کامران داوری در گفتگو با قدس خراسان آنلاین اظهار کرد: رودخانه کشف‌رود در بازه ۸۰ کیلومتر در شمال مشهد با چالش‌های متعدد زیست محیطی مواجه است.

رئیس پژوهشکده آب و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد در خصوص گستردگی حوزه کشف رود تشریح کرد: آب باران وارد رودخانه کشف رود می‌شود و نهایتا از حوزه اولنگ مشهد خارج می شود، این محدوده ۱۰ هزار کیلومتر طول دارد. حوزه کشف رود از نظر ابعاد حدود ۲۰ هزار کیلومتر مربع است که ۸۵ درصد جمعیت این حوزه در مشهد زندگی می کنند و ۹۰ درصد اقتصاد حوزه کشف رود در مشهد است. بنابراین حوزه آبریز کشف رود با مشهد ارتباطی مهم دارد.

وی در ادامه اظهار کرد: آب زیرزمینی دارای دو بخش است، یک قسمت مربوط به بارش‌های اخیر که به عنوان منبع تجدیدپذیر از آن یاد می‌شود و یک بخش مربوط به بارش‌های بسیار قدیمی که جزء ذخیره استراتژیک است نگاه دنیا به منابع استراتژیک بسیار حساس است، یعنی اینکه حق دست زدن نداریم مگر اینکه اتفاق خیلی بدی بیفتد مثلا با یک خشکسالی ۲۰ ساله مواجه شویم و شرایط طوری سخت شود که مجبور به استفاده از این منابع شویم، در دنیا به آب زیرزمینی به این شکل نگاه می‌شود، اما نگاه ما به آب زیرزمینی مثل معدن است که فقط استفاده زیاد از حد می‌کنیم.

رئیس پژوهشکده آب و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد عنوان کرد: وقتی اضافه برداشت داشته باشیم سه اتفاق می افتد، اول پایین رفتن سفره آبی است که پایین رفتن آن یعنی ذخیره استراتژیک ما کم شده است و در نهایت تاب آوری ما در برابر وقایع خطرناک کم می‌شود. دومین اتفاق فرونشست است چون تخلخل زمین خالی از آب شده و بعد از مدتی این تخلخل‌ها بسته و دیگر آب در زمین ذخیره نمی‌شود و همین پر شدن تخلخل‌ها، نشست‌های سطح زمین را ایجاد می‌کند.

داوری تصریح کرد: فرونشست در بخش های متفاوت دشت مشهد اکنون قابل مشاهده است و با توجه به برداشت های بی رویه از منابع آب زیرزمینی این فرونشست تهدید جدی برای دشت مشهد محسوب می شود که هم اکنون هم در مورد آن اقدام کنیم دیر است. شرایط منابع آب های زیر زمینی و نفوذ آب در سطح دشت ها از جمله مشهد بسیار کم است و طبق تعاریف و استانداردها در مدیریت منابع آبی حتی مجاز به جمع آوری پساب نیستیم و برای جلوگیری از فرونشست و ذخیره منابع آبی، باید اجازه ورود این آب ها را به بستر زمین بدهیم.

وی در ادامه افزود: سومین نتیجه پایین رفتن آب سفره‌های زیرزمینی، شوری آب است که نتیجه آن در شوری آب باغ گیاه شناسی مشهد قابل مشاهده است. شوری باغ گیاهشناسی در ۸ سال گذشته به سه هزار رسید و در حال حاضر پنج هزاراست. باید بدانیم که آب با شوری هزار و ۵۰۰ به بالا قابل شرب نیست و از ۳ هزار به بالا برای کشاورزی و گیاهان هم مخاطره دارد. جاهای دیگر دنیا سفره‌های آب زیرزمینی، تابستان‌ها پایین می‌روند و در زمستان‌ها که بارندگی اتفاق می‌افتد سفره آب زیر زمینی بالا می آید و همیشه یک نوسان وجود دارد، که تقریبا ثابت است. اما در ایران به ویژه حوزه کشف رود به دلیل اضافه برداشت از سفره‌های آب زیرزمینی کلا این حالت را دیگر نداریم و سطح سفره به شدت پایین رفته است.

داوری درباره بحران آب اظهار کرد: بحران یک اتفاق دائمی نیست و یک کمبود موقت است، بحرانی اگر دائمی احساس شود یعنی یک اشکالی وجود دارد و برای رفع بحران از قبل باید یک فکری کرده باشیم. ما با کمبود موقت مواجه نیستیم و با کمیابی آب مواجه هستیم، به عبارت دیگر به حدی توسعه را گسترش داده ‌ایم که از ظرفیت طبیعی این منطقه بیشتر است و در حال نابود کردن ظرفیت های منابع آبی هستیم.

رئیس پژوهشکده آب و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد عنوان کرد: در دشت مشهد ۷ هزار حلقه چاه رسمی وجود دارد که ۵۰۰حلقه آن در شهر مشهد است، منابع آبی از هم مستقل نیستند و اضافه برداشت‌ها به دشت‌های مجاور هم آسیب می‌زند و فرونشست را تشدید می کند. مجوز این چاه‌های رسمی را چه کسی داده، دولت و اینکه چرا داده، نمی دانیم. براساس قانون توزیع عادلانه آب مصوب سال ۱۳۶۱ درماده ۴۴ آمده است، اگر آب به دلیل توسعه، کم شد جریمه آن را باید وزارت نیرو بدهد که از سال ۶۱ این ماده هیچگاه اجرایی نشد. اگر از همان سال اول که مجوز چاه می‌دادند مجبور می‌شدند در قبال این آسیب‌ها جریمه بدهد با این رویه مواجه نبودیم.

رئیس پژوهشکده آب و محیط زیست دانشگاه فردوسی مشهد متذکر شد: ما در مشهد و ایران به روش ۸۰سال قبل در حال جمع آوری آب هستیم و پایین دست را نابود می‌کنیم. به جای اینکه برای آب مسیرهای نفوذ به زمین درست کنیم آن را می بنیدیم، مثلا کف کال خیام را بتون می‌کنیم یا از آسفالت، موزائیک و بتن برای پیاده‌روها استفاده می‌کنیم که جلوی هر نفوذی را می‌گیرد و حتی کشوری مثل بورکینافاسو در حال حاضر برنامه راهبردی آب دارد اما ما نداریم.

گفتگو از طاهره فجر داودلی