هرچند با طرح‌های ابتکاری دولت، امید می‌رود ایران به‌عنوان هاب گازی منطقه در آینده بتواند این ناترازی را جبران کند، اما نباید از عوامل داخلی که منجر به افزایش مصرف یا بهینه نبودن مصرف می‌شوند، غفلت کرد. یکی از این موارد بخش صنعت به‌ویژه حوزه پتروشیمی‌هاست.
درآمدهای ارزی کشورهای دارای منابع گازی به خاطر افزایش قیمت گاز طبیعی و شکستن سقف تاریخی قیمت آن در سال ۲۰۲۲ به‌شدت افزایش یافت. باوجوداین، ایران به دلیل اعطای رانت خوراک و سوخت ارزان‌قیمت از درآمد ۳۵۰ هزار میلیارد تومانی بی‌نصیب ماند. گذاشتن سقف ۵ هزارتومانی برای خوراک پتروشیمی‌ها و حذف فرمول شفاف و شناور در این زمینه به کسری ۷۵ هزار میلیارد تومانی منابع پایدار بودجه و تحمیل تورم به مردم منجر شد. علاوه بر تمامی این زیان‌های درآمدی که به کشور وارد شده است، شاهد عدم مصرف بهینه انرژی در صنایع و پتروشیمی‌ها به دلیل دسترسی به انرژی با قیمت بسیار اندک هستیم.
بیم آن می‌رود سیاست‌گذاران بر اثر لابی سنگین شرکت‌های پتروشیمی به کاهش بیشتر سقف مشخص‌شده مبادرت کنند و باوجود افزایش قیمت گاز در بازارهای جهانی، این ماده ارزشمند با مبلغ بسیار ناچیزی در اختیار پتروشیمی‌ها قرار گیرد. واقعیت این است که جامعه از نتایج یارانه‌ای که به شرکت‌های پتروشیمی و صنایع دیگر تعلق می‌گیرد، بهره‌مند نمی‌شود. به‌ویژه از آنجایی که مشتریان محصولات پتروشیمی خارجی‌ها هستند، درواقع ما در حال پرداخت یارانه به دیگر کشورها هستیم. بر اساس آخرین گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، ایران رتبه نخست شدت انرژی را دارد. هزینه بسیار پایین انرژی در کشور از یک سمت و نبود صرفه اقتصادی برای بهینه‌سازی مصرف، سبب شده است که صنایع کشور به‌شدت به رانت انرژی ارزان‌قیمت وابسته شوند و همین موضوع در ایام بررسی بودجه و کاهش درآمدهای پایدار بودجه نیز کاملاً مشهود است.

مثالی از ارزان‌فروشی گاز به صنایع پتروشیمی
صنایع پتروشیمی با دریافت گاز طبیعی، متانول تولید می‌کنند. براساس محاسبات پایگاه تحلیلی خط انرژی «از منظر اقتصادی، در ۱۰ سال اخیر صادرات هر مترمکعب گاز طبیعی به‌طور میانگین، ۲۸/۷ سنت و صادرات متانول معادل ۲۹/۹ سنت «درآمد» ایجاد کرده است. با در نظر گرفتن هزینه‌های احداث و بهره‌برداری، درنهایت عایدی حاصل از صادرات یک مترمکعب متانول، حدود ۶/۸ سنت «پایین‌تر» از گاز طبیعی بوده است. در نتیجه توصیه می‌شود دولت به‌جای اعطای گاز طبیعی به پتروشیمی‌ها برای تبدیل به متانول و سپس صادرات آن، مستقیم به صادرات گاز اقدام کند». به گفته حبیب‌الله ظفریان، کارشناس حوزه انرژی در محاسباتی دیگر اعلام کرده است که «از هر هزار مترمکعب گاز طبیعی حدود هزارو۱۰۰ کیلوگرم (۱/۱ تن) متانول می‌توان تولید کرد. در حال حاضر قیمت گاز صادراتی ۳۵۰ دلار بر هزار مترمکعب (۳۵ سنت بر مترمکعب) است. همچنین متانول حدود ۳۲۰ دلار در تن به فروش می‌رسد، بنابراین ۱/۱ تن آن (حاصل از هزار مترمکعب گاز) معادل ۳۵۰ دلار است، ازاین‌رو از منظر دولت صادرات گاز طبیعی فارغ از آورده‌های سیاسی بسیار، آورده اقتصادی دست‌کم دو برابری نسبت به فروش گاز به متانولی‌ها دارد».

هدررفت انرژی در صنایع
رضا فروزش، کارشناس انرژی و مجری اسبق طرح‌های ۱۵ و ۱۶ پارس جنوبی در گفت‌وگو با قدس در خصوص هدررفت انرژی در کشورمان در حوزه صنایع تصریح کرد: متأسفانه میزان پرت انرژی در کشور بسیار بالاست.
یکی از دلایل این امر پایین بودن قیمت انرژی است که در اختیار صنایع قرار می‌دهیم. باید بهینه‌سازی مصرف انرژی در صنایع را با جدیت پیگیری کنیم. باید به صنایع مهلت دهیم که در مدت‌زمان مشخصی میزان مصرف خودشان را پایین بیاورند و اگر این اتفاق نیفتاد، جریمه‌هایی برایشان در نظر بگیریم.
مثلاً قیمت انرژی را برای آن واحد صنعتی بالا ببریم و اجازه ندهیم قیمت‌هایش را افزایش دهد.
وی در ادامه گفت: واقعی‌سازی قیمت انرژی باید صورت بگیرد و برای حل‌وفصل شرایط موجود چاره‌ای نداریم جز اینکه قیمت‌ها را واقعی کنیم. باید این ملاحظه را هم مدنظر داشته باشیم که اثر این واقعی‌سازی قیمت‌ها روی کالاهای تولیدی نباشد و مردم تاوان آن را نپردازند.
متأسفانه پس از افزایش قیمت خوراک پتروشیمی‌ها و یا سوخت صنایع، نخستین اقدامی که آن‌ها انجام می‌دهند این است که قیمت محصولاتشان را بالا می‌برند. نباید اجازه دهیم این اتفاق بیفتد. به‌ویژه صنایعی که محصولاتشان در داخل کشور مصرف می‌شوند، باید نظارت بر قیمت محصولاتشان وجود داشته باشد. یارانه‌ها باید به‌صورت هوشمند در اختیار صنایع قرار بگیرد.
درست نیست یارانه به‌صورت یکنواخت در اختیار تمامی صنایع قرار گیرد. برخی صنایع قدرت بالایی ندارند و در آستانه‌ ورشکستگی هستند، آن‌ها باید از یارانه‌ بیشتری بهره ببرند. برخی صنایع محصولاتشان ارزش افزوده بالایی دارد و می‌توانند قیمت واقعی انرژی را بپردازند و آن‌ها باید بهای بیشتری برای انرژی پرداخت کنند.

خبرنگار: مهدی پناهی