زیارت قبر بزرگان و شخصیت‌های مذهبی در میان تمام اقوام و پیروان تمام ادیان مرسوم و رایج بوده و هست. مسلمانان صدر اسلام نیز از این سیره پیروی می‌کردند. زیارت پیامبر اکرم(ص) قبر عمویش حمزه در اُحد و قبر مادرش آمنه در ابواء نیز در راستای همین سنت است. آن حضرت در توصیه به زیارت قبور اولیای الهی فرمود: زوروا القبورَ فإنّها تُذَکِّرُ الموت.

دختر موسی بن جعفر(ع)، فاطمه معصومه(س) از جمله شخصیت‌هایی مذهبی است که به زیارت قبر مطهر آن بانوی کرامت نیز تأکید شده است. این بدان دلیل است که زیارت قبر مطهر آن حضرت، بارقه ‌امیدی در فضای غبارآلود زندگی آدمی می‌پراکند و زائر دلباخته آن حضرت را از غرق شدن در گرداب نومیدی باز داشته و به تلاش بیشتر وا می‌دارد.

این فیض و ثواب زیارت حرم آن بانوی دو عالم است که شخصیتی بزرگ، همچون علامه طباطبایی در ماه مبارک رمضان، پیش از افطار به حرم ملکوتی آن حضرت مشرف می‏شد و با بوسه زدن بر در و دیوار و ضریح آن حضرت، روزة خود را افطار می‏کرد. یا حکیم عارف، ملاصدرای شیرازی که در روستای کهک قم به سر می‌برد، هر گاه مشکل علمی و گره فلسفی برایش پیش می‌آمد، آهنگ زیارت قبر مطهر آن حضرت می‌کرد و فاصلة چهار فرسخی تا قم را می‌پیمود و با زیارت و استمداد از روح بلند آن کریمۀ اهل بیت، مشکل علمی خود را حل می‌کرد.

در اشاره به اهمیت زیارت مرقد مطهر آن حضرت، روایات زیادی وارد شده است که موارد زیر از جملۀ این روایات است:

1.جماعتی از اهالی ری به خدمت امام صادق(ع) رسیدند و گفتند: ما از اهالی ری هستیم که خدمت رسیدیم. امام فرمود: مرحبا به دوستان ما در شهر قم، آن‌ها دوباره گفتند: ما از اهالی ری هستیم، امام چند بار همان کلام را تکرار کرد و سپس فرمود: برای خدا حرمی در مکه است، برای رسول خدا حرمی در مدینه است، برای‌ امیرالمؤمنین حرمی در کوفه است، برای ما حرمی در شهر قم است، هر شخصی در آینده آن حرم را زیارت کند بهشت بر او واجب می‌گردد.

2. شیخ صدوق به نقل از علی بن ابراهیم از سعد بن سعد روایت کرده که گفت: از امام رضا(ع) دربارة زیارت فاطمة دختر موسی بن جعفر پرسیدم، او فرمود: هر که او را زیارت کند پاداشش بهشت است.

3.امام رضا(ع) در اشاره به اهمیت زیارت قبر مطهر خواهرش فرمود: هر که فاطمه معصومه(س) را در قم زیارت کند، مانند این است که مرا زیارت کرده باشد.

4.شیخ صدوق نیز روایت کرده که امام جواد(ع) دربارة زیارت قبر عمه‌اش فاطمه معصومه فرمود: پاداش کسی که قبر عمه‌ام فاطمه را زیارت کند بهشت است.

برخورداری فاطمة معصومه از زیارتنامه مأثوره

فاطمة معصومه در میان امام زادگان، از جمله معدود افرادی است که زیارتنامة مأثوره دارد. و آن زیارتنامه‌ای است که برادرش امام رضا(ع) تعلیم داده است. سعد قمی می‌گوید: در مرو به محضر امام رضا(ع) مشرف شدم، آن حضرت از من پرسید: آیا می‌دانی ما در شهر شما قبری داریم؟ او گفت: منظورتان قبر فاطمه دختر موسی بن جعفر است؟ فرمود: بلی، سپس فرمود: هر که او را در حالی که عارف به حق او باشد زیارت کند، پاداشش بهشت است.

امام رضا(ع) در این حدیث نورانی، افزون بر اینکه ثواب زیارت خواهرش را گوشزد کرده، به چگونگی زیارت نیز پرداخته است. آن حضرت در ادامه فرمود: آنگاه که به نزد قبر او رفتید در بالاسرش رو به قبله بایستید ۳۴ مرتبه تکبیر، ۳۳ مرتبه سبحان الله و ۳۳ مرتبه الحمد لله بگویید و سپس در ادامه بگو:

السلامُ علی آدمَ صفوةِ الله، السلامُ علی نوحٍ نبیِّ الله،... السلامُ علیکَ یا محمدَ بن عبدِ الله خاتمِ النبیّین... ، السلامُ علیکِ یا بنتَ رسولِ الله، السلامُ علیکِ یا بنتَ فاطمةَ و خدیجة،... تا آخر زیارتنامه.

نگاهی درون‌متنی به زیارتنامۀ فاطمۀ معصومه

همان‌طور که یادآور شد، زیارتنامۀ آن حضرت که مأثوره است و از سوی برادرش امام رضا(ع) تعلیم داده شده، از نکاتی قابل توجهی برخوردار است که برخی یادآور می‌گردد:

این زیارتنامه با سلام بر پیامبرانی همچون: آدم، نوح، ابراهیم، موسی، عیسی بن مریم و چهارده معصوم(ع) آغاز شده است. این سلام‌ها که سلام‌هایی مؤدبانه و فروتنانه است، مقدمه‌ای ارزشمند برای سلام دادن به کریمة اهل‌البیت حضرت فاطمة معصومه تلقی می‌باشد.

برخلاف دیگر پیامبران که تنها به یک سلام بسنده شده است، برای پیامبر اکرم(ص) چهار سلام آمده که هر کدام با صفتی همچون: رسول الله، خیر خلقِ الله، صفی الله و خاتم النبیین همراه شده است که حاکی از امتیاز پیامبر اسلام نسبت به دیگر انبیاست.

برخلاف دیگر زیارتنامه‌ها که سلام‌ها برای دیگران، غیابی می‌باشد و تنها برای شخص زیارت شونده به صورت خطاب ذکر شده است، ولی در این زیارتنامه سلام بر پیامبر اکرم(ص) تا امام حسن عسگری(ع) به صورت خطابی آمده است. این بدان سبب است که حرم کریمة اهل البیت متعلق به تمام چهارده معصوم است و گویی اینکه پیامبر و دیگر خاندان عصمت در این حرم حضور دارند. بر این اساس، زائر حرم آن بانوی کرامت زائر حرم رسول خدا(ص)، امام علی(ع) و دیگر معصومان(ع) نیز محسوب می‌گردد. سخن امام صادق(ع) دلیل بر این واقعیت است که فرمود: خدا حرمی دارد که در مکه واقع شده... و ما خاندن نیز حرمی خواهیم داشت که در شهر قم است.

از دیگر نکات قابل توجه این است که برخلاف سلام به پیشگاه دیگر معصومان(ع) که به صورت خطاب آمده است، عرض ادب و سلام به پیشگاه حضرت حجت(عج) به صورت غایب تقدیم شده است. بی‌گمان در تغییر این اسلوب رازی نهفته است که شاید بتوان گفت که اشاره به غیبت آن حضرت دارد، یعنی او هرچند که حیّ و حاضر است اما از دیدگان ما غایب و پنهان است.

آخرین نکته‌ای که در این باره باید یادآور شد این است که امام رضا(ع) در فرازی از این زیارتنامه، خواهرش را «بنت ولی الله»، «اخت ولی الله» و «عمة ولی الله» معرفی کرده است. بی‌شک این عناوین از روی اتفاق نبوده و در آن سری نهفته است، و آن این است که امام رضا(ع) می‌خواهد بگوید: این همان دختری است که ولی خدا موسی بن جعفر می‌خواست، دختری مانند او داشته باشد تا به وجودش افتخار کند که خود فرمود: فداها ابوها.

و نیز این همان خواهری است که حق خواهری را دربارة برادرش امام رضا(ع) تمام کرد و آن حضرت، خرسند به وجود این خواهر بی‌نظیر است، تا آنجا که خود آن حضرت، به او متوسل می‌شود و در همین زیارتنامه از او طلب شفاعت کرده و می‌فرماید: یا فاطمة اشفعی لی فی الجنه.

راز «عمه ولی الله» نامیدن آن حضرت به این دلیل است که او به گونه‌ای عمل کرد که امام جواد افتخار دارد که شخصی همانند فاطمة معصومه عمه او باشد. آن حضرت در نزد پسر برادرش آنچنان بزرگ است که امام جواد در اشاره به میزان ثواب زیارت قبر او فرمود: هرکه عمه‌ام را در قم زیارت کند سزاوار است که به بهشت درآید.