توسل واسطه قرار دادن شخص یا چیزی نزد خداوند، برای تقرب به او و برآورده شدن حاجت‌ها است. امری که از آموزه‌های اعتقادی شیعه و بسیاری از مسلمانان است و با شفاعت پیوند نزدیکی دارد و این دو آموزه معمولاً همراه یکدیگر ذکر می‌شوند.

در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام سیدعباس لاجوردی، محقق سیره اهل بیت(ع) و مؤسس مؤسسه فرهنگی لیله‌القدر قم، برداشت‌های درست و نادرست از توسل و شرایط توسل به اولیای الهی را جویا شدیم که در ادامه ‌خوانید.

حجت‌الاسلام لاجوردی در ابتدا با بیان اینکه برخی افراد توسل را با اطاعت امر خدا و توحید منافات می‌دانند، توضیح می‌دهد: توسل ریشه قرآنی دارد. همچنان که در آیه 35 سور مائده به آن اشاره شده و مؤمنین بر اساس این آیه دو تکلیف دارند. ابتدا تقوای خدا به معنای اطاعت امر خدا و خوف از عظمت خدا بیان شده است. ابتغاء به معنای چنگ زدن یکی از وسایل دعاست. برخی از مخالفان به بخشی از این سوره «إبتغوا الیه الوسیله» اشاره کرده و می‌گویند این وسیله همان تقواست در حالیکه در ابتدای این آیه به تقوا اشاره شده است. یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَابْتَغُوا إِلَیْهِ الْوَسِیلَةَ.

او یادآور می‌شود: تقوا امری ذهنی نیست بلکه باوری قلبی است که باید در اعمال و رفتار ما ظهور عملی داشته باشد. ظهور عملی آن در نماز، روزه، جهاد و... و با ابتغاء وسیله یعنی چنگ زدن به وسیله است. یکی از این وسایل دعاست. دعا حقیقت عبودیت است. وقتی دعا کرده و خدا را می‌خوانیم باید با ابزاری او را بخوانیم که خودش گذاشته و مشخص کرده است.

این استاد حوزه و دانشگاه تاکید می‌کند: ابزار دعا، توسل است. توسل وسیله ای برای رسیدن به خدا و حقیقت اولیای خداست. خداوند اولیای خود را آورده است تا بتوانیم به آن‌ها توجه کرده، از آن‌ها الگو گرفته و با مساعدت آن‌ها بتوانیم راه‌های سیر الی‌الله را طی کنیم. حقیقت عبودیت بوده و ظهور عبودیت خداست. اینکه حجاج بیت‌الله الحرام در صحرای عرفات متوسل می‌شوند، دور خانه خدا طواف می‌کنند و اعمال بسیار دیگر همگی امتثال امر خدا و مظهر عبودیت است. چنگ زدن به خانه خدا و دور خانه خدا گشتن، شرک نیست.

اولیاء الهی وسیله‌ای برای تقرب به خدا

نویسنده کتاب توسل در زندگی تشریح می‌کند: دین مجموعه باورها، گرایش‌ها و توجه قلبی همینطور عمل به ارکان و انجام دادن احکام الهی است. برای تحقق و ریشه‌دار بودن این مجموعه مهم، باید به تمام اجزای آن توجه کرده و آن‌ها را در حد ذهنیت و گفتار و شعار قرار دهیم ولو اینکه در دین شعائر هم داریم و حفظ شعائر هم رکنی از ارکان دین و مرحله‌ای از تحقق دین است. دین مجموعه‌ای است که هم نگاه ما را به عالم و نگاه ما را به خدا و ضرورت خدا و عشق به خدا و گام برداشتن در مسیر خدا را تامین می‌کند و هم به ما برنامه زندگی می‌دهد. دین به ما طرح و احکام داده و ابعاد وجودی و نهفته و درونی ما را رویش می‌دهد.

این استاد حوزه و دانشگاه تاکید می‌کند: به نص صریح قرآن ما انسان‌ها همانند نهالی هستیم و خداوند ما را همانند بذری در این عالم کاشته است. همچنان که آیه 3 سوره انسان فرموده است إِنَّا هَدَیْنَاهُ السَّبِیلَ إِمَّا شَاکِرًا وَإِمَّا کَفُورًا، ما راه را به او نشان دادیم خواه شاکر باشد و پذیرا گردد یا ناسپاس. این خدای بزرگ که عبارت زرعناکم، خلقناکم و... را بارها یادآور شده است، ما را تنها رها نکرده و تا هدایت پیش برده است. حتی پس از هدایت هم برنامه داده و افرادی را در این مسیر قرار داده که هدایت گر ما باشند.

او عنوان می‌کند: تمام مسلمان هم اهل سنت و هم شیعیان توجه به پیامبر اسلام حضرت محمد(ص) را مهم دانسته، زیارت رسول‌الله(ص) را مستحب دانسته و حتی گاهی لازم می‌دانند. پس اگر رسول الله(ص) وسیله است، اولیای خدا هم وسیله هستند. البته نه تنها معصومین بلکه حتی هر مؤمنی به اندازه ایمان خود در این عالم حقیقتی پیدا می‌کند که این حقیقت تاثیرگذار است. همچنان که پیامبر(ص) فرمود المؤمن یَنظُرُ بنورِ اللّه عَزَّ و جلَّ یعنی مؤمن با نور خداوند عز و جل می‌بیند. با نور خدا روشن می‌شود، روشن می‌کند و می‌تواند دستگیری کند.

ائمه(ع) واسطه بین خالق و مخلوق

این محقق سیره اهل بیت(ع) توضیح می‌دهد: اینکه از فردی کمک خواسته می‌شود و او هم کمک می‌کند، به معنای این نیست که او جای خدا نشسته است. این قانونی است که خداوند مشخص کرده است. اگر عطش خود را از آب گرفتیم، آب جای خدا نمی‌نشیند، بلکه آب مظهر رحمت خداست. باید در نظر داشته باشیم که انبیاء و اولیای خدا واسطه هستند. آن ها ابواب رحمت حق و مظهر توجه و عنایت حق هستند. بی‌توجهی به آنان مانند این است که چشم خود را بسته و بدون دیدن خورشید بخواهیم راه برویم. بدیهی است که در این صورت توان دید نداشته و نمی‌توانیم حرکت کنیم. ما محتاج هستیم. اما احتیاج ما به این معنا نیست که ما متوسل می‌شویم و کمک می‌گیریم پس مشرک هستیم.

حجت‌الاسلام لاجوردی در پایان تاکید می‌کند: اولیای الهی آثار رحمت حق هستند. در آیه 50 سورم روم آمده است که فَانْظُرْ إِلَی آثَارِ رَحْمَتِ اللَّهِ کَیْفَ یُحْیِی الْأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِهَا إِنَ ذَلِکَ لَمُحْیِی الْمَوْتَی َهُوَ عَلَی کُلِّ شَیْءٍ قَدِیرٌ، ای بشر دیده باز کن و آثار رحمت نامنتهای الهی را مشاهده کن که چگونه زمین را پس از مرگ زنده می‌گرداند. محققاً همان خداست که مردگان را هم باز زنده می‌کند و او بر همه امور عالم تواناست. باید رحمت خدا را در تمام ذرات جهان دیده، به آن‌ها توجه پیدا کرده و به واسطه آن رحمات به خدا نزدیک شده و با مدد آن‌ها به خدا برسیم. ائمه(ع) خورشید هدایت هستند و با کمک آن‌ها خدا در دل ما بزرگ می‌شود. این امر از مظاهر توحید است و اگر توسل نداشته باشیم، کفر ورزیده و موحد نیستیم. به عنوان یک موحد باید به خدا و آثار رحمت خدا توجه داشته باشیم.