آئین شب یلدا یکی از دیرینه ترین جشن های ایرانی است که در ارتباط با رویدادهای کیهانی بوده و در آن بلندترین شب سال را که کوتاه ترین روز را نیز به دنبال دارد، جشن گرفته می شود. یلدا، شب آخرین روز پاییز است.در این شب افراد خانواده سفره ای از میوه ها و آجیل های مخصوص که جنبه ای نمادین دارند، بر پا کرده و حافظ می خوانند. یلدا در ایران یکی از فرهنگ های دیرینه است که نسل به نسل منتقل شده و از این جهت در جای جای این سرزمین مورد استقبال همگان واقع می گردد. این رسم به شهر های مختلف رنگ و بویی متنوع می بخشد. مدت‌ها است رسوم تاریخی ایرانی‌ها توسط فرهنگ‌های بی بنیان مورد حمله قرار گرفته‌اند.شب یلدا نیز از این ماجرا مستثنی نیست. اگر در صفحات مجازی جستجو کنیم می‌بینیم زرق و برق، رنگ‌ها و زیبایی‌ها، لباس‌های ست و آن چنانی، سفره‌های وسیع و تزئین شده بسیار یافت می‌شود.
به طور واضح‌تر باید اذعان کرد که رسم شب یلدا در موارد نه چندان کم اکنون به یک چشم و هم چشمی، به رخ کشیدن هنر و پول تبدیل شده است؛ موضوعی که اساساً با ماهیت فرهنگ ایرانی و اسلامی در تضاد است.

به این بهانه به گفت‌وگو با علی اصغر مهاجر، جامعه شناس و استاد دانشگاه پرداختیم.

علی اصغر مهاجر در ابتدا با معرفی فرهنگ گردش سال گفت:هر جامعه و فرهنگی باتوجه به میزان توسعه یافتگی خود، یک نظام قدرتمند برای پاسخگویی به نیازهای روانی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی خود طراحی میکند.
حال اگر یک فرهنگ و تمدن خیلی قدرتمند باشد این را تبدیل به یک فرهنگ پویا و بالنده می‌نماید و ضمن پاسخگویی به نیازهای روزانه، تبدیل به یک فرهنگ جهان شمول می‌شود و گسترش میابد و بلکه دیگران هم تحت شعاع این فرهنگ قرار گرفته ‌و متأثر می‌شوند. حتی گاها به یک اساطیر تبدیل می‌شود و هویت تاریخی یک ملت را می‌سازد، یکی از فرهنگ هایی که می‌توان همه ویژگی های مثبت را در آن پیدا کرد، فرهنگ گردش سال است که با محوریت سال نو در ایران اتفاق می افتاد و ایرانی آن‌را پرورش داده و فرهیخته سازی کردند و سپس تبدیل به یک نظام معیارین دادند، سالیان طولانی به نیازهای اطلسی جغرافیایی و نیازهای اجتماعی فرهنگی پاسخ دادند و هویت به آن بخشند و تبدیل به هویت مانا و ماندگار شده است و سرانجام فرهنگ های هم‌جوار نیز تحت تاثیر قرار گرفتند. این فرهنگ می‌تواند از یلدا شروع شود و این فرآیند در۱۳بدر به اتمام برسد.
ایرانی ها برای کارهای فرهنگی خود مناسکی را طراحی کردند.
این فرایند فرهنگی گذرسال از بلندترین شب مردم ایران شروع می‌شود که به آن «شب یلدا» میگوییم.

این جامعه شناس در ادامه اظهار داشت یلدا خرافه نیست بلکه یک سنت دیرینه است و ادامه داد: در این مناسک و مناسبت نه تنها خرافه ای وجود ندارد بلکه همچنان عنصرهای فرهنگی زنده است و به نیازهای مردمان این سرزمین و همچنین به دیگر مردمانی که با این فرهنگ آشناشدند پاسخ می‌دهد.

وی باتوجه به این که هیچ مستندی مبنی بر تجمل گرایی وجود ندارد افزود: در این مناسبت باستانی اگر مردم حتی یک درصد به موضوع تجمل گرایی و تشریفات روی آوردند به این علت است که مدیران فرهنگی، مسئولین، رسانه ها و خانواده ها به این فرهنگ بالنده و پویا و رسم و رسومات آن با روش پژوهشی نپرداختند و سرانجام این عناصر غیر واقعی و تجملاتی خود را بر این سنت شیرین و ساده زیستانه تحمیل کرده است.

مهاجری با تاکید بر توجه به سنت های و ریشه های باستانی ادامه داد: اگر ما به ریشه های این سنت برگردیم تجمل گرایی رایج نبوده و در واقع این مراسم به این علت ایجاد شده تا از تجملات جلوگیری شود و روحیه گروهی شکل گیرد بنابراین اگر سایه افکنی تجمل گرایی در این سنت هم مشاهده می‌شود به علت عدم مراجعه به سنت ها و ریشه های دیرینه است.

وی همچنین بیان کرد: نکته مهم این است با توجه به سلایق و متناسب با جایگاه های اجتماعی افراد، ممکن است مراسم یلدایی متمایز و متفاوت برگزار شود که ما این را نباید به حساب اصل این سنت بنویسیم.

این استاد دانشگاه همچنین خاطرنشان کرد: در دنیای واقعیت هیچ صد درصدی نداریم.
پس باتوجه به این نکته نمیتوان گفت صد در صد مردم به این سنت توجه میکنند اما اکثریت ایرانیان و کشورهایی که به فرهنگ ما نزدیک هستند این سنت را بجا می آورند و اما افرادی که به این سنت توجه می‌کنند گروه های مختلفی می باشند.
دسته اول افرادی هستند که نظرات ایدئولوژیکی دارند و تحت عنوان کلماتی بنام خرافات از اجرای این سنت ممانعت می‌کنند و
دسته دوم کسانی هستند که به علت موقعیت اجتماعی نامناسب از برگزاری این سنت شیرین محروم هستند.
اما بطورکلی اکثریت شب یلدا را با توجه به نوع طبقه بندی قشر اجتماعی، اجرا می‌کنند هرچند شده با یک پذیرایی کوتاه و مختصر.

وی در پایان به مسئولین و مدیران عالی توصیه ای داشت: یک توصیه دارم به همه ی افراد به ویژه به مدیران جامعه، اینکه فرهنگی هوشیار است و به جامعه توجه می‌کند که میراث فرهنگی خود را خوب می‌شناسد و با پژوهش و اطلاع رسانی و.... تلاش میکند تا آن را حفظ کند، مدیران اجرایی ما همانطور که بقیه سرمایه ها را با یک‌دیگر می‌سوزانند متاسفانه این فرهنگ پویا وبالنده را دارند نابود میکنند چرا که تحقیق و سرمایه گذاری نمی‌کنند که توصیه میکنم با پژوهش از این فرهنگ شیرین محافظت کنند.

خبرنگار:حدیث محمدگلی