ماه صفر دومین ماه قمری است که برای نام‌گذاری آن دو دلیل ذکر می‌شود: نخست این‌که از صُفْرَة به معنای زردی گرفته شده؛ زیرا زمان انتخاب نام با فصل پاییز و زرد شدن برگ درختان مقارن بوده است.

دلیل دوم این‌که از صِفْر به معنای خالی و تهی گرفته شده است؛ چراکه با پایان یافتن ماه‌های حرام (رجب، ذی‌القعده، ذی‌الحجه و محرم) قبایلی از ا عراب بار دیگر با همدیگر وارد جنگ ونزاع می‌شدند چنانکه در تاریخ ذکر شده است به همین سبب  محل سکونت آنان و شهراها و مجتمع قبایل  خالی می‌شد ، بدین جهت ماه را صفر می نامیدند ؛ که همین نام علم ومعروف شده است ، چنانکه نامگذاری ماههای دیگر نیز به همین دلایل می باشد .

در اسلام چنانکه برای ماههای دیگر وایام و شبها عبادات ونسک در نظر گرفته شده است برای ماه صفر نیز همچون ماههای دیگر ادعیه واذکار واوراد و اعمال وعبادات وزیارات خاصی هست که بیش از ماههای دیگر اهمیت دارد ؛ مانند زیارت اربعین که یکی از نمادهای مهم شیعه هست ؛ بنابراین ماه صفر دارای ظرفیت های معرفتی مهمی هست ودعاها وعبادات  خاصی دارد که انسان می تواند درهمین ماه خوشه های معرفت و توشه ای زیبا برای حیات برزخی و اخروی خود جمع وذخیره نماید ؛ از این لحاظ احتمال دارد بیش از ماههای دیگر مغتنم شمرده شود چون زیارت امام حسین(ع) در آن گنجانده شده و فرصت ایجاد گردیده تا قبر حضرت زیارت شود؛ علاوه بر  امام حسین(ع)  زیارت امام حسن(ع) وامام رضا (ع) وحضرت رسول (ص) مستحب و از اسباب تقرب و توسل شمرده شده است؛ لذا ماه صفر ماه قرب به اولیاء می باشد وظرفیت معنوی خاص   دراین ماه برای مومنان فراهم است ؛

 نحوست ماه صفر

کلمه نحس در مقابل کلمه سعد (خوش یمن)  به معنای شوم است ؛  «نحسات» به کسره حاء- صفت مشبهه از ماده« نحس» است، که ضد« سعد» است. و ایام «نحسات» یعنی ایام شوم.

شکی نیست که ماه صفر ماه سنگین است از آن جهت که در این ماه برکاتی از دنیا  کاسته شده است  وماهی است که اهل بیت(ع) در آن گرفتار مصائب  بزرگی شدند که مهمترین آنها رحلت حضرت رسول (ص) است که پس از رحلت حضرت مصائب بزرگی برخاندانش وارد شد ؛ ضمن اینکه شکی نیست به یک معنا فقدانش در روی زمین برای همه بشریت و عالم هستی خسارت است ؛ چنانکه امیر مومنان علی علیه السلام فقدان حضرت را خسارت بزرگ می شمارد ؛ چرا که در این ماه وحی قطع می شود. حضرت علی(ع) در این مورد فرموده است: با رحلت پیامبر(ص) چیزی قطع شد که با مرگ  هیچ فردی قطع نشد.(قرآن ومعصومان درآینه علوی)

در برخی از روایات اسلامی آمده است که مسلمانان از انجام کارهای مهم در ماه صفر، پرهیز و برای دفع آفات و بلایای این ماه بسیار صدقه دهند. لذا به دلایلی مسلمانان از این ماه به عنوان ماهی نحس و بد یمن یاد می کنند، ماه صفر دومین ماه قمری پس از محرم است که در بین مردم به بد یمنی مشهور است.

از اینرو در عرف ، ماه صفر معروف است که نحس است ؛ در چرایی منحوس بودن ماه صفر دلایلی از جمله رحلت پیامبر اکرم(ص)، شهادت امام حسن(ع) و امام رضا(ع) واسارت ومصیبت خاندان عترت در این ماه را ذکر می کنند که در ابتدای ماه صفر با ورود کاروان اسرا به شهر شام مصادف است وامام سجاد علیه السلام مصیبت شام را یاد کرده وگریه می کند ومی فرماید : الشام الشام ، و نیز آغاز جنگ صفین در نخستین روز صفر بوده است که تبعات خوبی برای اهل بیت(ع)  نداشت.ممکن است در این روز وقایع تلخی نیز در امتهای گذشته روی داده باشد و بلاهایی بر امتهای گذشته در همین ماه وروزها نازل شده باشد .

اما در ماه صفر بزرگترین مصیبت وارده به امت اسلامی یعنی رحلت پیامبر اعظم (ص) رخ داده است؛ از این رو این ماه را ماه مصیبت و عزا می خوانند و شیعیان در این ماه بسیار محزون هستند.

مردم برای در امام ماندن از نحسی ماه صفر در نخستین روز این ماه با دادن صدقه  وقربانی کردن گوسفند و ، خود و اعضای خانواده را ازبلاها و  نحسی این ماه دور می کنند.

مردم با اعتقادی که به سنگین بودن ونحس بودن ماه صفر دارند کارهای مهمی چون سفر ، ازدواج و حتی خواستگاری را به ماههای دیگر موکول می کنند؛ زیرا معتقدند ازدواج و حتی خواستگاری و انتقال منزل و اسباب کشی و....در ماه صفر یمن ندارد ؛  اگرچه این باورهای عرفی  دلایل عقلی وشرعی استوار ویقینی ندارد .

اما بی گمان  دراین که روزها و ایام ولحظه ها همه آفریده الهی بوده و برای انسان ظرفیت و فرصت کوشش در راه خوبی ها وکسب فضایل و اعمال خوب را فراهم می آورند  ولحظاتی از عمر انسان هستند ؛ بنابراین در اصل همه ایام و ماه محرم وصفر ساعاتی از عمر انسان  ونعمت هستند ؛ مگر اینکه انسان آنهارا با اعمال و رفتار خود تغییر داده و تبدیل به تهدید برای خود تیره وتباه وتاریک نموده و به شومی ونحوست مبدل نماید ؛ لذا این  اعمال انسان است که ایام را مبدل به نحس وشومی نماید وروزها و ساعات ولحظه های عمر انسان هرگز به ذات خود نحس و شوم نیستند  ؛ در آیات قرآن یادی از نحوست ایام شده است که انسانها با اعمال خود این ایام را به نحوست مبدل ساختند  وبلاهایی برآنان در این ایام شوم نازل شده است ؛

فَأَرْسَلْنا عَلَیْهِمْ رِیحاً صَرْصَراً فِی أَیَّامٍ نَحِساتٍ لِنُذِیقَهُمْ عَذابَ الْخِزْیِ فِی الْحَیاةِ الدُّنْیا وَ لَعَذابُ الْآخِرَةِ أَخْزی‏ وَ هُمْ لا یُنْصَرُون.(فصلت/16) براساس آیات قرآن وبینش قرآنی  روزها وایام فی نفسه نحوست ندارند وآنچه این ایام وروزهارا مبدل به نحس می نماید اعمال بشر است ؛ از این روی می توان گفت ایام نحس حاصل ودست آورد گناهان انسانهاست که سبب نزول عذاب به آنان این ایام شوم شمرده شده است ؛ حکما نیز بر آنند که زمان و مکان، مشمول نحوست و سعادت نمی‏شود. بلکه نحس و با سعادت بودن زمان و مکان به اعتبار آن اعمالی است که در آنها واقع می شود.

چرا که بلاهای آسمانی سخت برای نسلهایی از انسان  هنگامی فرو فرستاده شده است که اعمال وکردار آنان خارج از قوانین وضوابط الهی بوده است ؛ از جمله این ملت ها و اقوام ؛ قوم عاد وثمود است و قوم لوط واصحاب ایکه وقوم نوح و بنی اسرائیل و برخی دیگر از اقوام که در قرآن یاد شده است ؛یا روزی که ابراهیم را به آتش انداختند و..

افزون بر آیات قرآن کریم ، در برخی از روایات نیز روزهایی نحس شمرده  شده است که ظاهرا معطوف به همان اعمال انسانهاست که این ایام نحس نامیده شود نه اینکه ذاتا این ایام نحس باشند ؛ در باره ماه صفر نیز همه ماه صفر را نمی توان نحس  نامید  ونحس دانست ؛ چرا که  در برخی روایات ، روزهای اول، دهم و بیستم ماه صفر از ایام نحس شمرده و از سفر کردن در این روزها نهی شده است( الحدائق الناضرة؛ج 14/ص 40.)

آنچه در باره نحوست در برخی از روایت آمده است ، منحصر به ماه صفر نمی باشد؛ بلکه ایامی است که در برخی از ماههای قمری دیگر نیز ذکر شده و برخی از اعمال مانند مسافرت  عروسی و قرض  ودیدار با دیگران منع گردیده  است ؛ این روزها عبارت است ازدوم ودهم محرم و دهم ماه صفر  وچهارم وهشتم ماه ربیع الاول وبیستم از ربیع الثانی وبیست وهشتم جمادی الاولی  ودوازدهم ماه جمادی الثانی ودوازدهم از ماه رجب وشانزدهم از ماه شعبان وچهاردهم از رمضان ودوم از شوال وبیستم از ذی قعده  وهشتم از ذی حجه وروزهایی از هفته نیز در برخی از روایات نحس شمرده شد و انجام برخی از کارها در این ایام منع گردیده است ؛

برای دور بودن از شر ونحوست این روزها نیز در روایات نیز اعمال و دعا ها واوراد وکارهایی نام برده شده است ، از جمله روزه گرفتن و نمازها  و عبادات خاص وادعیه و مهمتر از همه صدقه دادن به فقرا ومستمندان وبر آوردن حاجات نیازمندان

روایاتی از اهل بیت (ع) نقل شده  مانند این روایت ،یکی از راویان  از امام عسکری (ع) نقل کرده که در ضمن حدیثی گفته است: من به آن حضرت عرضه داشتم: ای سید من در بیشتر این ایام به خاطر آن نحوستها که دارند، و برای دفع وحشتی که انسان از این روزها دارد، و این نحوست و وحشت نمی‏گذارد انسان به مقاصد خود برسد، چه کند؟ لطفا مرا به چیزی که رفع این نگرانی کند دلالت بفرما، برای اینکه گاهی حاجتی ضروری پیش می‏آید، که باید فورا در رفع آن اقدام کرد، و وحشت از نحوست، دست و پا گیر آدم است، چه باید کرد؟

حضرت به من فرمود: ای سهل! شیعیان ما همان ولایتی که از ما در دل دارند حرز و حصنشان است، آنها اگر در لجه دریاهای بی‏کران و یا وسط بیابانهای بی سر و ته و یا در بین درندگان و گرگان و دشمنان جنی و انسی قرار گیرند از خطر آنها ایمنند، به خاطر اینکه ولایت ما را در دل دارند، پس بر تو باد که به خدای عز و جل اعتماد کنی و ولایت خود را نسبت به امامان طاهرینت خالص گردانی، آن وقت هر جا که خواستی برو، و هر چه خواستی بکن، و سپس در آخر او را دستور می‏دهد به خواندن مقداری از قرآن و دعا، تا به این وسیله نحوست و شومی را از خود دفع نموده، به دنبال هر هدفی می‏خواهد برود.

نتیجه اینکه نحوست ایام و زمان به خاطر اعمال انسانهاست. انسان با اعمال باطنی وافعال ظاهری و در مسیر حق واهل بیت بودن از هر گزندی در امان است و نباید نگران باشد. افزون براین صدقات وادعیه و تلاوت قرآن ویاد خداوند همه سختی هارا بر انسان آسان و بلاهارا دور می نماید.