کارشناسان معتقدند هجوم گرد وغبار و ریزگردها نشانه‌هایی از استعداد زمین‌های اطراف مشهد است که به سرعت به سمت بیابانی شدن پیش می‌روند و ساخت و ساز در زمین‌های کشاورزی با توجه به اکوسیستم فوق‌العاده شکننده اراضی در گسترش این بیابان‌ها تأثیرگذار بوده است.

افزایش کانون فرسایش بادی
رئیس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان مشهد با بیان اینکه این شهر تحت تأثیر فرسایش‌های بادی به طور جدی مستعد بیابان‌زایی است و باید راهکارهای مناسب در این زمینه اندیشیده شود تا بحث کاربری بیابان به مشهد افزوده نشود، عنوان کرد: بحثی که در مشهد با آن مواجه هستیم با عنوان افزایش کانون فرسایش بادی شناخته می‌شود و هنوز به سمت بیابانی شدن پیش نرفته است.
حسن محمدزاده در گفت‌وگو با قدس با تأکید بر اینکه ما در دشت مشهد هنوز کاربری بیابان به معنای واقعی را نداریم و تنها اراضی تحت تأثیر فرسایش بادی تشکیل شده، افزود: اراضی در حدود ۸ هزار هکتار که کانون بحران فرسایش بادی تلقی می‌شوند در شهرستان‌های سرخس و نیشابور، مناطق در معرض بیابانی شدن را تشکیل می‌دهند و اراضی مشهد هم تحت تأثیر این فرسایش بادی که از آنجا سرچشمه می‌گیرد، در معرض بیابانی شدن قرار گرفته‌اند.
وی با تأکید بر اینکه در این زمینه مطالعات اجرایی اراضی تحت تأثیر فرسایش بادی که مقدمات بیابان‌زایی را تشکیل می‌دهد در شهرستان مشهد انجام شده، اظهار کرد: یکی از راهکارهای پیشگیری ومدیریت مناطق کانون بحران فرسایش در قالب مدیریت آب، ایجاد هلالی‌های آبگیر و بذرپاشی است که خاک اراضی تحت تأثیر این مسئله را تا حدودی بتوانیم با نوار مرزی که همجوار هستند در کانون‌های فرسایش بادی کنترل کنیم.
وی ادامه داد: هدف از اجرای این پروژه که به صورت هلالی‌های آبگیر ساخته می‌شود، کنترل هرزآب‌های سطحی حاصل از بارندگی و کمک به بهبود وضعیت پوشش گیاهی منطقه از طریق بذرپاشی گیاهان بیابانی است. وی افزود: مطالعات از باب پیشگیری کانون بحران فرسایشی که به سمت بیابانی شدن پیش نرود، انجام و وارد فاز اجرا شده است و امسال تأمین اعتبار آن هم انجام شده که این مطالعات در اراضی تحت تأثیر فرسایش بادی مثل نیشابور و به خصوص سرخس که حالت بیابان را دارند، صورت گرفته است.
وی به تعادل نداشتن میزان ورودی منابع آبی به دشت مشهد با میزان برداشت‌های نامتعارف از سفره‌های زیرزمینی اشاره کرد و افزود: چیزی که مشخص است اینکه بیلان منفی ورودی منابع آبی قاعدتاً بحث فرونشست‌ها را بی‌شک به همراه خواهد داشت؛ چرا که اگر میزان ورودی ما به آبخوان کمتر از میزان خروجی باشد، لایه‌های زیرین سفره‌های آبی نشست خواهد کرد و فرونشست را به همراه خواهد داشت.

فرونشست ۲۲ متری زمین در مشهد
وی افزود: از طرفی بهره‌برداری بی‌رویه از منابع طبیعی، بحث تخریب مراتع، چرای دام بیش از حد که کاهش نفوذپذیری خاک و تغذیه سفره‌های زیرزمینی را به همراه دارد، حاصلخیزی زمین‌ها را از بین برده و افت سطح آب‌های زیرزمینی را موجب می‌شود. وی با اشاره به اینکه طی ۱۰ سال اخیر دشت مشهد حدود ۱۰ تا ۲۲متر برابر مطالعات خود آب‌منطقه‌ای نشست زمین و ایجاد بیلان منفی را به همراه داشته است، افزود: از دیگر راهکارهای پیشگیرانه در بیابان‌زایی همین بحث آبخیزداری با نگاه جامع است. استفاده از روش‌های نوین آبیاری، کمک گرفتن از کشت‌های گلخانه‌ای، تجهیز و نوسازی در حوزه اراضی کشاورزی و کشت محصولات کم آب‌طلب می‌تواند در مهار بحران بیابان‌زایی و نیز بحران آب دشت مشهد تا حدودی مؤثر باشد. وی به بحث‌های تعادل‌بخشی میزان آب مشهد و استفاده بهینه از منابع آب و خاک و پوشش گیاهی اشاره و تأکید کرد: طرح‌های آبخیزداری و آبخوان‌داری که مطالعات آن به صورت جامع انجام شده، باید با مشارکت مردم همراه باشد و در این بین بحث‌های بیولوژیکی و حفاظت پوشش گیاهی می‌تواند برای جلوگیری از بیابان‌زایی و تخریب منابع آبی مؤثر باشد.

مشهد؛ محل برداشت گرد و غبار!
استاد دانشکده منابع طبیعی و آبخیزداری دانشگاه فردوسی مشهد که معتقد است بیابان‌زایی مشهد تهدیدی است که از سال‌ها پیش آغاز شده و در برخی شهرها به مرز بحران نزدیک شده است، ادامه می‌دهد: مشهد مستعد بیابانی شدن و بیابان‌زایی است و اگر فکری برای این معضل نکنیم، می‌تواند تبدیل به بحران شود.
دکتر علیرضا راشکی در گفت‌وگو با قدس با اشاره به اینکه یکی از علائمی که نشان می‌دهد به سمت بیابان‌زایی در حرکت هستیم، گرد و غبارهای فراوانی است که اطراف مشهد ایجاد شده، افزود: در ماه‌های اخیر مناطق جنوب مشهد و مناطقی که به هیچ وجه گرد و غباری نداشتیم، محل برداشت گرد و غبار شده و این نشان‌ می‌دهد اراضی ما در حال خشک‌تر شدن است و زمین‌های کشاورزی به تدریج استعداد خودشان را از دست می‌دهند.
وی اظهار کرد: فرسایش بادی، یکی ازعواملی است که در سال‌های اخیر و به صورت گرد وغبار خودش را نشان داده و بخش‌هایی از مشهد، کانون برداشت گرد وغبار شده که به درون شهر هم آمده و به تدریج سطح منطقه و اطراف را هم در بر خواهد گرفت.
وی با تأکید بر اینکه در خراسان رضوی و مشهد بیشترین عامل در بحث بیابان‌زایی در حال حاضر همین فرسایش بادی است که مطرح می‌شود، عنوان کرد: برداشت‌های بی‌رویه آب از زمین‌ها در بحث‌های کشاورزی، یکی دیگر از عوامل رفتن به سمت بیابانی شدن است. این در حالی است که اطراف مشهد به دلیل افت آب‌های زیرزمینی بحث فرونشست را در برخی مناطق داریم و با کمبود بارندگی‌ها حتی زمین‌های رها شده در برخی مناطق که کشت دیم را دنبال می‌کردند هم به سمت بیابانی شدن پیش رفته‌اند.
وی با بیان اینکه بحث فرسایش‌های بادی را از دو مقوله می‌توان بررسی کرد، ادامه داد: یکی فرسایشی است که در سطح زمین اتفاق می‌افتد و به طور معمول نمود آن را به صورت حرکت شن‌های روان در سطح زمین داریم و دیگر بحث طوفان‌های گرد وغبار است که خود آن به موضوعات دیگری چون حرکت شن‌های روان در منطقه برداشت، حمل و رسوب‌گذاری قابل تقسیم است که در هر مرحله باید پروژه‌هایی را به اجرا گذاشت.
وی افزود: یکی دیگر از مواردی که در فرسایش بادی با آن مواجه‌ایم، حرکت این ذرات در اتمسفر یا جو است و با عنوان گرد و غبار از آن یاد می‌کنیم که برای کنترل آن دو بحث مطرح است. جلوگیری از انتشار گرد و غبار در محل تولید و راهکارهایی مثل مدیریت سرزمین، احیای پوشش گیاهی، مالچ پاشی و... و یا کاهش اثر با آگاهی مردم می‌تواند مؤثر باشد.
وی ادامه داد: وقتی صحبت از کنترل گرد وغباری است که در مسافت ۴ تا ۵ کیلومتر از کشورهای همسایه در حال ریزش است، یا باید کاهش اثر را پیگیری کنیم یا کاهش انتشار را داشته باشیم.
بر همین اساس پیگیری این مباحث در سطوح منطقه‌ای و ملی از اولویت‌های جدی است.

خبرنگار: مهدی توحیدی