هیئت وزیران در جلسه ۱۴ اسفند ۱۴۰۱، به پیشنهاد وزارت علوم، و به استناد اصل ۱۳۸ قانون اساسی ، عبارت «و همتراز آن» را از بند (۷) ماده (۱) آیین‌نامه اجرایی قانون پیشگیری و مبارزه با تقلب در تهیه آثار علمی مصوب ۲۳ مرداد ۱۳۹۸ حذف کرد.

بر پایه تبصره ۹ «قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی» مصوبِ ۳۱ مرداد ۱۳۹۶ مجلس شورای اسلامی و آیین‌نامه اجرایی آن (مصوبِ ۲۳ مرداد ۱۳۹۸ هیئت وزیران)؛ همه دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و مؤسسه‌های آموزش ‌عالی و پژوهشی دولتی و غیردولتی باید تمام‌متن پایان‌نامه‌ها و رساله‌های (پارسا) دانشجویان تحصیلات تکمیلی خود را که طبقه‌بندی ندارند، در پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک)، همانندجویی و تمام‌متن پیشنهاده‌ها، پایان‌نامه‌ها و رساله‌های خود را ثبت کنند.

ایرانداک برای انجام این قانون، «سامانه همانندجو» را در نشانی TIK.IRANDOC.AC.IR و «سامانه ملی ثبت پیشنهاده‌ها، پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها» را در نشانی SABT.IRANDOC.AC.IR راه‌اندازی کرده و در دسترس همگان قرار داده است.

دانشگاه آزاد و راه اندازی سامانه مشابهت یاب

دی ماه امسال معاون علوم، مهندسی و کشاورزی دانشگاه آزاد اسلامی از راه اندازی سامانه‌ مشابهت‌یاب یکپارچه پروپوزال‌ها، پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاه آزاد اسلامی خبر داده بود.

محمد علی اکبری گفته بود: در راستای تحقق اهداف سند تحول و تعالی دانشگاه آزاد و به منظور افزایش رضایتمندی دانشجویان مقاطع تحصیلات تکمیلی، مدیریت یکپارچه امور پژوهشی و نظارت هرچه بیشتر و مؤثرتر بر روی کیفیت پروپوزال‌های دانشجویان تحصیلات تکمیلی دانشگاه آزاد اسلامی، روند بررسی پیشینه پژوهشی پیشنهاده (مشابهت‌یابی پروپوزال‌ها) پس از یک ماه دوره‌ آزمایشی و بررسی بازخوردهای ارسال شده توسط کاربران به طور رسمی فعالیت خود را آغاز کرد.

وی با بیان اینکه  جلوگیری حداکثری از سرقت علمی از ویژگی‌های سامانه‌ مشابهت‌یاب یکپارچه پروپوزال‌ها، پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاه آزاد است، گفته بود: از آنجا ‌که سامانه‌ پژوهشیار دانشگاه آزاد اسلامی دارای یکی از بزرگ‌ترین مخازن پروپوزال‌ها و پایان‌نامه/رساله‌های دانشجویان تحصیلات تکمیلی در کل کشور است، عمل مشابهت‌یابی بر روی منابع این سامانه می‌تواند تا حد بسیار زیادی از سرقت علمی در پایان‌نامه/رساله‌های تحصیلات تکمیلی این دانشگاه جلوگیری کند.

واکنش ایرانداک

این موضوع  واکنش ایرانداک را به دنبال داشت؛ بطوری که رئیس پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) درباره راه‌اندازی سامانه مشابهت‌یاب توسط دانشگاه آزاد،به ایسنا گفت: مجموعه‌ای مانند دانشگاه آزاد امکان فنی انجام همانندجویی را ندارد، گفت: قانون هم، ایرانداک را به عنوان تنها مرجع قرار داده است. همانندجویی صِرف دانشگاه آزاد در بین پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشگاه‌های آزاد فارغ از عدم بلوغ نرم‌افزاری (به دلیل نوپا بودن آن)، برای کسب اطمینان از نبود سرقت علمی کفایت ندارد.

به گفته وی راه‌اندازی سامانه همانندجویی به خودی خود ایرادی ندارد و هر سازمان و هر شرکتی می‌تواند همانندجویی انجام دهد؛ اما برای همانندجویی رسمی آثار علمی به‌ویژه پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها قانون مصوب مجلس شورای اسلامی را داریم که تمکین به آن قانون وظیفه همه دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی است. طبق تبصره ۹ قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی مصوب ۱۳۹۶ مجلس شورای اسلامی؛ همانندجویی پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها و آن‌چه که در مؤسسه‌های آموزش عالی به عنوان علم تولید می‌شود، به پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) واگذار شده است. یعنی قانونگذار، همانندجویی رسمی را برعهده پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران گذاشته است.

در حوزه پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها، هیچ مؤسسه‌ای و هیچ سازمانی در ایران، نمی‌تواند ادعای همانندجویی کامل و جامع داشته باشد.ایرانداک حدود ۵۴ سال است که از نخستین پایان‌نامه‌هایی که در ایران دفاع شده تا جدیدترین پایان‌نامه‌هایی که دفاع می‌شود، را گردآوری کرده است و از این گنجینه ارزشمند دانش برای همانندجویی استفاده می‌شود تا پایان‌نامه و رساله‌ای که در حال دفاع است، با سایر مدارک علمی دارای مشابهت غیرمتعارف نباشد.

شایان ذکر آنکه در قانون پیشگیری و مقابله با تقلب در تهیه آثار علمی مصوب سال ۱۳۹۶، وظیفه مشابهت‌یابی بر عهده ایرانداک گذاشته شده است و عنوان شده که باید پروپوزال‌ها، پایان‌نامه‌ها و رساله‌های دانشجویان تحصیلات تکمیلی فاقد طبقه‌بندی در سامانه‌های اطلاعاتی پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) ثبت و همانندجویی شوند.

چرا سامانه جداگانه ایجاد شد؟

ولی در آیین‌نامه اجرایی این قانون که در سال ۱۳۹۸ به تصویب هیئت وزیران رسید، در تعریف ایرانداک، عبارت پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران و همتراز آن (حسب مورد) مطرح شده است.

همین عدم تطابق در قانون و آیین‌نامه اجرایی موجب شد که مؤسساتی مانند دانشگاه آزاد اقدام به راه‌اندازی سامانه‌ای جداگانه برای همانندجویی و مشابهت‌یابی کنند.

دهم بهمن امسال، معاون حقوقی و امور مجلس وزیر علوم در این خصوص خبر از اصلاح آیین‌نامه اجرایی این قانون داده و گفته بود: آیین‌نامه اجرایی این قانون اصلاح شد و قرار شده است که همانندجویی به عهده ایرانداک باشد. طبیعتاً شیوه‌نامه‌های آن نیز اصلاح می‌شود و مرجع همانندجویی در آثار علمی، صرفاً ایرانداک خواهد بود.

مرتضی فرخی تاکید کرده بود:با سامانه‌های مشابه سامانه همانندجوی ایرانداک قطعاً برخورد خواهد شد؛ چرا که سامانه‌های دیگر، مبنای قانونی ندارند.