باوجود ۳۰سال حمایت همهجانبه تهران از تمامیت ارضی و استقلال جمهوری آذربایجان، دولت باکو تبدیل به پیمانکاری شده که خلاف خواست مردم خود، امکانات این کشور را به صهیونیستها، تکفیریها و تروریستها اجاره داده است. تحریکهای سیاسی و رسانهای جمهوری باکو، در خطوط قرمز ایران راجع به تغییرناپذیری مرزهای بینالمللی و حمایت از تمامیت ارضی کشورها تغییری ایجاد نخواهد کرد، چراکه اینها بخشی از منشور سازمان ملل و اصول خدشهناپذیر حقوق بینالملل هستند. بااینحال سیاست ایران در قبال جمهوری آذربایجان طی سه دهه اخیر سیاست اصولی و منطبق بر حسن همجواری و قواعد حقوق بینالملل است و ایران منافع مردم جمهوری آذربایجان را منافع خود میداند.
واقعیت میدانی مناقشه قرهباغ و اهداف باکو در تغییر ژئوپلتیکی در مرزهای ایران، تبعات سنگینی برای دولت آذربایجان به دنبال خواهد داشت. این در صورتی است که ایران همواره دست دوستی به سوی همسایگان خویش دارد به عنوان مثال؛ در توافقنامه کنوانسیون حقوقی دریای خزر احترام به تمامیت ارضی، حسن همجواری، صلح و همدلی تأکید شده است.
موضوع تغییرات ژئوپلتیکی در مرزهای ایران یک موضوع حقوقی است که هیچ کشوری آن را نمیپذیرد و باتوجهبه توافقنامههای راهبردی ایران و روسیه از گذشته تا کنون و همچنین تجربه بسیار موفق و ارزشمند این دو کشور در مبارزه با معارضان و گروههای تروریستی در سوریه و عراق، در صورت هرگونه اقدام از سوی دولت باکو برای قطع مرز زمینی ایران با ارمنستان، پاسخ ایران و روسیه بسیار جدی خواهد بود. در این میان موضوعی که موجب صبر راهبردی ایران و روسیه شده، توجه به مردم آذربایجان و ارمنستان با ریشه تاریخی ایرانی است که مانع از درگیری در این منطقه با فرهنگ غنی تاریخی و کهن ایرانی بهعنوان قلب زمین است.
تجزیه و تحلیل گمانهزنیها
باتوجهبه عدم امکان تغییر مرزهای ایران و ارمنستان، توصیه نویسنده در این سطور احترام دولت باکو به تمامیت ارضی ارمنستان و حل منازعه اخیر از طریق روشهای دیپلماتیک با ارائه راهحلهای منطقی و عاقلانه است، چراکه قطع ارتباط مرزی ایران و ارمنستان مورد توجه بسیاری از کشورها ازجمله هند، چین و روسیه است و در صورت ادامه تحریکهای سیاسی و رسانهای توسط دولت باکو، مشکلات جدی برای آنها ایجاد خواهد کرد که موردنظر جمهوری اسلامی ایران نیست، چراکه سیاست ایران در امور همسایگان احترام به تمامیت ارضی و دوستی با روابط بسیار راهبردی در حوزههای مختلف از جمله انرژی است و راهحل دستیابی دولت باکو به اهداف، همکاری با ایران است نه منازعه و درگیری نظامی. رابطه ایران با جمهوری باکو یک رابطه مادر فرزندی و ژنتیکی و خونی است و مردم ایران و آذربایجان دوستدار یکدیگر بوده و حتی مردم آذربایجان ایران با مردم جمهوری آذربایجان قوموخویش هستند و در جهان کنونی که همه به سمت صلح حرکت میکنند خدشهدار کردن این روابط توسط بازیگران بهویژه آمریکا، اسرائیل و همپیمانانشان باهدف بیثباتی و عدم صلح در منطقه غرب آسیا برای برهمزدن هندسه نظم جدید جهانی است.
چشم انداز تحولات قرهباغ
باکو تلاش میکند از طریق رژیم صهیونیستی روابط خود با غرب را مستحکمتر کند. رأی مثبت اخیر باکو در مجمع پارلمانی شورای اروپا مبنی بر تشکیل دادگاه علیه رئیسجمهور روسیه و بلاروس در لاهه یکی از مصادیق این امر است. در یک تصویر بزرگتر، طرح آمریکا و رژیم اسرائیل این است که ایران را با اقدامهای تحریکآمیز بهسوی آغاز جنگ هدایت کنند. این طرح آمریکا برای وارد کردن عربستان سعودی به میدان شکست خورد، اما آنها بهعنوان گزینه دیگر، آذربایجان را وارد میدان کردهاند. پس از آغاز نخستین اقدام از سوی ایران برای پاسخ بهتمامی اقدامهای تحریکآمیز، جامعه جهانی باتوجهبه شرایط داخلی ایران، حاکمیت ایران را به آغاز جنگ و برهمزدن صلح و ثبات بینالمللی متهم میکند و میتواند ایران را وارد مسیری بیبازگشت کند. نکته مهم راهبردی این است که ایران کلید آغاز حوادث بعدی در آسیاست. اگر شرایط داخلی و خارجی ایران پیچیدهتر شود، به یکباره منافع روسیه، چین و هند آسیب جدی خواهد دید و برای سالها بازسازی آن طول خواهد کشید. عادیسازی روابط ایران و عربستان سعودی تا حد قابلتوجهی تنش سیاسی و نظامی را در منطقه کاهش داده است، اما رژیم صهیونیستی و آمریکا همچنان به تنشافروزی در اطراف ایران ادامه میدهند. تاکنون مقامات ایران در مقابل اقدامهای همهجانبه تحریکآمیز و برنامههای پیچیده آنها خویشتنداری و بردباری راهبردی از خود نشان دادهاند، اما این به مفهوم آن نیست که این رویکرد در ماههای پیشرو ادامه خواهد داشت یا خیر.
پیشنهادها و توصیهها
رویکرد و راهحل ایران برای رفع منازعه مورد بحث به دلیل تلخ بودن جنگ در منطقهای که بهنام قلب زمین شهرت دارد از طریق غیرنظامی است، بنابراین در ادامه اصول راهبردی صلح برای حلشدن تنشها پیشنهاد میشود: نخست، همه سرزمینهای جمهوری آذربایجان که بهوسیله ارمنستان تصرف شده آزاد شود و به آذربایجان برگردد. دوم، مرزهای بینالمللی باید رعایت شود؛ یعنی همه طرفها به مرزهای بینالمللی کشورها تعدی و تجاوز نکنند و مرزهای بینالمللی باید محفوظ باشد. سوم، امنیت ارامنهای باید محفوظ باشد. چهارم، در مورد موضوع کریدور زنگزور؛ ایران از هرگونه طرح و ایده بدون تغییرات ژئوپلتیکی و مرزی با ارمنستان استقبال خواهد کرد و چهبسا تهران راهحلهای ویژهای برای صلح، ثبات و همکاری منطقهای بهویژه با همسایگان خود؛ آذربایجان و ارمنستان در دستور کار دارد. در این اصول به عدم تعرض به مرزهای بینالمللی و حفظ امنیت ژئوپلتیکی مرزها که به معنای احترام به تمامیت ارضی کشورهاست و ضرورت تأمین امنیت ارامنه در این سرزمینها، بهعنوان ملزومات خاتمه مناقشه و تأمین امنیت منطقه توجه شده است. با استفاده از این اصول و توجه به موازین و اصول پذیرفتهشده بینالمللی، میتوان طرحی برای حل اختلافات آذربایجان و ارمنستان و دستیابی به یک پیمان جامع بدون دخالت فرامنطقهای پیشنهاد کرد.
تجزیه و تحلیل گمانهزنیها
باتوجهبه عدم امکان تغییر مرزهای ایران و ارمنستان، توصیه نویسنده در این سطور احترام دولت باکو به تمامیت ارضی ارمنستان و حل منازعه اخیر از طریق روشهای دیپلماتیک با ارائه راهحلهای منطقی و عاقلانه است، چراکه قطع ارتباط مرزی ایران و ارمنستان مورد توجه بسیاری از کشورها ازجمله هند، چین و روسیه است و در صورت ادامه تحریکهای سیاسی و رسانهای توسط دولت باکو، مشکلات جدی برای آنها ایجاد خواهد کرد که موردنظر جمهوری اسلامی ایران نیست، چراکه سیاست ایران در امور همسایگان احترام به تمامیت ارضی و دوستی با روابط بسیار راهبردی در حوزههای مختلف از جمله انرژی است و راهحل دستیابی دولت باکو به اهداف، همکاری با ایران است نه منازعه و درگیری نظامی. رابطه ایران با جمهوری باکو یک رابطه مادر فرزندی و ژنتیکی و خونی است و مردم ایران و آذربایجان دوستدار یکدیگر بوده و حتی مردم آذربایجان ایران با مردم جمهوری آذربایجان قوموخویش هستند و در جهان کنونی که همه به سمت صلح حرکت میکنند خدشهدار کردن این روابط توسط بازیگران بهویژه آمریکا، اسرائیل و همپیمانانشان باهدف بیثباتی و عدم صلح در منطقه غرب آسیا برای برهمزدن هندسه نظم جدید جهانی است.
چشم انداز تحولات قرهباغ
باکو تلاش میکند از طریق رژیم صهیونیستی روابط خود با غرب را مستحکمتر کند. رأی مثبت اخیر باکو در مجمع پارلمانی شورای اروپا مبنی بر تشکیل دادگاه علیه رئیسجمهور روسیه و بلاروس در لاهه یکی از مصادیق این امر است. در یک تصویر بزرگتر، طرح آمریکا و رژیم اسرائیل این است که ایران را با اقدامهای تحریکآمیز بهسوی آغاز جنگ هدایت کنند. این طرح آمریکا برای وارد کردن عربستان سعودی به میدان شکست خورد، اما آنها بهعنوان گزینه دیگر، آذربایجان را وارد میدان کردهاند. پس از آغاز نخستین اقدام از سوی ایران برای پاسخ بهتمامی اقدامهای تحریکآمیز، جامعه جهانی باتوجهبه شرایط داخلی ایران، حاکمیت ایران را به آغاز جنگ و برهمزدن صلح و ثبات بینالمللی متهم میکند و میتواند ایران را وارد مسیری بیبازگشت کند. نکته مهم راهبردی این است که ایران کلید آغاز حوادث بعدی در آسیاست. اگر شرایط داخلی و خارجی ایران پیچیدهتر شود، به یکباره منافع روسیه، چین و هند آسیب جدی خواهد دید و برای سالها بازسازی آن طول خواهد کشید. عادیسازی روابط ایران و عربستان سعودی تا حد قابلتوجهی تنش سیاسی و نظامی را در منطقه کاهش داده است، اما رژیم صهیونیستی و آمریکا همچنان به تنشافروزی در اطراف ایران ادامه میدهند. تاکنون مقامات ایران در مقابل اقدامهای همهجانبه تحریکآمیز و برنامههای پیچیده آنها خویشتنداری و بردباری راهبردی از خود نشان دادهاند، اما این به مفهوم آن نیست که این رویکرد در ماههای پیشرو ادامه خواهد داشت یا خیر.
پیشنهادها و توصیهها
رویکرد و راهحل ایران برای رفع منازعه مورد بحث به دلیل تلخ بودن جنگ در منطقهای که بهنام قلب زمین شهرت دارد از طریق غیرنظامی است، بنابراین در ادامه اصول راهبردی صلح برای حلشدن تنشها پیشنهاد میشود: نخست، همه سرزمینهای جمهوری آذربایجان که بهوسیله ارمنستان تصرف شده آزاد شود و به آذربایجان برگردد. دوم، مرزهای بینالمللی باید رعایت شود؛ یعنی همه طرفها به مرزهای بینالمللی کشورها تعدی و تجاوز نکنند و مرزهای بینالمللی باید محفوظ باشد. سوم، امنیت ارامنهای باید محفوظ باشد. چهارم، در مورد موضوع کریدور زنگزور؛ ایران از هرگونه طرح و ایده بدون تغییرات ژئوپلتیکی و مرزی با ارمنستان استقبال خواهد کرد و چهبسا تهران راهحلهای ویژهای برای صلح، ثبات و همکاری منطقهای بهویژه با همسایگان خود؛ آذربایجان و ارمنستان در دستور کار دارد. در این اصول به عدم تعرض به مرزهای بینالمللی و حفظ امنیت ژئوپلتیکی مرزها که به معنای احترام به تمامیت ارضی کشورهاست و ضرورت تأمین امنیت ارامنه در این سرزمینها، بهعنوان ملزومات خاتمه مناقشه و تأمین امنیت منطقه توجه شده است. با استفاده از این اصول و توجه به موازین و اصول پذیرفتهشده بینالمللی، میتوان طرحی برای حل اختلافات آذربایجان و ارمنستان و دستیابی به یک پیمان جامع بدون دخالت فرامنطقهای پیشنهاد کرد.
دکتر جواد معصومی، کارشناس ارشد مسائل بینالملل
نظر شما