به گزارش قدس آنلاین، بخش انرژی و به صورت خاص صادرات نفت، به عنوان یکی از بخش های مهم اقتصادی ایران همواره در معرض تحریم های امریکا بوده است اما کارشناسان می گویند روزگار تحریم ها پایان یافته و کشورمان در تلاش است که با تغییر سبک تجارت خویش از صادرات نفت به تجارت گاز و فرواورده های نفتی قید تحریم ها رهایی یابد. 

بازار بی رقیب و بی جایگزین گاز ایران در منطقه

حبیب الله ظفریان کارشناس ارشد انرژی به خبرنگار قدس می گوید: از منظر تحریم ناپذیری، نفت بسیار تحریم پذیر است. اما صادرات گاز به علت قابلیت جایگزینی کم توسط خریداران تحریم پذیری کمتری دارد.

این تحلیلگر انرژی می گوید: نمونه تحریم ناپذیری گاز ما دو دوره تحریم هایی است که با ان مواجه بودیم، در دوره اول ما گاز را به ترکیه صادر کردیم، در دوره دوم به عراق و ترکیه. با وجود اینکه امریکا تلاش کرد، هیچکدام از اینها تحریم نشد. ترکیه را به صورت مشخص در کنکره قانون مصوب کردند و بعد دولت این امر را پیگیری کرد ولی نتوانست جلوی صادرات گاز ایران را بگیرد.عراق هم تمدید های نود روزه دارد ولی ما صادرات گازمان تحریم نشده است و این بر می گردد به ساختار بازار گاز که بر خلاف بازار نفت که یکپارچه است بازارش منطقه ای است و امکان جایگزینی برای وارد کننده وجود ندارد.

ظفریان تاکید می کند: اگر آمریکا می توانست برای واردات گاز گزینه جایگزینی جلوی پای عراق بگذارد، احتمالا عراق هم در تعاملات سیاسی خودش با امریکا از گزینه جایگزین استفاده می کرد، ولی چنین امکانی وجود ندارد یا با هزینه بسیار بالایی در دسترس قرار می گیرد که به لحاظ اقتصادی به صرفه نیست. لذا گاز ایران تقریبا تحریم ناپذیر است و اگر شما بتوانید پروژه صادرات گاز را به نتیجه برسانید تحریم پذیری اش خیلی سخت خواهد بود.

تحریم ناپذیری گاز و محصولات پتروشیمی

این تحلیلگر حوزه انرژی تاکید می کند: محصولات دیگری که در حوزه انرژی داریم شامل فراورده های نفتی و محصولات پتروشیمیایی نیز به علت عدم امکان شناسایی ناظر به خرد بودن محموله ها، قابلیت تحریم کمی نسبت به صادرات نفت خام دارند. لذا، از منظر مصونیت در برابرتحریم صادرات گاز و صادرات فراورده های نفتی و محصولات پتروشیمی نفتی و گازی بر صادرات نفت خام اولویت دارد 

وی می گوید: اگر این محصولات را با نفت مقایسه بکنید، مشاهده می کنید که اولا محموله های خرد این محصولات را می توان به بعضی از کشورها به صورت زمینی صادر کرد و مشکل کشتی و  بیمه و سایرموارد را ندارد. ثانیا اینکه ابعاد تراکنش های مالیش کوچک تر است لذا رصد ان سخت تر است. ثالثا مصرف کننده نهایی آن می تواند مردم عادی باشد ولی نفت باید حتما به پالایشگاه فروخته شود. لذا فرآورده های پتروشیمی و نفتی از منظر خرد بودن حجم معامله و صادرات گاز هم از منظر نبود امکان جایگزینی تحریم پذیری کمی  دارند.

وی تصریح می کند: ناظر به موارد گفته شده، در باز معماری که برای انرژی امان انجام می دهیم این دو مولفه یعنی فراورده های نفتی و محصولات پتروشیمی و هم صادرات گاز مولفه تحریم پذیری را پاس می کنند.

لزوم استفاده از گاز به عنوان ابزار قدرت در منطقه

ظفریان با تاکید بر اینکه ما به دنبال این هستیم که بتوانیم یک جانمایی جدید در نظم نوین بین الملل ایجاد کنیم که قدرت ملی ما را افزایش بدهد می افزاید: برآیند مطالعات که انجام دادیم نشان می دهد از لحاظ توان  قدرت سازی تجارت گاز می تواند به دلیل ایجاد وابستگی متقابل قدرت زیادی را برای کشور فراهم کند. مثال واضح این مساله روسیه است. روسیه توی ۲۰ سال اخیر توانسته است با ابزار تجارت گاز روابطش را در سطح بین الملل چه با اروپا چه با کل جهان، تنظیم کند.

وی می افزاید: یک جاهایی مبتنی بر سیاستی که اتخاذ کرده است، متوسل به فشار سیاسی  شده است و  یک جاهایی  توانسته است با تکیه بر تجارت گاز بازی های جدید در فضای بین الملل  تعریف کند، به طور کلی روسیه روی صادرات گازش تمرکز کرده است و اگر دقت کنید اصلی ترین مهره های سیاسی این کشور در گاز پروم مشغول فعالیت هستند.  روسیه به این شکل توانسته  است این ساختار را به نحوی مدیریت بکند که از  گاز به عنوان یک ابزار قدرت استفاده بکند.

وی می گوید: صادرات گاز به دلیل ساختار غیر متمرکز و به دلیل ایجاد وابستگی متقابلی که بین دو کشور ایجاد می کند، و این نکته که گاز عمده مصرفش به عنوان زیر ساخت است (یعنی یا به عنوان سوخت صنایع استفاده می شود یا در بخش خانگی به عنوان گرمایش خانگی استفاده می شود.) پس یا صنعت کشورها را درگیر می کند یا بحث های اجتماعی کشورها را  در بر می کند. از این منظر تجارت گاز روابط مستحکمی بین کشورها ایجاد می کند و امکان افزایش قدرت را به شما می دهد.

وی می گوید: فرآورده های نفتی و محصولات پتروشیمی به دلیل اینکه ابعادشان خرد است، و امکان جایگزینی دارند، سطح قدرتی که ایجاد می کنند، کمتر است. از این بحث این خروجی در میاد که هر چه بتوانیم صادرات انجام بدهیم جایگاه ما به لحاظ قدرت ملی افزایش پیدا می کند.

تبدیل ایران به هاب منطقه با محوریت تجارت گاز

این کارشناس ارشد انرژی با اشاره به رویکرد شرق گرایی و منطقه گرایی در کشور طبق فرمایش مقام معظم رهبری می افزاید: تجربه می گوید در مجموعه شرایط سیاست خارجی که داریم پیش می بریم در آن جانمایی که مدنظرماست،  کشور ما به دلیل هویتی و تاریخی  امکان تعامل راهبردی با غرب را ندارد. ما تاکتیکی شاید بتوانیم با غرب کار بکنیم، ولی امکان تعامل راهبردی نداریم، سیاست خارجی ما هم همان طور که رهبری فرمودند در دو بخش منطقه گرایی و حرکت به سمت شرق به پیش می رود. ما هم چون می خواهیم انرزی را به عنوان یک ابزار قدرت ملی طراحی بکنیم، طراحی ما در همین دو سرفصل است و ایده ای که وسط گذاشتیم در این جانمایی جدید، این است که ما با محوریت تجارت گاز تبدیل به هاب انرژی منطقه  بشویم.

تبدیل نفت فراورده به جای صادرات

ظفریان توضیح می دهد: در این مسیر پیش بینی شده است که نفت در داخل و در پالایشگاه به فرآورده تبدیل شود و در زنجیره ارزش افزوده  حرکت کند تا به محصول صادراتی بدل شود. از سوی دیگر فراورده های نفتی و گاز را صادر کنیم  و با ان قدرت ملی  و امنیت کسب کنیم. این اقدام به لحاظ اقتصادی هم با وضعیت این دو محصول سازگار است، وقتی به نفت نگاه می کنیم، زنجیره ارزشی که نفت دارد، زنجیره ارزش متثکر و متنوعی است و دارای محصولات با ارزش افزوده بالاست، زنجیره ارزشی که گاز تولید می کند خیلی محدود است و محصولات با ارزش افزوده پایین دارد.

وی می گوید: ایران با واردات گاز از کشورهای منطقه مثل ترکمنستان و قطر و و صادرات آن به کشورهای متقاضی مثل ترکیه، عراق، ارمنستان، کویت، کشورهای حوزه خلیج فارس، پاکستان و افغانستان و محور واقع شدن در این حوزه و تعامل با کشورها ما را قدرتمند می کند و می تواند ایده تبدیل شدن به هاب انرزی منطقه را تحقق بخشد که البته لازمه اش این است که قراردادهایمان با ترکمنستان را احیا کنیم و به لحاظ تکمیل راه ها  و مسیرهای کریدوری شمال جنوب، و شرق به غرب  نیز اقدامات لازم را انجام بدهیم.