پس از فروپاشی امپراتوری عثمانی، انگلیس به بهانه حق قیمومیت که جامعه ملل برای کشورهای صاحب قدرت قائل شده‌ بود، بر عراق و تعدادی از مناطقی که پیشتر بخشی از امپراتوری عثمانی بودند، مسلط شد؛ سلطه‌ای که از نظر علمای شیعه، مصداق بارز تسلط کافران
بر امور مسلمانان بود و نمی‌توانست قابل قبول باشد. با فتوای آیت‌الله میرزا محمدتقی شیرازی، قیامی سراسری آغاز شد. در این قیام، علمای بزرگی همچون آیت‌الله سیدابوالقاسم کاشانی و آیت‌الله شیخ مهدی خالصی حضور داشتند و حتی اسلحه به دست گرفتند. آیت‌الله شیخ محمدحسن کاظمینی یکی از علمای شرکت‌کننده در «ثورةالعشرین» بود که پابه‌پای مبارزان و مجاهدان جنگید اما افسوس که کمی تدارکات خودی‌ها و فزونی تدارکات و تسلیحات دشمن، قیام را نهایتاً با شکست روبه‌رو کرد و تعدادی از علما ناچار شدند جلای عتبات کنند و به ایران بیایند.
آیت‌الله کاظمینی یکی از این علمای تبعیدی بود که به همراه مرحوم شیخ مهدی خالصی به ایران آمد و با استقبال گسترده اهالی مشهد، وارد این شهر شد.

تقویت‌کننده بنیه علمیِ حوزه مشهد
آیت‌الله محمدحسن کاظمینی در کاظمین و در خانواده‌ای اهل فضل زاده شد. پدرش شیخ‌محمد جمالی قابچی از استادان حوزه علمیه کاظمین و یکی از مسئولان حرم مطهر امام موسی کاظم(ع) و امام جواد(ع) بود. مرحوم شیخ محمد جمالی اهتمام فراوانی در تربیت فرزندان خود داشت به همین دلیل بیشتر آن‌ها در زمره فضلای حوزه علمیه و علمای نامدار و شناخته شده دوران خود بودند. آیت‌الله محمدحسن کاظمینی، مقدمات را در کاظمین فرا گرفت و به تکمیل درس در نجف اشرف پرداخت. وی از شاگردان میرزای شیرازی و بعدها، آخوند خراسانی بود و به دلیل بیان فصیح و تسلط در متون فقهی، از استادان مورد توجه در میان طلاب محسوب می‌شد. به همین دلیل حضور آیت‌الله کاظمینی در مشهد می‌توانست در تقویت بنیه علمی حوزه دیرپای این شهر مقدس مؤثر باشد و چنین نیز شد. آن مرحوم پس از ورود به مشهد در سال ۱۳۰۲شمسی بلافاصله مجلس درس خود را برقرار کرد و به اقامه نماز در مسجد پایین‌پای مبارک پرداخت. از همین زمان به بعد، وی را با عنوان آیت‌الله کاظمینی خراسانی می‌شناختند. آن مرحوم تا سال ۱۳۰۵شمسی که به رحمت ایزدی پیوست، اقامه نماز در حرم رضوی را بر عهده داشت.

عضویت در کمیته ضداستعماری
با این حال، آنچه درباره شخصیت آیت‌الله کاظمینی خراسانی بیش از جایگاه علمی او به چشم می‌آید، تلاش و مجاهدت او در راه مبارزه با استعمار و کوشش در راستای تنویر افکار عمومی مسلمانان است. وی در مشهد به حمایت از تأسیس کمیته‌ای پرداخت که توسط آیت‌الله مهدی خالصی، در حرم مطهر رضوی بنیان گذاشته ‌شد؛ کمیته‌ای با عنوان «استخلاص الحرمین الشریفین و بین النهرین» که فعالیت‌های خود را در سه محور تعریف کرده ‌بود؛ نخست؛ مبارزه با استعمار و قطع دست آن از سرزمین‌های اسلامی و اماکن مقدسه مسلمین، دوم؛ ایجاد شبکه گسترده ارتباطی میان علمای همه مذاهب اسلامی برای شکل‌گیری یک جبهه واحد علیه استعمار و کوشش برای آگاهی بخشیدن به همه مسلمانان جهان و سوم؛ تلاش برای جلوگیری از اشاعه منکرات در جامعه اسلامی. این کمیته با حضور علمای مهاجر و مجاور تأسیس شد و افزون بر آیات خالصی و کاظمینی خراسانی، بزرگانی همچون آیات میرزامرتضی یزدی، آقازاده، حاج‌آقا حسین قمی، علی‌اکبر نهاوندی، حسن برسی، ملاهاشم خراسانی و سیدرضا قوچانی در آن حضور داشتند. آیت‌الله کاظمینی یکی از فعال‌ترین اعضای این کمیته بود و علاوه بر حضور و همفکری با علما، در میان طلاب و مردم عادی نیز به انتشار تفکرات مورد تأکید کمیته می‌پرداخت. به ویژه طلاب در زمره مخاطبان اصلی وی قرار داشتند.
صحبت‌ها و سخنرانی‌های آیت‌الله کاظمینی موجب توجه فراوان گروهی از طلاب و متدینان شهر مشهد به جنایت‌های استعمار در سرزمین‌های اسلامی و به ویژه مشاهد مقدسه شد؛ رویکردی که اگر روی کار آمدن رژیم پهلوی و قدرت گرفتن رضاخان آن را متوقف نکرده ‌بود، می‌توانست موج توفنده‌ای از اعتراض‌های مردم مسلمان ایران را علیه جنایت‌های استعمارگران و اشغالگری آن‌ها در عراق و حجاز به راه بیندازد. آیت‌الله کاظمینی خراسانی در سال ۱۳۰۵شمسی، پس از یک دوره بیماری، دار فانی را وداع گفت. برخی معتقدند رحلت وی بر اثر عوارض ناشی از سال‌ها مبارزه و آسیب‌دیدگی‌های جسمانی ناشی از آن اتفاق افتاد. پیکر وی توسط حاج ملاهاشم خراسانی غسل داده و در رواق دارالسیاده، زیر چلچراغ اصلی رواق به خاک سپرده شد.

خبرنگار: محمدحسین نیکبخت