قدمت همکاری سینمای ایران با سایر کشورها در تولید آثار سینمایی به سال ۱۳۱۵ برمی گردد. تا قبل از انقلاب اسلامی این همکاری به صورت کم تداوم یافت. بعد از انقلاب حدودا تا دهه ۷۰ تولیدات سینمایی به آثار داخلی منحصر شد و تقریبا سینمای ایران همکاری مشترکی با سایر کشورها نداشت. از دهه ۷۰ تا ۹۰ این همکاری رفته رفته اوج و در دستور کار قرار گرفت. فیلم فصل پنجم و گبه از اولین همکاری های مشترک سینمای ایران با فرانسه در سال های بعد از انقلاب بود. اما سوال اینجاست با توجه به سرمایه گذاری های کلان سینمای ایران در تولیدات مشترک، آیا این تولیدات آورده فرهنگی و اقتصادی خاصی داشته است؟ علت عدم استقبال مخاطبین از تولیدات مشترک چیست؟ تولیدات مشترک سینمایی چه جایگاه بین المللی برای سینمای ایران ایجاد کرده است؟

رضا منتظری، منتقد سینما در گفت و گو با قدسینما گفت: همکاری مشترک سینمای ایران با سایر کشورها به سال ها قبل و حتی زمان فیلم فارسی برمی گردد. آن زمان فیلم کاروان ها را داشتیم که حتی آنتونی کوئین هم در آن بازی می کرد. کارگردان کار ایرانی نبود اما فیلم عوامل و بازیگران ایرانی داشت. در تمام این سال ها نتوانستیم به واسطه همکاری سینمای ایران با سایر کشورها دستاورد چندانی در این حوزه داشته باشیم.

منتظری درباره عدم استقبال مخاطبین از تولیدات مشترک سینمای ایران بیان کرد: زمانی که مخاطب به تماشای فیلم می نشیند باید تصویر خودش، جامعه اش، اهداف و نگاه خودش را در آن اثر ببیند. وقتی تصویری نمی بیند نمی تواند ارتباطی با کار برقرار کند. نکته مهم در حوزه فرهنگ، هنر و رسانه این است که بر اساس ذائقه و نیاز روز مخاطب تولید شود. زمانی که بحث چند ملیتی و چند فرهنگی هست یک بحث شتر گاو پلنگ پیش می آید که به ذائقه مخاطبان هیچکدام از کشورهای تولیدکننده خوش نمی آید. فکر نمی کنم آثاری که به طور مشترک تولید می شوند چندان مورد اقبال از سمت مخاطبان حرفه ای سینما در دنیا قرار بگیرد. این موضوع فقط منحصر به ایران نیست در تمام دنیا همین است.

این منتقد سینما در پاسخ به سوال چگونگی برگشت سرمایه و ارزآوری در تولیدات مشترک سینمایی با سایر کشورها بیان کرد: اکثرا در تولیدات مشترک سینمای ایران با سایر کشورها شاهد سرمایه گذاری ایران بودیم، در جشنواره گذشته فیلمی به کارگردانی یک کارگردان ایرانی تبار با همکاری مشترک ایران و فنلاند دیدیم، این اثر با انتقاد شدید اهالی رسانه و منتقدان رو به رو شد. همه می گفتند چرا دولت بودجه بیت المال را صرف ساخت چنین اثر ضعیفی کرده است! خیلی هم روی این فیلم مانور خبری دادند. نوید یک اثر اکشن بعد از سال ها را در سینمای ایران می دادند، اما انتظار ها برآورده نشد. ماجرا این است که یک نوع جوزدگی وجود دارد که لزروما باعث می شود نگاه عمیقی به فیلم نامه، نیاز مخاطب و سبقه کارگردان نشود. تا جایی که می دانم هیچوقت یک کشور خارجی در سینمای ایران سرمایه گذاری نکرده است! اکثرا ما رفتیم و سرمایه گذاری کردیم.

رضا منتظری دقت و حساسیت در انتخاب فیلمنامه را امری موثر در اقبال عمومی دانست و اظهار کرد: اگر واقعا دنبال بازدهی مثبت فرهنگی، مالی و اثرگذاری در سینما با همکاری مشترک سایر کشورها هستیم، باید دقت بیشتری در انتخاب سوژه، فیلم نامه، عوامل و کارگردان بکنیم. نباید بی مهابا سمت تولید برویم و بعد با پروپاگاندای رسانه ای اعلام کنیم تعدادی فیلم با همکاری سایر کشورها در سال فلان تولید شد.

وی افزود: مدیران باید پاسخ بدهند که چرا اصرار به تولید فیلم های مشترک با وجود عدم استقبال مخاطبان دارند، به عقیده من تولیدات مشترک بیشتر به خاطر گزارش عملکرد و پروپاگاندای رسانه ای است. متاسفانه نگاه عمیقی نسبت به تولیدات مشترک وجود ندارند. هیچگاه به آورده این فیلم ها فکر نمی کنند. البته ما کار خوب مشترک هم داشتیم، مثل مزار شریف ساخته حسن برزیده؛ اثری که در افغانستان تولید شد و مورد استقبال قرار گرفت یا جشن تولد، کار عباس لاجوردی که در جشنواره فجر هم حضور داشت و در سوریه تولید شده بود. این فیلم به مسائل روز محور مقاومت می پرداخت. این دست تولیدات مشترک که به مسائل روز جهانی و دغدغه مردم می پردازد خوب است اما اینکه صرفا یک فیلم مانند لایه های دروغ بسازیم و با آن پروپاگاندا کنیم امر پسندیده ای نیست و بر باد دادن بودجه بیت المال است.

منتظری در خاتمه گفتک متاسفانه ما در سینما ملی مان هم شاهد تولید فیلم های ضعیف هستیم چه برسد به همکاری مشترک. این معضل به دلیل ناآگاهی و سهل انگاری مدیران فرهنگی ماست.

خبرنگار: لیلا نوعی