نشست «معیت قرآن با عترت» صبح امروز 31 اردیبهشت با سخنرانی حجت‌الاسلام والمسلمین رضا محققیان، کارشناس علوم اسلامی در جامعه الزهرا(س) برگزار شد که گزیده مباحث آن را در ادامه می‌خوانید؛

در این پژوهش چند بحث مورد بررسی قرار گرفته است؛ یکی تبیین معنای معیت است، یکی ادله این ارتباط و معیت است، یک بحث هم آثار این معیت و ارتباط و یکی هم برخی تطبیقات آیات و ارتباطشان با اهل بیت(ع). محور اول که تبیین ارتباط قرآن با اهل بیت(ع) است به این صورت است که ما در روایات متعدد این مطلب را داریم که «علی مع القرآن و القرآن مع علی» یا فرمودند «نحن مع القرآن و القرآن معنا» یا در زیارت جامعه کبیره آمده است «ان ذکر الخیر کنتم اوله» که یکی از مصادیق خیر قرآن کریم است.

پس این تعبیر معیت، ارتباط و عدم افتراق بین اهل بیت(ع) و قرآن و معارف قرآن در کلام پیامبر(ص) و خود اهل بیت(ع) بیان شده است. این معیت و ارتباط به این معنا نیست که اهل بیت(ع) قرآن در دستشان است چون دو جمله داریم «علی مع القرآن و القرآن مع علی». همچنین این معیت به این معنا نیست که برخی آیات ولایت اهل بیت(ع) را تبیین کرده است. اگر بگوییم مراد از معیت این است نهایتا «القرآن مع علی» را اثبات می‌کند، «علی مع القرآن» چه می‌شود؟ پس این معیت باید معنایش بیش از این باشد.

برخی مفسران معیت را در همین حد دانستند که آیاتی در قرآن هست که ولایت اهل بیت(ع) را تثبیت می‌کند. این معیت برخی آیات قرآن با اهل بیت(ع) است در حالی که مفاد حدیث شریف این است کل قرآن که مشتمل بر 114 سوره است باید با اهل بیت(ع) معیت داشته باشد. همینطور اهل بیت(ع) هم باید با سوره‌های قرآن معیت داشته باشند. به عبارت دیگر از اطلاق این روایات باید این معنا را برداشت کنیم که تک تک سوره‌ها، نه فقط آیات مربوط به ولایت، با اهل بیت همراهی دارند.

نحوه ارتباط آیات با اهل بیت(ع)

 با همین تبیین، ادله هم مشخص می‌شود. ما یکسری روایات متواتر داریم که در سند آنها خدشه نیست از جمله حدیث ثقلین که بیش از سی نفر از صحابه آن را نقل کردند. اینها ادله‌ای است که ارتباط عمیق بین قرآن و عترت را بیان می‌کند. وقتی از این مرحله فارغ شویم باید در باب کیفیت ارتباط عترت با معارف قرآن صحبت کنیم. ما در این مرحله می‌گوییم هر سوره‌ای به انحای مختلف می‌تواند با اهل بیت(ع) ارتباط داشته باشد. یک نحوه معیت این است که هر سوره‌ای هدفی را دنبال می‌کند و بر اساس هدف سوره است که تعداد آیات مشخص می‌شود. وقتی هدف سوره مشخص شود همان هدف عترت است. در حقیقت سوره راهکارهای وصول به هدف را نه تنها به مردم ارائه می‌دهد بلکه اجرای آن هدف را در اختیار معصوم قرار می‌دهد و تک تک سوره‌ها بر اساس آن هدف با اهل بیت(ع) مرتبط می‌شوند.

مثلا سوره حمد با کلمه حمد شروع شده است. در کنار حمد باید نعمت باشد. در ادامه سوره، نعمت ذکر شده است. وقتی آن نعمت را در روایات بررسی می‌کنیم می‌بینیم در روایات متعدد آمده این نعمت، نعمت اهل بیت(ع) است. پس هدف کل سوره حمد، حمد و سپاس خدا به خاطر بزرگترین نعمت یعنی نعمت ولایت است. جامع‌ترین حمد در سوره حمد به خاطر بزرگترین نعمت است که همان رسالت پیامبر(ص) و ولایت اهل بیت(ع) است. به این طریق کل سوره حمد با اهل بیت(ع) مرتبط می‌شود.

در سوره بقره معلوم می‌شود این کتاب و این سوره به دنبال هدایت متقین است. در ادامه سوره هم مرتب بحث هدایت و هادیان مطرح می‌شود. نهایتا به این آیه می‌رسد که: «وَإِذِ ابْتَلَی إِبْرَاهِیمَ رَبُّهُ بِکَلِمَاتٍ فَأَتَمَّهُنَّ قَالَ إِنِّی جَاعِلُکَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّیَّتِی قَالَ لَا یَنَالُ عَهْدِی الظَّالِمِینَ؛ و (به یاد آر) هنگامی که خدا ابراهیم را به اموری امتحان فرمود و او همه را به جای آورد، خدا به او گفت: من تو را به پیشوایی خلق برگزینم، ابراهیم عرض کرد: به فرزندان من چه؟ فرمود: (اگر شایسته باشند می‌دهم، زیرا) عهد من به مردم ستمکار نخواهد رسید». در این آیه شرایط امامان و هادیان بیان شده است. یکی از شرایط امامان این است هیچ وقت در طول عمرشان مرتکب ظلم نشده باشند.

داستان حضرت آدم در سوره‌های مختلف آمده ولی در سوره بقره این قسمت داستان آمده است: «وَإِذْ قَالَ رَبُّکَ لِلْمَلَائِکَةِ إِنِّی جَاعِلٌ فِی الْأَرْضِ خَلِیفَةً» خداوند در این آیه بیان می‌کند که می‌خواهد آدم را به عنوان خلیفه در زمین قرار دهد. شرایطش چیست؟ اولین شرط علم است. یکی از شرایط امام هم علم واسع است. باز در همین سوره بقره داستان طالوت و جالوت آمده. در آنجا یکی دیگر از شرایط را بیان می‌کند: «قَالَ إِنَّ اللَّهَ اصْطَفَاهُ عَلَیْکُمْ وَزَادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَالْجِسْمِ» یعنی باید امام مصطفی و برگزیده الهی باشد. همچنین هم باید علم داشته باشد و هم توانایی اداره امت را داشته باشد. پس کل سوره بقره ویژگی‌های هادیان الهی را تبیین کرده است و کل سوره بقره به نوعی با اهل بیت(ع) که هادیان الهی هستند مرتبط می‌شود.

تبیین وظیفه امام عصر(عج) پس از ظهور

من یک مورد دیگر از نحوه ارتباط سوره‌ها با اهل بیت(ع) را بیان کنم. در هر سوره باید مشاهده کرد کدام یک از اسمای جمال و جلال الهی بیشتر ذکر شده است و با توجه به همان اسما ارتباط سوره با اهل بیت(ع) مشخص می‌شود. مثلا در سوره الرحمن بیشترین کلمه رحمن ذکر شده است و معلوم می‌شود در این سوره خداوند می‌خواهد رحمت ویژه الهی را بیان کند و امام معصوم مظهر اسم رحمن الهی است.

در سوره نصر درست است که از واقعه فتح مکه صحبت می‌کند و واقعه فتح مکه مربوط به گذشته است ولی همین سوره با اهل بیت(ع) ارتباط دارد کما اینکه در روایات آمده ظاهر قرآن قصه است و باطنش مرتبط با آینده است. این سوره گرچه وظیفه پیامبر(ص) را هنگام فتح مکه بیان می‌کند ولی در واقع یک قضیه حقیقه است و اختصاص به فتح مکه ندارد و وظیفه امام عصر(عج) در زمان ظهور را می‌توان از آن برداشت کرد. در واقع این سوره تبیین می‌کند وقتی امام عصر(عج) ظهور کردند و بر دشمنان غلبه کردند آن حضرت هم مردم را عفو می‌کند.

یکی از آثار معیت این است که فهم مناسب‌تری از سوره‌های قرآن می‌توانیم داشته باشیم و افق جدیدتری در تفسیر آیات و سوره‌ها حاصل می‌شود همینطور عصمت اهل بیت(ع)، مرجعیت علمی آنها، اسوه بودن، وجوب تبعیت از اهل بیت(ع) با توجه به بحث معیت قابل تبیین است.