرح دولتی است، بنابراین مردم هیچ وظیفه‌ای برای پیگیری آن ندارند. طرح نهضت ملی مسکن اگر بخواهد به معنای واقعی کلمه «نهضتی ملی» قلمداد شود، باید مردمی باشد و مردمی بماند.

خبرنگار: سعید حسین‌زاده