شناخت این دوران و آثار این امام عزیز یکی از مهم‌ترین وظایف شیعیان است. یکی از آثار امام سجاد(ع) در این دوران، صحیفه مبارک سجادیه است که تمام علما و بزرگان اسلامی، همواره بر انس و الفت با این کتاب تأکید کرده‌اند.

به مناسبت پنجم ماه شعبان‌المعظم، سالروز ولادت با سعادت حضرت امام سجاد(ع) که در تقویم تاریخ رسمی کشور به نام روز «صحیفه سجادیه» نام‌گذاری شده، در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام‌والمسلمین جعفر اسلامی‌فر، سخنران حرم مطهر رضوی، مدرس سطح دو و سه حوزه علمیه خراسان و مدیرمدرسه علمیه فاضلیه مشهد، به این موضوع پرداختیم. آنچه در ادامه می‌خوانید فرازهایی از این گفت‌وگو است.

به فضای فکری و فرهنگی عصر امام سجاد(ع) توجه کنیم
صحیفه سجادیه مشتمل بر ۵۴دعای منقول از امام سجاد(ع) است که به دست ما رسیده است. برای اینکه بتوانیم تا حدودی جایگاه کتاب صحیفه سجادیه را درک کنیم باید به فضای فکری و فرهنگی عصر امام سجاد(ع) توجه کنیم. دوران زندگانی و امامت امام زین‌العابدین(ع) یکی از دوره‌های حساس تاریخ اسلام است. پس از واقعه جانسوز کربلا و شهادت امام حسین(ع)، با توجه به در اقلیت بودن شیعیان و زیر فشار قرار داشتن امام سجاد(ع) و اقلیت پیروانشان از سوی حکومت بنی‌امیه، امام سیدالساجدین(ع) نمی‌توانستند به‌صورت آشکار در سطح جامعه اسلامی ورود پیدا کنند.
امام سجاد(ع) با آنکه در بدترین شرایط زمانی می‌زیستند و از سوی حاکمان جور، زیر شدیدترین فشارهای جسمی و روانی به سر می‌بردند، اما در گسترش و تقویت ‌ایمان و پایداری و احیای اسلام ناب محمدی(ص) و سیره جد بزرگوارشان، بسیار تلاش کردند. پژوهشگران، زمانه حضرت امام سجاد(ع) را ازنظر سیاسی و فرهنگی، یکی از حساس‌ترین عصرهای زندگانی مسلمانان می‌دانند.
در چنین زمانه‌ای، امام زین‌العابدین(ع) مسئولیت اداره جامعه اسلامی و به‌ویژه شیعیان و پیروان اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و ترویج اصول و عقاید اسلام ناب محمدی(ص) و آموزه‌های راستین پیامبراکرم(ص) را برعهده داشتند. از طرفی دیگر، نباید هیچ بهانه‌ای به دست حکام و عمال بنی‌امیه داده می‌شد تا مبادا باقیمانده اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و شیعیان، مثل واقعه کربلا مورد هجوم قرار گیرند و به شهادت برسند.

کتاب آموزش عقاید و بیان معارف اصیل دینی و اخلاق اسلامی
در چنین شرایط و اوضاع پیچیده و خطرناکی، امام سجاد(ع) برای حفظ جان اهل‌بیت(ع) و شیعیان و همچنین گسترش عقاید شیعه امامیه و آموزه‌های ناب اهل بیت(ع)، تربیت نیروی انسانی و شاگردان معتقد به حقانیت مکتب ائمه اطهار(ع) را در پیش گرفتند، یعنی ارائه معارف ناب اسلامی و شیعی و بیان مواضع حقه تشیع در قالب دعا و مناجات را در اولویت برنامه‌ها و کارهای خود قرار دادند. بنابراین دعاهای منقول از امام سجاد(ع) در کتاب صحیفه سجادیه و حتی زیارت‌نامه‌های مربوط به حضرات معصومین(ع) و ائمه اطهار(ع) که به دست ما رسیده، فقط برای قرائت کردن و کسب اجر و ثواب نیست، بلکه درس‌های ناب و ارزشمندی برای بیان معارف اصیل اسلام ناب محمدی(ص) و چراغ‌های روشنی‌بخش برای هدایت انسان‌ها و پاسخ‌گویی به شبهات دینی است.
صحیفه سجادیه هرچند در ظاهر یک کتاب مشتمل بر انواع دعاها و مناجات است، اما در باطن، یک کتاب آموزش عقاید و بیان معارف اصیل دینی و اخلاق اسلامی به زبان دعاست که از امام سجاد(ع) به یادگار باقی مانده است.

تعالیم صحیفه سجادیه روی سخن با همه بشر دارد
دین مبین اسلام ناب محمدی(ص) و رسول خاتم حضرت محمد مصطفی(ص) و اهل‌بیت عصمت وطهارت(ع) و کتاب قرآن کریم برای هدایت همه انواع بشر و همه جوامع انسانی مطرح هستند و فقط به مسلمانان، شیعیان و مؤمنان اختصاص ندارند. در همین راستا، تعالیم صحیفه سجادیه که منطبق بر آموزه‌های راستین دین اسلام و در واقع، بیانگر دستورات و قوانین اسلامی در ابعاد مختلف است نیز تنها به مردم و جامعه دینی و اسلامی منحصر نمی‌شود. به همان اندازه که اسلام، دینی جهانی و فراملی و پیامبر اکرم(ص)، پیامبر جهانی و مایه رحمت برای همه مردم است، فرمایش‌ها، آموزه‌ها و سخنان گُهربار حضرات معصومین(ع) و ائمه اطهار(ع) و از جمله صحیفه کامله سجادیه نیز چون برآمده از فطرت پاک بشری است، روی سخن با همه انواع بشر در همه زمان‌ها دارد. ازاین‌رو، تأثیرپذیری از این رهاورد بزرگ معنوی و راه یافتن به دنیای سراسر نور و روحانیت آن، تنها به شیعیان و معتقدان به پیشوایی امامان معصوم(ع) منحصر نبوده بلکه دیگر مسلمانان و حتی غیرمسلمانان نیز از این توفیق برخوردار بوده‌اند تا از مفاهیم و معارف اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و از جمله از معارف این کتاب ارزشمند، در حد وسع و درک و توان فکری و روحی و ظرفیت خود، بهره‌مند شوند.
در منابع و آثار تاریخی می‌توان به سخنان‌ اندیشمندان و فرهیختگان دیگر مذاهب و ادیان از کشورهای گوناگون درباره کتاب صحیفه سجادیه مراجعه کرد. بررسی اظهارنظرها و برخورد افرادی مانند «علامه طنطاوی» (مُفتی اسکندریه) از کشور مصر، «آندره کوفسکی» دانشمند مسیحی لهستانی، «خانم آنه ماری شیمل» محقق و نویسنده توانای آلمانی، نامه تشکرآمیز «کتابخانه واتیکان» واقع در مرکز و قلب شهر رم ایتالیا که پس از دریافت نسخه‌ای از صحیفه کامله سجادیه به «مرکز نشر معارف اسلامی در جهان» ارسال کرده و... از جمله این موارد به شمار ‌می‌روند.
آنچه در این اظهارنظرها و تجربه‌ها، مایه شگفتی و درس است، آن است این بزرگان پیش از آنکه صحیفه سجادیه را مجموعه‌ای دعایی و یا مناجاتی برای راز و نیاز با خداوند بدانند، آن را کتابی علمی و معرفتی یافته‌اند که تجلی‌گاه‌ اندیشه‌های بلند و افکار متعالی امام سجاد(ع) است.

خبرنگار: محمدحسین مروج کاشانی