محمدحسین مروج کاشانی: «.... یادم نمی‌رود اسکناس ده تومانی قدیمی و رنگ و رو رفته و  چسب زده شده که با سوزن منگنه به تکّه کاغذی الصاق شده بود و روی آن با دستخط بسیار ساده و شکسته و بکسته و با مداد قرمز ، نوشته شده بود:

 یا امام رضا! دوستت دارم آقاجون، خیلی دلم می‌خواست بیام مشهد، ولی نتونستم بیام. این پول را به همسایمون دادم تا برای شما بیاره، برای شما هم یک نقاشی کشیدم ، خونه شما را کشیدم. خداحافظ امام رضا، سُوگل 9 ساله از روستای... از آذربایجان، تبریز.

 همانجا اشکم جاری شد و بدون مقدمه برای این دختر بچه دعا کردم تا زودتر به زیارت امام رضا(ع) مشرف شود....»

اینها بخشی از سخنان « جوانشیر مُختارزاده»، 61 ساله، از قدیمی‌ترین کارکنان آستان قدس رضوی و خادم صاحب تجربه و فعال در قسمت «سفره‌خانه نذورات کُلّ» حرم مطهر رضوی است که با سابقه بیش از دو دهه، همچنان بر سر این سفره، مشغول خدمت است. در ادامه بخش‌هایی از گپ و گفت خبرنگار روزنامه قدس را با وی می‌خوانید.

سابقه طولانی سفره‌خانه نذورات در حرم مطهر رضوی

یکی از مکان‌هایی که دارای سابقه طولانی در تشکیلات و اسناد آستان قدس رضوی است، محل «سفره خانه نذورات » در حرم مطهر امام رضا(ع) است.

پس از هر دفعه غبارروبی مضجع شریف و ضریح مقدس حضرت رضا(ع) و پنجره‌های زیارت شامل: پنجره های فولاد، طلایی و نقره‌ای موجود در برخی از صحن ها و رواق های بارگاه مقدس امام هشتم(ع) و صندوق‌های نذورات، هدایا و نذورات مردمی، مطابق ضوابط و دستورالعمل های موجود به محل سفره نذورات منتقل می‌شود. در این مکان توسط گروهی ازافراد که مطابق ضوابط اداری و سازمانی مراحل گوناگون گزینش و انتخاب را گذرانده و با نظر و صلاحدید آستان قدس رضوی منتخب می شوند، کار تفکیک و جداسازی هدایا و وجوهات مربوط انجام می شود.

این افراد معمولاً دارای تجربه و سوابق کاری مورد تأیید و مرتبط با این امر بوده و با عشق و علاقه همه روزه مطابق برنامه تنظیمی در محل سفره‌خانه نذورات، حاضر و به خدمت مشغول می‌شوند.

این افراد نسبت به تفکیک و دسته‌بندی هدایا و نذورات جمع‌آوری شده (از جمله وجوه نقد، طلاجات و مسکوکات، ارزهای خارجی، پارچه و البسه، اشیاء وهدایای نفیس، دلنوشته‌ها وعریضه‌ها و.....) اقدام می کنند. از قدیم الایام با پهن شدن پارچه یا سفره‌ای بدین منظور و جمع شدن خدمه و یا کارکنان آستان قدس رضوی در اطراف این سفره یا پارچه، این تفکیک هدایا و نذورات انجام می‌شد، برای همین هم به مکان و محلی که این تفکیک صورت می‌گرفت، «سفره یا سفره خانه نذورات » اطلاق می‌کردند.

هدف از فعالیت سفره‌خانه نذورات این است که در بین وجوهات تقدیم شده از سوی زائران علاوه بر وجه نقد (پول) مواردی همچون ارزهای خارجی، طلا و جواهرات، عریضه‌ها، البسه، پارچه جات و دست نوشته‌ها، شرح حالات، دلنوشته‌ها و موارد دیگر و... نیز وجود داردکه زائران بر اساس نیات و خواسته‌های دل خود این هدایا و نذورات را از طریق انداختن در داخل ضریح مطهر و یا در صندوق‌های نذورات و یا در قسمت پشت پنجره‌های زیارت، تقدیم این بارگاه می‌کنند.

سفره نذورات چطور انجام می‌شود؟  

ابتدا باید به مراسم غبارروبی مضجع شریف رضوی اشاره کنم. مراسم معنوی غبارروبی مضجع شریف حضرت رضا(ع) از آئین‌های سنتی و قدیمی بارگاه حرم مطهر امام هشتم(ع) و با حضور تولیت معزز آستان قدس و شخصیت‌های حقیقی و حقوقی و مهمانان دعوت شده به این مراسم انجام می شود. در این مراسم معنوی، پس از خارج کردن هدایا و نذورات داخل ضریح مطهر و قرار دادن آنها در داخل کیسه های نذورات، صورت جلسه ای با حضور و امضای مسئولین ذی ربط تنظیم و هدایا و نذورات  خارج شده از داخل ضریح مطهر در داخل این کیسه‌های نذورات قرار گرفته و پلمپ می شوندو همانجاطبق صورتجلسه تنظیمی این کیسه‌ها، تحویل مسئولین نذورات کل آستان قدس داده می‌شود.

کیسه‌های نذورات حاوی وجوهات تقدیم شده از سوی زائران است و این کیسه ها در مراسم غبارروبی و برای خارج کردن نذورات داخل ضریح مطهر مورد استفاده قرار می‌گیرند . این کیسه ها ی نذورات که بر اساس دستورالعمل و ضوابط مربوط و با نظارت نماینده بازرسی آستان قدس رضوی قبلا پلمپ شده اند از مخزن خارج و در محل سفره‌خانه نذورات قرار می‌گیرند.

کارکنان سفره نذورات، معمولاً در روزهای کاری (بجز ایام تعطیلات) مطابق ساعات و برنامه تنظیمی که حداقل ده( 10) ساعت در روز است در محل سفره‌خانه حاضر می‌شوند. ابتدا تلاوت آیاتی از کلام وحی، زینت‌بخش این سفره است. سپس ذکر صلوات خاصه حضرت رضا(ع) و توسل به آن حضرت از سوی کارکنان سفره‌خانه قرائت می‌شود. ضمن اینکه مسئول سفره‌خانه، نقش مهمی در مدیریت فعالیت کارکنان سفره‌خانه دارد.

معمولاً با هماهنگی نماینده بازرسی آستان قدس رضوی و با مدیریت مسئول سفره‌خانه، مراحل تفکیک‌سازی وجوه نقدی، البسه، طلاجات، جواهرات و... توسط کارکنان سفره‌خانه انجام می‌شود.

پس از تفکیک محتویات کیسه‌ها، هر قسمتی که تفکیک می‌شود مانند البسه، طلا، وجوه نقدی، البسه، اشیاء نفیس و.... در محل جداگانه قرار داده می شوند تا جداسازی به طور کامل انجام شود. در پایان فعالیت روزانه سفره‌خانه نذورات، محتویات باقیمانده در محل سفره‌خانه با مدیریت مسئول سفره‌خانه جمع‌آوری و به مخزن نذورات کل منتقل و درب مخزن پلمپ می‌شود و روز بعد نیز مطابق همین روش و برنامه کاری و تنظیمی و با نظارت نماینده بازرسی آستان قدس قدس، فعالیت سفره خانه ، انجام می‌شود.

نکته قابل توجه این است که اولاً عملیات تفکیک‌سازی با نهایت دقت و صبر و حوصله توسط کارکنان سفره‌خانه انجام می‌شود، ثانیاً همه موارد تفکیک شده شامل وجوه نقد، طلاجات و جواهرات ، البسه، دست نوشته‌ها، عریضه‌ها و..... هر یک جداگانه مطابق ضوابط تعیین شده و با رعایت جنبه‌های شرعی و قانونی و رعایت و حفظ حرمت اشخاص( در زمینه دلنوشته ها و عریضه ها)، در بخش‌های مختلف حرم مطهر امام رضا(ع) و آستان قدس رضوی مورد  استفاده قرار می‌گیرند.

همچنین در بین هدایا و وجوه نقدی و طلا جواهرات و... تقدیم شده از سوی زائران در داخل کیسه‌های نذورات در بعضی از موارد با برخی از اشیاء گران‌بهایی که ارزش موزه‌ای دارند، مواجه می‌شویم که این موارد هم مطابق ضوابط و دستورالعمل جهت حفظ و نگهداری با تأیید و نظر کارشناسی کارشناسان مربوط در بخش اداره ذخائر و نفایس وابسته به اداره کل نذورات آستان قدس رضوی، جهت حفاظت و نگهداری ،تحویل این بخش داده می‌شوند.

خلاصه کلام اینکه هیچ چیز و هیچ موردی در سفره‌خانه نذورات ، بی‌اهمیت و کم مقدار و کم ارزش، تلقی نمی‌شود و همه هدایا و نذورات از نظر اینکه بر اساس صفای دل و نیت پاک از سوی زائران و ارادتمندان بارگاه ملکوتی حضرت رضا(ع)  تقدیم این آستان مبارک، شده‌اند با نهایت دقت و حوصله و حفاظت لازم مورد تفکیک و جداسازی قرار می‌گیرند.

«عشق و ارادت» و دیگر هیچ....

نذورات و موقوفات در بارگاه منور امام هشتم(ع) از سابقه طولانی برخوردار بوده و ناذرین و واقفین در ادوار و اعصار گذشته با تقدیم نذورات و موقوفات خود به این آستان ملکوتی جلوه‌ای از ارادت و عشق به ساحت پاک و مقدس امام مهربانی‌ها حضرت ثامن الحجج(ع) را به نمایش گذاشته‌اند. نذورات و موقوفاتی که بیانگر دلباختگی به بارگاه مقدس امام هشتم(ع) بوده و در عین حال حکایت از نوع دوستی و دوراندیشی واقفان و ناذران در گسترش خدمت‌رسانی به آستان مقدس رضوی و زائرین این بارگاه ملکوتی دارد.

در مورد فعالیت در زمینه مراحل تفکیک نذورات و خدمت در سفره خانه نذورات حرم منور امام رضا(ع) یک نکته قابل توجه وجود دارد و آن اینکه همه این موارد نذورات تقدیمی و اهداء شده از سوی زائران بر اساس نیات و عقیده صاف دل و دل پاک زائران تقدیم بارگاه حضرت رضا(ع) شده و ارزش ریالی و اهمیت مادی آنها در درجه دوم است، آنچه که مهم است، ارزش معنوی بوده که مرتبط با نیات صادق و اراده و رضایت خاطر زائران است و کارکنان سفره‌خانه نذورات وظیفه دارند همه هدایای تقدیمی را با دقت نظر تفکیک و جداسازی کنند. یعنی به زبان ساده تر ، هیچ چیز اینجا زائد نیست و دور ریخته نمی‌شود. ضمن اینکه با توجه به قداست بارگاه مطهر حضرت رضا(ع) و اطلاع و آگاهی و نیات زائران از ارزش معنوی این مکان مقدس، عموماً خود زائران از قراردادن موارد جانبی در بین وجوهات پرهیز و رعایت قداست این مکان ملکوتی را می‌کنند.

پیام این سفره چیست؟!

به ظاهر و در پایان ساعات کار اداری تعریف شده ، فعالیت سفره‌خانه تعطیل می‌شود اما این سفره‌ که سفره ارادت و عشق است، همچنان در این بارگاه پهن است.

سفره‌خانه نذورات در واقع تنها یک مکان کار اداری و سازمانی نیست، اینجا سفره‌ای پهن است که بیانگر ارادت و عشق زائران به حضرت شمس الشموس و انیس النفوس است. سفره‌ای که فقیر و غنی همه یکسان در اینجا ابراز ارادت به صاحب عظیم الشأن دستگاه می‌کنند. مادیّات و کمیّت در این سفره  ملاک برتری و ارزش نیست. زائری که فرسنگ‌ها راه را طی کرده و حاصل دسترنج خودش را خالصانه تقدیم بارگاه مطهر حضرت رضا(ع) کرده است، کودکی که قُلّک کوچکش را با هزاران آرزو از پول و اسکناس و سکه پر می‌کند و آنگاه با دستان کوچکش محتویاتش را داخل ضریح مطهر می‌اندازد، پیرزنی که با دستان خودش، گردنبند گران‌بهای سال‌های خاطره انگیز جوانی‌اش را تقدیم حضرت رضا(ع) می‌کند، زائر خارجی که از آن سوی مرزها خود را به روضه منوره حضرت رضا(ع) می‌رساند و پس از زیارت، بوسه‌ای بر ضریح مطهر می‌زند و ارزهای خارجی خود را تقدیم این بارگاه می‌کند، هنرمندی که قطعه‌ای از یک شیء نفیس و ارزشمندی را که برایش مهم و خاطره‌انگیز است را به عشق حضرت رضا(ع) در داخل ضریح مطهر می‌اندازد، لباس ساده دست دوز مادربزرگی که برای نوه‌اش با سوزن ته‌گردی دوخته شده است و حاصل ساعات سوزن‌زنی او به عشق نوه‌اش بوده و همان را در طبق اخلاص قرار می‌دهد و تقدیم این بارگاه مطهر می‌کند، عکس خاطره‌انگیز فرزندی که محبوب قلب والدینش بوده و به داخل ضریح مطهر انداخته شده است و... همه رازهای سر به مُهری دارند که جز صاحب عظیم الشأن دستگاه، کسی واقف و مطّلع از آن نیست،  اما سفره خانه نذورات، یک پیام دارد و آن اینکه زائران با زبان دل  خطاب به مولا و امام مهربان خویش یعنی حضرت رضا(ع) می گویند: «....کم ما و کرمت یا مولا....».

 اینجا عشق و ارادت است که به وجوهات و طلاجات و اشیاء گرانقدر، ارزش می‌دهد. عشق و ارادتی را که نمی‌توان با زبان و قلم توصیف کرد. پیام این سفره‌خانه را باید با گوش دل شنید. به نظر من ارادت‌ها، عشق‌ها، دلدادگی‌ها اینجا کنار هم قرار گرفته اند. همه محتویات این سفره، در یک چیز مشترکند و آن هم ارادت به حضرت امام رئوف(ع)..... این سفره‌خانه فارغ از مادیات و ظواهراست .انجا مخزن ارادت‌ها ، عشق ها و دلهای پاک متصل شده به امام رئوف (ع) است.

این سفره را زائران به عشق حضرت رضا(ع) پهن می کنند

شخص بزرگ و محترمی در آستان قدس همیشه به من می گفت: «... کار کردن در آستان قدس و برای امام رضا(ع) ، همه‌اش خاطره است باید با چشم دل و با بصیرت و معرفت به آن نگریست....».

 من هر روزی که در محل سفره‌خانه نذورات حاضر می‌شوم هر روزه‌اش برایم خاطره است. شاید یک قطعه طلا و جواهر ارزشمند که از نظر مادی، ریالی و دلاری قیمت فراوانی  داشته باشد در سفره نذورات، در کنار یک قطعه از پارچه‌ای که از نظر قیمتی ارزش مادی ندارد، قرار گیرد. یا اینکه یک دل نوشته مختصر در کنار یک شیء قیمتی موزه‌ای ارزشمند قرار گیرد                         و... همه اینها برای من خاطره است، برای من و امثال که بر سر سفره‌خانه نذورات حاضر می‌شویم این نذورات ، ارادت، عشق، اخلاص و دلدادگی زائران به حضرت رضا(ع) را تداعی می کنند.

یک نکته ظریف هم وجود دارد و آن اینکه، این سفره‌خانه از زمان‌های دور که ذهن‌ها یادشان می‌آید تا به حال وجود داشته است و تا ارادت زائر به ساحت پاک قدسی امام هشتم(ع) است و اصطلاحاً تا باد به پرچم گنبد ولایت الهی حضرت رضا(ع) می‌خورد، این سفره همچنان پهن است. زیرا برای ارادت و عشق به امام مهربانی‌ها ، پایانی نیست.

راستش را بخواهید حرف دلم این است که این سفره را خود زائران و عاشقان امام رضا(ع) هر روزه پهن و دایر و مدیریت می‌کنند ما فقط خدمتگزار این ارادت‌ها هستیم.  یعنی در اصل باید بگویم که بعد از وجود مقدس حضرت رضا(ع) این زائران هستند که ما را به این سفره‌خانه دعوت می‌کنند. ما خود مهمان و خدمتگزار این سفره هستیم.