حوالی یک قرن قبل، اواخر دهه 1920، شمار فراوانی از مجسمه‌های نفیس برنزی به بازار آثار باستانی هجوم آوردند. هیچ کس چیز زیادی درباره آن‌ها نمی‌دانست. مجموعه‌ای از آثار هنری شامل پیکره‌های انسانی، حیوانات، فنجان‌های برنزی برجسته و سنجاق‌های ظریف که خریدارها را شگفت‌زده می‌کرد. درباره منشأ آنها پرس و جوهای فراوانی انجام شد، اما پاسخ‌ها تا حدودی مبهم بود. دلالان به جای نام بردن از یک شهرک یا تمدن خاص، تنها منطقه‌ای را در رشته کوه‌های زاگرس نشان می‌دادند؛ لرستان در ایران.

تمدنی که به تاراج رفت

سیل برنزهای لرستان در پاییز 1928 از شهر هرسین در شرق کرمانشاه آغاز شد. یک کشاورز محلی چندین شی زیبا برنزی را در مزرعه‌اش کشف کرد و آنها را فروخت. اخبار یافته های او پخش شد و به زودی شهر پر شد از دلالانی که این آثار هنری را می خریدند و سپس آنها را به موزه ها و مجموعه های خصوصی می فروختند. این یک کاسبی سودآور بود که برای محلی‌ها اما همین درآمد، بسیاری از دانسته‌های باستان‌شناسی را درباره این تمدن، از بین برد.

با وجود آسیب‌دیدگی و غارت، تیم‌های باستان‌شناسی توانستند اقلام برنز، عاج و سرامیک را بازیابی کند؛ اشیایی که تکنیک‌ها و سبک‌های هنری مشابهی را با برنزهایی که در دهه 1920 کشف و فروخته می‌شد، نشان می‌دادند.

دست و پا کردن یک تقویم برای برنزهای لرستان چالش‌برانگیز بوده است. غارت گسترده، بسیاری از آن چه را که می‌توانست دانسته‌های ما درباره این محصولات باشد، ویران کرد. تنها در دهه‌های اخیر می‌توان تاریخ مفرغ‌های لرستان را مشخص کرد. تجزیه و تحلیل سبک‌شناسی هنری و شمایل‌نگاری این یافته‌ها، با مجموعه‌ای از کاوش‌های باستان‌شناسی در طول دهه‌های 1960 و 1970 تکمیل شد. کاوش‌هایی که بین سال‌های 1965 تا 1979 در غرب لرستان توسط دانشگاه «گنت» بلژیک و موزه‌های سلطنتی بروکسل انجام شد، امکان یافتن تعداد زیادی مقبره جمعی پر از آثار باستانی را فراهم کرد. به لطف چینه‌شناسی دست‌نخورده، این‌ اشیا را می توان تاریخ‌گذاری کرد. بر اساس این مطالعات، محققان می‌توانند زمان ساخت مفرغ‌های لرستان را با دقت بیشتری محاسبه کنند؛ اواخر عصر آهن.

مفرغ‌کارهای لرستانی؛ هنرمندان ناشناش

هویت افرادی که این قطعات زیبا را طراحی کرده‌اند نامشخص است. نامزدها عبارتند از مادهای اولیه، یک گروه هند و اروپایی که در این منطقه زندگی می‌کرده‌اند؛ و «سیمریان» مردمی کوچ‌نشین که از جنوب روسیه سرچشمه می‌گیرند و احتمالاً در قرن هشتم قبل از میلاد به لرستان نقل مکان کردند.

کتیبه‌هایی که به خط میخی بر روی شمشیرهایی که در این منطقه یافت شده‌اند، حکایت از «کاسی»‌ها هم دارد؛ مردمی که در حدود قرن شانزدهم قبل از میلاد در لرستان ساکن شدند و سپس مرکز و جنوب بین النهرین را تا مدتی در اوایل قرن 12 قبل از میلاد در اختیار داشتند.

هنر ناشناخته یک تمدن باستانی

تنوع مصنوعات مفرغی لرستان باورنکردنی است. بیشتر آن‌ها به سه دسته اصلی تقسیم می شوند: نخست، «استانداردها» که عمدتا اشیایی فلزی برای مهار اسب هستند و سنجاق‌ها. انواع مختلفی از قطعات برنزی دیگر هم یافت شده که در همین دسته قرار می‌گیرند؛ از جمله سلاح‌هایی مانند خنجر، نیزه و تبر. استانداردها، اشیایی هستند که زمانی بر بالای چوب ثابت می شدند. چیزی که آنها را منحصر به فرد می کند، شمایل نگاری پیچیده آنها است که از دنیای حیوانات گرفته شده است، که در آن بزکوهی رایج است.

«اشیاء روزمره» دسته دیگر این یافته‌ها هستند. شناخته‌شده‌ترین‌شان «پین»ها هستند اشیایی دکمه‌مانند که هدف آنها هنوز مورد بحث است. برخی از دانشمندان گمان می‌کنند این اشیا کارکرد آیینی دارد. برخی دیگر هدف کاربردی‌تری را پیشنهاد می‌کنند؛ مثلا این‌که برای بستن لباس استفاده می‌شده است. پین‌ها دارای موضوعات مختلفی هستند: الهه ها، حیوانات، و همچنین موتیف استاد حیوانات.

دسته آخر هم، جام‌های استوانه‌ای‌شکل هستند. این جام‌ها دارای تزییناتی هستند که شامل صحنه‌هایی است مانند ضیافت‌های آیینی، با خادمان و نوازندگان.

مجموعه این آثار باستانی، هنری را به ما نشان می‌دهند که هنر ناشناخته یک تمدن باستانی است؛ تمدنی در دل زاگرس، در لرستان.

منبع: وب‌سایت نشنال جئوگرافیک