اسمش پریزاد بود و رسمش هم. چیزی که از بانو پریزاد می‌دانیم این است که از نزدیکان گوهرشاد خانم بوده است. گوهرشاد را همه با مسجدی که در کنار حرم مطهر ساخته می‌شناسند. دوستان هم شبیه هم هستند. گوهرشاد مسجدی برای زائران امام رضا(ع) ساخته و پریزاد تصمیم می‌گیرد برای طلبه‌ها و علاقه‌مندان به علم و دانش، مدرسه بسازد. در همان سال‌های دوره تیموری مدرسه پریزاد ساخته می‌شود و تا امروز یعنی هفتصد سال بعدش طلبه ها و دانشجویان و دانش‌آموزان زیادی در کنار اساتید می نشینند و درس می‌گیرند و حتما پریزاد خانم در آن دنیا از خیری که نتیجه این تصمیمش بوده بهره می‌برد. اگر بعد از زیارت فرصتی داشتید سری به مدرسه پریزاد بزنید.

روی یکی از پله‌های ورودی مدرسه می‌نشینم و حیاطی که حالا سرپوشیده است نگاه می‌کنم، پسرهای نوجوان دور و بر روحانی جوانی دایره‌وار نشسته اند و حرف می‌زنند و درس می‌گیرد. گوشه مدرسه توی حجره‌های که محل درس و زندگی طلبه‌های زیادی بوده است حالا یکی می‌آید تا سوالش را از مشاوری بپرسد و جوابی بگیرد که دلش و عقلش را آرام کند. وقتی پریزاد خانم این مدرسه را می‌ساخته، فکر نکرده که بعد از صدها سال چه کسانی قرار است به آن رفت و آمد کنند. فقط مطمئن بوده که هر کسی بیاید زائر امام رضا(ع) خواهد بود.

پریزاد خانم و وقف آموزش‌اش

فرقی نمی‌کند زن باشد یا مرد. فرقی نمی‌کند سال 823 هجری قمری باشد یا سال 1402 هجری شمسی. هر کسی که دلش را به امام‌رضا(ع) سپرده باشد دوست دارد با هر چیزی که در توان دارد برای عظمت این بارگاه کاری انجام دهد و باری از دوش دوستان و دوستداران حضرت بردارد. در دوره تیموریان و در زمان حکومت شاهرخ‌میرزا؛ پریزاد خانم که از نوادگان ربیع‌بن‌خثیم معروف به خواجه‌ربیع بوده است تصمیم گرفته برای دانش‌آموزان و طلاب مدرسه‌ای بسازد که درس دین بیاموزند.

بعد از ساخت مدرسه تولیت آن را به همسرش میرزامیرک حسینی که متولی مزار خواجه‌ربیع هم بود، واگذار کرده‌است.

بعضی ها می گویند پریزاد ندیمه گوهرشاد گوهرشادآغا همسر شاهرخ‌میرزا بوده است. حتی گفته شده بعد از پایان ساخت مسجد گوهرشاد، کمی از مصالح آن اضافه آمد و خانم گوهرشاد که بانی ساخت آن مسجد بود، این مصالح اضافی را به ندیمه خود که مورد لطف و علاقه‌اش بود بخشید و پریزاد خانم هم مدرسه‌ای را ساخته و از خودش به جا گذاشته است ولی وجود وقف‌نامه های زیادی که از خانم پریزاد و همسرش در اسناد باقی مانده است هم موضوع ندیمه بودن را منتفی می‌کند و هم اینکه مدرسه با باقیمانده مصالح مسجد ساخته شده باشد؛ در یکی از وقف‌نامه‌ها آمده است: «علیا جناب عصمت و عفت پناه طهارت پریزاد خانم از اولاد خواجه‌ربیع قدس سره و منسوب به تاج‌المخدرات گوهرشاد واقف مسجد جامع و همسر سلاله الاطیاب والانجاب، عمده السادات العظام آقا میرزا محمد میرک الحسینی خادم سرکار فیض آثار روضه رضویه و متولی مزار فایض الانوار خواجه‌ربیع الدین ابن الخثیم ...».

کتیبه‌های اولیه مدرسه در مرمت‌های مختلف از بین رفته و در نتیجه نام و القاب بانی آن نامشخص مانده است، شاید دلیل اینکه بانو پریزاد را ندیمه بانو گوهرشاد می‌دانند به خاطر همین منسوب بودن به این بانوی بزرگوار است.

سال‌ها درس و بحث

مدرسه پریزاد یکی از مدارس تاریخی و معروف حوزه علمیه مشهد بوده و اززمان ساخت وقف طلاب بوده است. در زمان‌های مختلف حدود ۲۰ تا ۳۰طلبه در آن زندگی می‌کردند و درس می‌خواندند.

این مدرسه ۳۰۰مترمربع مساحت دارد و در ۲ طبقه ساخته شده است و ۴ ایوان و ۲۲حجره و یک کتابخانه دارد که مشخصا به شیوه معماری دوره تیموریان ساخته شده است. آجرکاری و کاشی‌کاری‌هایش در حالی که نشسته‌ای و از درس و بحث بهره می بری، تو را با خودت به همه دوره‌های تاریخی می برد که از سر گذرانده است. آجرهایی با رنگ‌های آبی، نیلی و کهربایی که نقش‌های گل و برگش بینظیر و چشم نواز است ... روی سردر مدرسه کتیبه‌ای قرار دارد که نشان می دهد مدرسه پریزاد چندین‌بار مرمت و تعمیر بنا شده است. در سال۱۳۵۴ش و در جریان توسعه اطراف حرم مطهر بخش‌هایی از این مدرسه تخریب شده که بعد از انقلاب  توسط آستان قدس رضوی در سال۱۳۶۸ با همان الگو و طرح سنتی اولیه بازسازی شده است.

مدرسه‌ای با معماری اسلامی

مدرسه پریزاد بانو پلان مستطیلی دارد. مثل همه بناهای دوره تیموریان، مدرسه پریزاد هم چهار ایوان و یک حیاط در وسط دارد. در دوران تیموریان برای ساخت بنا از آجر استفاده می‌کردند، برای ساخت مدرسه پریزاد هم بیشتر از مصالح آجری استفاده کرده‌اند. البته که کاشیکاری‌های هفت رنگ با رنگ‌های آبی، نیلی، زرد، کهربایی، سبز، سفید و بنفش هم در این بنای زیبای تاریخی استفاده شده است. مقدار زیادی از تزیینات و کاشیکاری‌های زیبای مدرسه در طی قرن‌ها از بین رفته است یا رنگ و لعابش را از دست داده و به همین دلیل و با الگوی اصلی که در اسناد تاریخی موجود است، مدرسه پریزاد در این هفتصد سال، سه بار بازسازی شده است.

بازسازی مدرسه تیموری در دوران صفوی

 کتیبه ای که جزئیات اولین بازسازی مدرسه پریزاد را روی آن حک کرده اند مربوط به دوران صفویه است. در سال ۱۰۹۱ هجری قمری (دوران شاه سلیمان)، نجف قلی خان بیگلربیگی با مجوز شاه سلیمان صفوی مدرسه را مرمت کرده است. مدرسه پریزاد برای بار دوم در سال ۱۳۴۵ هجری شمسی و دوران پهلوی دوم بازسازی شده. آخرین تعمیر مدرسه هم مربوط به سال‌های بعد از انقلاب است. البته بعد از آن هم تا همین سال‌ها مدرسه به صورت جزیی همیشه در دست مرمت بوده است.

۲۲ حجره در اطراف ایوان اصلی مدرسه پریزاد ساخته شده که ابعاد مختلفی دارند و نشان دهنده کاربری های مختلف این حجره ها است. مدرسه صحن کوچکی دارد و حالا با ساختمان‌های اطرافش محصور شده.

در زمانی که مدرسه پریزاد ساخته شده تا قبل از طرح توسعه حرم مطهر، این مکان در قسمت غرب بازار قدیمی قرار داشته و داخل حرم نبوده است. اما در حال حاضر این مدرسه جزو بناهای اصلی حرم مطهر قرار گرفته است. مدرسه پریزاد از شمال به مدرسه دو در، از جنوب به مسجد گوهر شاد، متصل است. حالا سال‌هاست که این مدرسه فقط فضایی برای درس و بحث طلاب حوزه های علمیه نیست، هر کسی که دوست دارد از دینش بیشتر بیاموزد سری به این مدرسه می‌زند و درسش را می‌گیرد و می رود. مدرسه ای که پریزاد فکر می کرد برای بیست و چند طلبه ساخته است حالا محل درس هزاران مشتاق دانش است.