به گزارش قدس آنلاین: در روزهای ابتدایی ماه مقدس و شریف ذی‌الحجه قرار داریم. ایامی که در قرآن کریم و احادیث پیامبر(ص) بر فضیلت آن تاکید بسیار شده است. چنانکه رسول خدا(ص) در حدیثی فرموده‌اند: «عمل خیر و عبادت در هیچ ایامی در نزد حق تعالی  محبوب‌تر از دهه اول ذی‌الحجه نیست». دهه اول این ماه همان ایام‌الله است که در سورۀ ابراهیم خداوند به حضرت موسی(ع) فرموده است: «و ذکرهم بایام الله».

گفت‌وگوی ما با حجت‌الاسلام دکتر محمدعلی محسن‌زاده، محقق و پژوهشگر قرآن کریم پیرامون این ایام شریف است که عبادت در آن و ذکر و یاد خدا اثرات عمیقی به همراه دارد.

ماه ذی‌الحجه بهترین فرصت عبادت

حجت‌الاسلام محسن‌زاده با تأکید بر پرفضیلت بودن ماه ذی‌الحجه می‌گوید: ماه ذی‌الحجه الحرام به خصوص دهه اول آن ایام بسیار پرفضیلتی است. اربعین موسوی به سی روز ماه ذی‌القعده به علاوه ده روز اول ذی‌الحجه گفته می‌شود که طبق روایات، خداوند در این ایام حضرت موسی(ع) را به کوه طور فرا خوانده و سی شبانه‌روز تا پایان ماه ذی‎‌القعده با آن حضرت مواعده نمود و سپس به ده شبانه‌روز اول ذی الحجه آن را تکمیل فرمود.

او به دیگر وقایع و مناسبت‌های این ماه نیز اشاره کرده و توضیح می‌دهد: روز اول ذی‌الحجه، سالروز ولادت حضرت ابراهیم خلیل الرحمان است. روزی با فضیلت که تمام پیروان ادیان ابراهیمی آن را گرامی می‌دارند. همچنین شیخ طوسی(ره) در امالی بیان کرده است که روز اول این ماه در سال دوم هجرت، ازدواج امیرالمؤمنین(ع) و حضرت فاطمه زهرا(س) اتفاق افتاده است که روز پرخیر و برکتی برای تمام مسلمانان خصوصاً برای شیعیان است. هفتم ماه مبارک ذی‌الحجه شهادت مولا امام باقر(ع) را در سال 114 هجری قمری داریم و روز هشتم نیز روز ترویه است.

این پژوهشگر در مورد روز ترویه تشریح می‌کند: هشتم ذی‌الحجه روز ترویه است. ترویه روزی است که حجاج نیت حج تمتع کرده و محرم می‌شوند و از مکه به سمت منی حرکت می‌کنند. شب را در آنجا بیتوته کرده و صبح عرفه به جانب عرفات رهسپار می‌شوند. در علل الشرایع در اسرار نامیدن این روز به ترویه حدیثی از امام صادق(ع) نقل شده که راوی می‌گوید: از حضرت پرسیدم چرا این روز را ترویه نامیده‌اند؟ حضرت فرمود: زیرا در عرفات آب نبود و حاجی‌ها روز هشتم ذی‌الحجه از مکه آب برداشته و به عرفات می‌بردند و برخی از ایشان به بعضی دیگر می‌گفتند: ترویتم یعنی سیراب شدید. لذا به خاطر همین خاطر این روز را ترویه می‌گویند.

او به مناسبت مهم دیگر این ماه نیز اشاره کرده و یادآور می‌شود: روز بعد از ترویه، روز عرفه، روز استغفار و بندگی و نیایش است. در روایات بسیاری، روز عرفه به عنوان فرصتی برای بخشایش گناهان و استجابت دعا معرفی شده است. ماه ذی‌الحجه‌الحرام ماه حج است. این ماه پیامی برای همه انسان‌ها و پیروان ادیان ابراهیمی دارد و آن این است که در این ماه توجه ویژه‌ای داشته باشند که با دست تهی به این عالم آمده‌اند و با دست تهی از این عالم خواهند رفت. همچنان که در حج و در این ایام ده روز، حجاج لباس احرام پوشیده و از دنیا چیزی با خود به همراه ندارند. این امر مختص به حجاجی که در بیت‌الله حرام حضور دارند نیست، بلکه باید تمام مؤمنین این نکته را به عنوان امری اخلاقی مد نظر داشته باشند.

حج نیمه تمام

دکتر محسن‌زاده به روز پر خیر و برکت عرفه اشاره کرده و اضافه می‌کند: ارتباط هر چه بیشتر روز بافضیلت عرفه به حضرت اباعبدالله الحسین (ع) به دلیل دعایی است که از امام حسین(ع) در این روز انشاء شده است. سیدالشهدا(ع) در این دعا به مباحث توحیدی از جمله خلقت انسان، شگفتی‌های آفرینش، عظمت وجود پیامبر(ص)، اهل بیت(ع)، بیان ادب دعا کردن و تضرع در برابر خالق و بسیاری از موضوعات دیگر اشاره کرده‌ است.

این استاد حوزه و دانشگاه یادآور می‌شود: این ایام به حج ناتمام و به آخرین حج امام حسین(ع) پیش از واقعه کربلا نیز اشاره دارد. درباره خروج امام حسین(ع) از مکه‌ دو دیدگاه وجود دارد، برخی اعتقاد دارند امام حسین(ع) از ابتدا نیت عمره مفرده کرده بود نه حج. برخی دیگر از عالمان شیعه معتقدند امام حسین(ع) در آغاز قصد حج تمتع داشت ولی مجبور شد آن را ناتمام بگذارد. شیخ مفید در کتاب الارشاد آورده است: «وقتی امام حسین(ع) تصمیم گرفت به عراق برود، خانه خدا را طواف و بین صفا و مروه سعی کرد و از احرام خود خارج شد و آن را عمره قرار داد زیرا با دستگیر ‌شدن در بین مناسک نمی‌توانست اعمال حج را به پایان برساند. چون می‌خواستند او را دستگیر کنند و نزد یزید بن معاویه ببرند. از این روی امام با خانواده خود و شیعیان همراهش از مکه خارج شد. البته شاید بتوان گفت که عزیز فاطمه، امام حسین(ع) حج خود را با کربلای معلی به اتمام و اکمال رساند و قربانی‌های خود را که عزیزترین عزیزانشان بودند، تقدیم کردند. طبق آیه ۱۰۷ سوره صافات: «و فدیناه بذبح عظیم» قیام امام حسین(ع) و قربانی شدن در راه عقیده و جهاد دینی، در حقیقت تفسیر و شرحی بود بر حرکت رازآمیز و نمادین حضرت ابراهیم‌(ع) که‌ اسماعیل(ع) را به فرمان حق به قربان‌گاه برد تا آن ذبح عظیم صورت گیرد. در واقعه کربلا، امام حسین(ع) خود مصداق کامل ذبح عظیم و ذبیح اعظم برای حفظ و بقای اسلام است که اسلام به برکت آن حرکت اباعبدالله الحسین(ع) محفوظ مانده است.

والفجر و لیال عشر

این پژوهشگر علوم قرآنی با اشاره به پیوند سوره فجر و شب‌های دهگانه ذی‌الحجه عنوان می‌کند: در بعضی از روایات آمده است شب‌های دهگانه‌ای که قرآن در سوره «والفجر و لیال عشر» به آن سوگند یاد کرده است، شب های دهه اول این ماه شریف بوده و این سوگند به خاطر عظمت آن است. در آیه اول این سوره می‌خوانیم «وَالْفَجْرِ» قسم به صبحگاه، هنگامی که خدا جهان را به نور خورشید تابان روشن می‌سازد. این صبحگاه کدام صبحگاه است؟ آیا صبحگاه بعثت نبی معظم اسلام(ص) است یا صبحگاه ظهور مصلح کل عالم هستی، امام زمان(عج) و زمان جهانی شدن و جهانی سازی اسلام است؟ والفجر قسم به سپیده دم که می‌تواند هر کدام از این ایام باعظمت باشد.

او ادامه می‌دهد: در آیه دوم این سوره، پروردگار به شب‌های ده‌گانه‌ سوگند یاد کرده است: «وَ لَیَالٍ عَشْرٍ». مراد از این ده شب، تنها شب نبوده و شامل روزها نیز خواهد شد و چنین استعمالی در ادبیات عرب،‌ شیوع داشته و مواردی هم وجود دارد که روز گفته شده و شب نیز از آن قصد می‌شود. همچنین باید توجه داشت اصل سوگند به این شب‌های ده‌گانه نشان بر اهمیت فوق‌العاده و فضیلت آن شب‌ها دارد. خداوند در این آیه مراد خود از این ده شب را صریحاً مشخص نمی‌کند و به همین دلیل، برخی مفسران ایام خاصی را به صورت قطعی مصداق آیه ندانسته‌اند. با این حال‌ عموم مفسران درباره مراد از این ده شب به بحث پرداخته‌اند. بسیاری از این مفسران بزرگ شیعه و اهل سنت معتقدند مراد از «لَیالٍ عَشْرٍ» ده روز ابتدایی ماه ذی‌الحجه است. ایامی که بزرگ‌ترین اجتماع سیاسی عبادی مسلمانان در آن شکل می‌گیرد و حج تمتع در آن زمان می‌باشد. روز مهم عرفه و عید قربان نیز در این دهه قرار گرفته و مجموع اینها بر فضیلت این دهه می‌افزاید. در برخی تأویلات بزرگان به دهه عاشورا نیز اشاره شده است.

نمازی برای رسیدن به ثواب حج

او به اعمال این ماه نیز اشاره کرده و می‌افزاید: کتاب المراقبات یکی از بهترین کتبی است که سالکان الی‌الله از برنامه‌های عبادی آن که جمع‌آوری شده از آیات و روایات معصومین(ع)می‌توانند استفاده و بهره خاص ببرند. همینطور مفاتیح الجنان شیخ عباس قمی که در این کتاب‌ها به صورت مفصل اعمال این ایام شرح داده شده است و همگان می‌توانند با مراجعه به آن‌ها و انجام اعمال عبادی از برکات این ماه بهره‌مند شوند.

حجت‌الاسلام دکتر محسن‌زاده می‌گوید: از مهمترین اعمال دهه اول ذی‌الحجه، نمازی مستحبی است که باید هر شب بین نماز مغرب و عشا خوانده شود. برای این نماز در هر رکعت پس از سوره حمد، یک مرتبه سوره توحید و آیه 142 سوره اعراف «وَوَاعَدْنَا مُوسَی ثَلَاثِینَ لَیْلَةً وَأَتْمَمْنَاهَا بِعَشْرٍ فَتَمَّ مِیقَاتُ رَبِّهِ أَرْبَعِینَ لَیْلَةً وَقَالَ مُوسَی لِأَخِیهِ هَارُونَ اخْلُفْنِی فِی قَوْمِی وَأَصْلِحْ وَلا تَتَّبِعْ سَبِیلَ الْمُفْسِدِینَ» به این مفهوم که «ما با موسی برای عبادتی ویژه سی شب وعده گذاشتیم و آن را با افزودن ده شب کامل کردیم، در نتیجه میعادگاه پروردگارش در چهل شب پایان گرفت، موسی زمانی که به میعادگاه می‌رفت به برادرش هارون گفت: در میان قوم من جانشینم باش و به اصلاح امورشان بپرداز و از روش و آرای تبهکاران فتنه‌انگیز پیروی مکن‌! تا با ثواب حاجیان شریک گردد». شاید راز خواندن ده شب پیاپی این آیه در نماز این باشد که توجه داشته باشیم دست از ولایت علی(ع) که استمرار آن ولایت ولی فقیه و نایب امام زمان(عج) است بر نداریم چرا که اگر این جدایی اتفاق بیافتد و این حرم و حریم تضعیف شود، وجود ما جولانگاه شیاطین شده و از برکات و فیوضات محروم می‌شویم.