سوره الرّحمن جهان را تابع نظمی می‌داند که هم انسان و هم جن از آن استفاده می‌کنند. این سوره جهان را به دو بخش دنیای از بین رونده و دنیای ماندگار تقسیم می‌کند. در جهان آخرت، خوشبختی، بدبختی و نعمت و عذاب از هم جدا می‌شوند.

سوره بیان می‌کند که تمام هستی (دنیا و آخرت) یک نظام مرتبط با یکدیگر دارند و هر چه در جهان هستی است، نعمت خداوند متعال است. از این رو ۳۱ بار در این سوره با بیان تندی از انسان‌ها و جن می‌پرسد که «فَبِأَیِّ آلَاءِ رَبِّکُمَا تُکَذِّبَانِ: کدامین نعمت‌های خدایتان را انکار می‌کنید؟» به همین جهت سوره با نوعی از بخشندگی خداوند که شامل همه موجودات می‌شود، آغاز شده و با ستایش خداوند پایان می‌پذیرد. همچنین خداوند نعمت‌های زیادی را در اختیار انسان قرار داده است؛ اما انسان‌ها به درستی قدردان خالق آن‌ها نیستند یا تصور می‌کنند خداوند به بندگان خود اهمیت نمی‌دهد.

سوره الرّحمن مجموعه‌ای از نعمت‌های خداوند در دنیا و آخرت را برمی‌شمرد. همچنین در این سوره به برپایی قیامت و ویژگی‌های آن و چگونگی حسابرسی اعمال پرداخته شده است.

در این سوره تعلیم قرآن کریم، آفرینش انسان و جن، آفرینش گیاهان و درختان، آفرینش آسمان، حاکمیت قوانین، آفرینش زمین با ویژگی‌هایش، خلقت میوه‌ها، خلقت گل‌‎ها و گیاهان معطر، اتصال دو دریای شور و شیرین و موجودات دریایی از جمله نعمت‌های الهی برشمرده شده است.

در ادامه، به فروپاشی نظام‌های دنیایی و برپایی قیامت، ویژگی‌های قیامت، چگونگی حسابرسی به اعمال دنیایی انسان و پاداش‌ها و مجازات‌ها اشاره می‌کند و عذاب‌های جهنمیان و نعمت‌های نیکوکاران را برمی‌شمرد. از جمله نعمت‌های بهشتی باغ‌ها، چشمه‌‏ها، میوه‌‏ها، همسران زیبا و باوفا هستند.

از جمله مهم‌ترین نکاتی که در این سوره قرار گرفته، کوچک‌ترین آیه قرآن کریم است که در آیه ۶۴ این سوره آمده «مُدْهَامَّتَانِ: درختان آن دو بهشت در منتهای سبزی و خرّمی است» (رحمان / ۶۴).

همچنین آیه ۱۹ سوره الرحمن است که می‌فرماید «مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیَانِ: دو دریا را [به گونه‌ای] روان کرد [که] با هم برخورد کنند». دو دریایی که در کنار یکدیگر قرار گرفته‌اند، اما به دلیل ویژگی‌هایی که دارند درهم نمی‌شوند. محققان معتقدند این آیه به دو دریای بالتیک و دریای شمال در دانمارک اشاره دارد.‌

در سوره «الرّحمن» چرا آیه «فبایّ الاء ربکما تکذبان» تکرار شده است؟

در سوره «الرّحمن» خداوند نعمت‌های گوناگون خود را - اعم از مادی و معنوی بیان کرده و بعد جن و انس را مخاطب قرار داده است که: کدام یک از نعمت‌های پروردگارتان را تکذیب می‌کنید.

این پرسش، استفهام تقریری است که در مقام اقرار ذکر می‌شود. از این رو در روایتی آمده است که بعد از این جمله بگوییم: پروردگارا! ما هیچیک از نعمت‌های تو را تکذیب نمی‌کنیم «لا بِشَی ءٍ مِن آلائِک رَبِّ اُکذِّبُ».

اندیشه و دقت در نعمت‌های الهی، با جزئیات و ریزه کاری‌ها و اسراری که در هر یک از آن‌ها نهفته است، حس شکرگزاری را برمی انگیزد و انسان را به عرفان و شناخت مبدأ این نعمت‌ها دعوت می‌کند. به همین جهت خداوند از بندگانش، اقرار می‌گیرد.

این تکرار نه تنها منافاتی با فصاحت و بلاغت ندارد، بلکه خود یکی از فنون فصاحت است. این درست مانند آن است که پدری فرزند فراموش کار خود را مخاطب ساخته، می‌گوید: آیا فراموش کردی کودکی خرد و ناتوان بودی. من چه خون جگرها برای پرورش تو خوردم؟! آیا فراموش کردی هنگامی که به مرحله جوانی رسیدی و نیاز به همسر داشتی، پاک‌ترین همسر را برائت انتخاب کردم؟! آیا فراموش کردی نیاز به خانه و وسایل زندگی داشتی، برائت فراهم کردم؟ پس این سرکشی و بی مهری از چیست؟!

خداوند مهربان نیز نعمت‌های گوناگونش را به این بشر فراموش کار یادآور می‌شود و به دنبال هر بخش از آنها، از او سوال می پرسد: «کدام یک از این‌ها را انکار می‌کنی؟!» پس این نافرمانی و طغیان برای چیست؟! در حالی که اطاعت من نیز رمز تکامل و پیشرفت خود شما است و از آن چیزی عاید پروردگارتان نمی‌شود. (تفسیر نمونه، ج ۲۳، ص ۱۱۳، ۱۱۵).