به رغم تلاش دنیای غرب برای وانمود کردن بر این مسئله که مدلی از نظم مطلوب این کشورها در روابط بین الملل وجود دارد، اما در شرایط گذار جهانی واقعیت امر و نزاع و جنگ های بی پایان، از حاکم بودن قانون جنگل بر این محیط حکایت دارد. در این آشفته بازار هر کشوری که توانایی بیشتری به لحاظ جنبه های مختلف اقتصادی، نظامی، جمعیتی، ژئوپلوتیکی و دیگر حوزه های قدرت برای خود ایجاد و بتواند از فرصت های به دست آمده در اثر استطکاک منافع میان دولت ها بهره بردای کند برنده میدان بوده و می تواند منافع بیشتری برای مردم اش ایجاد کند. قاعدتا در این محیط نوع بازیگری بازیگران که همان دولت ها هستند بسیار مهم است. لذا به اعتقاد برخی سیاست خارجی مهمترین وجه زندگی سیاسی- اجتماعی ملتها و کشورها به شمار می رود، چون بقا و حیات آنها به این مسئله بستگی دارد.

در باره کشورمان، آنگونه که به نظر می رسد دولت انقلابی سید ابراهیم رئیسی، بر خلاف دوره هشت ساله گذشته که همه چیز را در حوزه جهانی به رابطه با غرب گره زده و به قول خود روحانی از سرمایه خارجی تا آب خوردن مردم به برجام وصل می شد تفاوت های آشکاری دارد. دولت سیزدهم با در پیش گرفتن «سیاست همسایگی» و در دستور قرار دادن «توازن در روابط‌خارجی» این رویکرد یک طرفه را کنار گذاشت.

اکنون، هفته دولت بهانه ای به دست ما داد تا به سراغ کارشناسان رفته و دستاوردها و راهبردهای دولت در عرصه سیاست خارجی را به بحث و کنکاش بگذاریم. در نظرخواهی از ۱۲ تن از تحلیلگران این پرسش را به بحث گذاشته ایم که مهمترین موفقیت و دست آورد حجت الاسلام و المسلمین رئیسی و مهمترین چالش های پیش روی دولت سیزدهم را در عرصه سیاست خارجی و بین الملل چه چیزی می دانند؟ در ادامه نظر این صاحب نظران را مشاهده می نمایید.

گام های اصولی و خوب

رامین مهمانپرست، سخنگویی پیشین وزارت خارجه

در رابطه با تحولاتی که دولت سیزدهم در زمینه سیاست خارجی تا به امروز داشته ما شاهد گام های اصولی و خوبی در این عرصه  هستیم. به ویژه در  سیاست توجه به همسایگان رفت و آمدهای خوبی شکل گرفته  و توافق نامه های مختلفی منعقد شده است. امروز با برخی از کشورهای مهم همسایه ما بحث لغو روادید یا تسهیل در صدور روادید را داشتیم که این امر برای تجار ما می تواند کمک های بسیاری به همراه داشته باشد و باید این حلقه مشارکت و تعامل با همسایگان با پروازهای منظم و برقراری سیستم بانکی  توسعه یابد.

اگر در روابط خارجی با کشورهای مختلف بتوانیم منافع بزرگ اقتصادی تعریف کنیم و طرفین از این روابط حداکثر استفاده خواهند برد. هرچقدر روابط خارجی برمبنای دیپلماسی اقتصادی طراحی و پیگیری شود آن موقع موانع راحت تر از سر راه برداشته می شود و در خود کشورهای که با ما همکاری دارند یک تلاش جدی برای مقابله با تحریم ها برداشته خواهد شد. ما باید از ظرفیت بزرگ در مجموعه های اواسیا، بریکس، شانگهای، اکو و دی ۸ استفاده کنیم و  برای هم افزایی و افزایش فعالیت تجاری و اقتصادی با این کشورها ونیز رونق بخشیدن به صادرات در بخش کالا، ازخدمات فنی مهندسی کشورمان حداکثر استفاده را ببریم. اما مهمترین چالش پیش روی دولت در عرصه بین الملل  تحریم ها و فشار کشورهای غربی بخاطر فعالیت های هسته ای کشورمان هست که آنها در دستور  کار خود گذاشتند و در این راستا محدودیت های زیادی برای ما ایجاد کردند. کشورهای غربی از تحریم بعنوان ابزار فشار استفاده می کنند. آنها افزایش توان دفاعی کشورمان که تحت فعالیت های موشکی هست و یا تحرکات  منطقه ای ایران را عاملی در جهت مقابله با ثبات منطقه می دانند و در این زمینه تبلیغاتی علیه کشورمان انجام می دهند و سعی دارند با فشار افکار عمومی را علیه ما  افزایش دهند تا موانعی برای پیشرفت ایران شود.

دولت گفتگو محور

عباس سلیمی نمین، مدیر دفتر مطالعات و تدوین تاریخ ایران

اعتقاد دولت سیزدهم به گفتگو در عرصه بین الملل یکی از موفقیت های رئیسی است بطوریکه این مذاکرات هم در قالب مسئله برجام و هم چارچوپ های مناسبات منطقه ای و بین المللی شکل گرفته است. اینکه دولت معتقد است برای تثبت شرایط در عرصه سیاست خارجی از موضع ارتباط و گفتگو بهره ببرد مسئله بسیار قابل تاملی می باشد چراکه برخی از مخالفین دولت چه در زمان برگزاری انتخابات و چه در طی دو سال گذشته اینگونه تبلیغ می گردند که دولت سیزدهم اعتقادی به گفتگو در عرصه های جهانی ندارد. این صحبت ها بیشتر متوجه آقای باقری(معاون آقای جلیلی در شورای امنیت ملی ) بود ولی ایشان نشان داد صرف نظر اینکه اعتقاد خودش چیست بر اساس اعتقاد دولت سیزدهم و آرمان های انقلاب  عمل می کند.

اما دولت آقای رئیسی در دو جبهه داخلی و بیرونی با چالش مواجه خواهد شد. در موضوع  داخلی برخی کوتاه نظریه های جریاناتی سیاسی در ارتباط با موفقیت های دولت رئیسی است و تلاش می کنند نظرات آنها نیز اعمال شود. اما در عرصه بین الملل فشار جدی که بر ما وجود دارد فشارهای اقتصادی غرب بر علیه کشورمان بوده تا شرایط برای ملت ایران سخت شود، خوشبختانه آقای رئیسی از این چالش بین الملل کُند اما به تدریج خوب عبور کرد.  علت کُندی سختی شرایطی است که غرب با کشورهایی که با ایران مبادله دارند ایجاد کرده است. اما بحث دیگر در عرصه بین المللی این است که عوامل ساختار وزارت خارجه و بخش خصوصی در عرصه تجاری به غیر غرب نحوه کار با خیلی از کشورهای دیگر را یاد ندارند و این امر منجر به کُندی روابط ما شده است. در عین حال تاکیدات دولت رئیسی در تعامل با دیگر کشورهای شرقی، آفریقایی و آمریکای لاتین به تدریج در حال جواب دادن است و تجار ما دراین  عرصه ورود پیدا کردند و به زودی در تعامل با کشورهای غیر غربی تجربیاتی را کسب خواهند کرد.

فعال شدن دیپلماسی اقتصادی

دکتر جواد منصوری، سفیر پیشین ایران در چین

تحرک و پویایی دستگاه دیپلماسی یک موفقت خوب برای دولت سیزدهم است و به دنبال آن در طی دوسال اخیر ما شاهد افزایش چند برابری سفرهای خارجی مقامات ایرانی و دیگر کشورها به تهران نسبت به گذشته باشیم. امروز ذهنیت نسبت به ایران به شدت در حال تغییر است و این نشانه ای از تدبیر و تلاش های دستگاه دیپلماسی کشورمان و نیز شخص وزیر وزیر خارجه است. اما می توان مهترین دست آوردها مشهود دولت در عرصه بین المللی را عضویت در سازمان شانگهای، بریکس و نیز افزایش قابل ملاحظه صادرات محصولات نفتی و مشتقات آن و صادرات دیگر محصولات به کشورهای مختلف دانست. یکی از نکات مثبت دولت سیزدهم فعال شدن دیپلماسی اقتصادی در کنار دیپلماسی بین المللی است. امروز به رغم چالش های آشکار تهران با نظام سلطه، اما  دولت می تواند با یک تمهیداتی خسارات های آنها را نسبت به کشورمان کمتر کند.

تحریم ها مانع بزرگ

حسن بهشتی پور، کارشناس مسائل سیاست خارجی

می توان گفت دولت سیزدهم در برقراری ارتباط با همسایگان تاحدودی موفق بوده و این اقدام قابل تقدیر است، به ویژه اینکه پس از یک دوره تنش و دوری روابط با ریاض برقرار شد. اما مسئله ای که دولت فعلی باید به آن  بپردازد پیگیری لغو تحریم ها می باشد، ما در موضوع لغو تحریم ها نتوانستیم مذاکرات را با طرف های غربی به سرانجام برسانیم و این بزرگترین اشتباه دولت در این عرصه بوده است. هرچند ما در دو سازمان بریکس و شانگهای عضو شده ایم اما تا زمانیکه تحریم ها ظالمانه علیه کشورمان لغو نشود نمی توانیم از این دو سازمان بهره و استفاده لازم را ببریم همانگونه که تا امروز روسیه به دلیل جنگ با اوکراین نتوانسته بهره ای ا زبریکس و شانگهای ببرد. در موضوعFATF هم هنوز ما نتوانسته ایم به نتیجه ای برسیم بطوریکه در مجمع تشخیص مصلحت نظام  فریز شده و این هم یک چالش است .

 لزوم همراهی بدنه دولت

دکتر فواد ایزدی، کارشناس مسائل آمریکا

پیوستن به گروه بریکس به عنوان یک مجمع از قدرت های نوظهور نقطه عطف مهمی هم از نظر اقتصادی و هم سیاسی برای ایران تلقی می‌شود. اما مهمترین چالشی که در این مسئله وجود دارد این است که از فرصت های که در این عرصه چه به لحاظ اقتصادی و سیاسی برای کشورمان به وجود می آید به نحو احسنت استفاده نشود. نه تنها در بریکس بلکه در پیمان شانگهای هم این موضوع باید لحاظ شود. در این زمینه دولت باید با یک تیم با اراده سیاسی و اقتصادی برای این موضوع ایجاد کند تا کارها و مصوبات این دو سازمان را پیگیری و به سرانجام برساند. اما متاسفانه در دولت سیزدهم ما شاهد نگرش و نگاه هایی به سوی غرب از جانب وزارت خارجه هستیم و این نشان دهنده آن است که هنوز در بدنه دولت تغییر خاصی صورت نگرفته است و این موضوع کار را سخت می کند.

 سیاست خارجی چند وجهیی

محسن پاک آئین، سفیر پیشین ایران در جمهوری آذربایجان

سیاست خارجی دولت سیزدهم دارای ابعاد مختلفی است. در موضوع هسته ای تهران هیچگاه میز مذاکرات را ترک نکرد بلکه اصرار بر ادامه مذاکرات در برابر رفع تحریم را دارد و این آمریکایی ها بودند که در مورد برجام کارشکنی کردند. بعد دیگر موفقیعت تمرکز و توجه روی روابط دوجانبه در عرصه جهانی بوده موضعی که در گذشته به دلیل مشغولیت وزارت خارجه در برجام مغفول ماند. در این دیدگاه روابط با شرق، آمریکای لاتین، آفریقا و غرب آسیا که مخالف یک جانبه گرایی غرب هستند گسترش یافت. امروز دولت حجت الاسلام رئیسی توانسته در ائتلاف ها و اتحادیه های  شانگهای، اوراسیا، اکو، سازمان همکاری اسلامی، جنبش عدم تعهد و حتی در بریکس حضور داشته باشد و در عرصه منطقه ای و شمال آفریقا توانسته اختلافات با امارات و عربستان را کاهش دهد و علاقه مندی کشورهایی مانند سودان و مصر را برای برقراری ارتباط با ایران نسبت به گذشته بیشتر شود.

 تقویت محور مقاومت

حسین کنعانی مقدم، کارشناس مسائل سیاسی

یکی از توفیقات خوب، کسب اعتماد مجامع بین المللی در خصوص همکاری با ایران است بطوریکه تهران توانست عضویت در شانگهای، بریکس و اوراسیا را تثبیت و نیز قرارداد های دو جانبه طولانی مدتی با روسیه و چین منعقد کند. برداشته شدن موانع روابط دیپلماتیک با کشورهای حاشیه جنوب خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی نیز بسیار مهم است که خوشایند آمریکایی ها و رژیم صهیونیستی نبوده. ارتباط گیری و تعامل با کشورهای آمریکای لاتین، شرق آسیا و آفریقا نیز بود که دست آوردهای سیاسی و اقتصادی خوبی دارد. به رغم آنکه دولت های گذشته بیان می کردند که به واسطه برجام و مسائل هسته ای امکان صادرات نفت را نداریم ولی این مانع هم حل شده و می توان گفت تحریم ها بی اثر شده است. اقدام موثر و خوب دیگر در حوزه محور مقاومت بوده بطوریکه ایران توانسته با عراق، سوریه، لبنان  ارتباط های گسترده تری را نسبت به گذشته برقرار کند.

بی نظمی در دستگاه دیپلماسی

مهدی مطهرنیا، کارشناس امور بین الملل

امروز دستگاه دیپلماسی ما بی نظمی خاصی در درون خود دارد و این امر نه تنها در عرصه منطقه ای بلکه در عرصه جهانی نیز خود را نشان داده  است و می توان آن را بعنوان یک چالش اساسی در دولت سیزدهم بیان کرد. علی رغم اینکه وزارت خارجه خودش را بعنوان یک دستگاه سیاسی فعال و مقتدر در عرصه خارجی نشان می دهد اما در عمل ما شاهد عقب نشینی هایی آشکاری در مسائل منطقه ای و حتی همسایگان هستیم. انتظاری که از دولت حجت الاسلام رئیسی می رفت این بود که در ابتدا عنوان شد این دولت نماینده اصیل گفتمان انقلاب اسلامی است اما در این موضوع چیزی تا به حال مشاهده نکردیم. به اعتقاد برخی امروز در مقابل برخی کشورهای منطقه که به نوعی دنباله روی سیاست های آمریکا در غرب آسیا می باشند دولت تسامح کرده و در واقع می توان تعارض را در این گفتمان در عمل مشاهده کرد.

 لزوم مدیریت جنگ رسانه ای دشمن

محمد صادق کوشکی، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران

بهترین دست آورد دولت در حوزه بین الملل، تصحیح راهبرد سیاست خارجی جمهوری اسلامی در عرصه جهانی بوده بطوریکه نگرش غرب محور گذشته کنار و سیاست منطقه ای و همسایگی بعنوان الگوی اصلی  مورد توجه قرار گرفت.  این رویکرد کاملا علمی و به روز است و منطبق با ارزش های اسلامی و انقلابی هست. مهمترین مشکلی که در عرصه بین المللی برای دولت رئیسی وجود دارد فضایی مجازی است که از طریق آن دشمنان بطور مستقیم در امور داخلی ایران دخالت می کنند، امروز آمریکایی ها، صهیونیست ها و اروپاییان از طریق فضای مجازی در کشور به دنبال فتنه انگیزی هستند و به نوعی دست آنها برای هر اقدامی بر علیه آرمان ها و دست آوردهای انقلاب اسلامی باز گذاشته باید این مسیر توسط دولت بسته شود وگرنه موفقیعت هایی که دولت در عرصه بین المللی کسب کند از طریق فضای مجازی خدشه دار می شود.

 روحیه جهادی و انقلابی

محمدحسن قدیری ابیانه، دیپلمات پیشین

آنچه که امروز باعث موفقیعت دولت در زمینه عرصه های بین المللی شده روحیه جهادی و انقلابی بوده بطوریکه دولت سیزدهم دشمن را به خوبی شناحته و همانند دولت پیشین فریب ماجرای برجام، faft و سند ۲۰۳۰  را نخورده و در عین تلاش دارد تحریم ها ی ظالمانه غرب را خنثی کند. آقای رئیسی کارهایی که دولت روحانی نتوانسته در عرصه سیاست خارجی پیش ببرد توسعه داده، امروز ایران با عضویت در بریکس و پیمان شانگهای که درب های اقتصادی را به سوی تهران باز می کند ارتباط خود را به دیگر کشورهای جهان گسترش داده است. اما مهمترین چالش پیش روی دولت در عرصه سیاست خارجی دشمنی غربی ها با جمهوری اسلامی هست. هرچند که تا امروز در این زمینه موفقیعتی کسب نکردند اما آنها سعی دارند بیشترین  تحریم ها را  بر روی مسائل هسته ای و موشکی منعکس کنند چرا که ما در این زمینه موفقیعت های بسیاری تا امروز کسب کرده ایم.

لزوم استفاده از نیروهای پخته

سیدصباح زنگنه، تحلیگر مسائل بین الملل

یکی از انتقاداتی که در موضوع سیاست خارجی نسبت به دولت سیزدهم مطرح می باشد عدم استفاده از نیروهای متخصص و پخته در این عرصه است. وظیفه دستگاه دیپلماسی بالا بردن حرمت ایران و نظام اسلامی در عرصه های جهانی است و هرچند که اراده تحقق موفقیت در سیاست خارجه دولت سیزدهم وجود دارد و در این زمینه  تلاش های زیادی صورت گرفته اما هنوز فهم کاملی از روابط بین الملل به دست نیاوردند. یکی دیگر از چالش های پیش روی دولت آقای رئیسی  تعامل بر اساس توافقات برجامی است بطوریکه امروز دولت با برخی از کشورهای منطقه و شرق تعاملاتی برقرار کرده اما آنها به ما می گویند تا برجام را اجرا نکنید امکان تبادل  تجاری و اقتصادی در سطح بین الملل وجود نخواهد داشت. این یعنی امروز دیپلماسی یک فهم جهانی و عمق بین المللی میخواهد وآقای رئیسی هم سعی دارد در این مسیر حرکت کنند و موفق هم خواهند شد.

خروج از انزوای بین المللی

محمد کاظم انبارلویی، کارشناس مسائل سیاسی

دولت آقای رئیسی توانسته در طول دو سال اخیر بسیاری از پرسش هایی که در عرصه بین الملل و منطقه ای دولت گذشته (روحانی) نتوانست به آن پاسخ دهد و مردم را قانع کند پاسخ دهد. مهمترین مسئله ای که دولت سیزدهم توانست آن را حل کند خروج ایران از انزوای بین المللی بود بطوریکه با عضویت در اوراسیا، بریکس و شانگهای توانست سیلی محکمی به غرب بزند. یکی دیگر از اقدامات خوب آزاد سازی پول های بلوکه شده است. امروز حل بسیاری از مشکلات خارجی ما بدون عضویت در FATF محقق شده و نیازی به رضایت و اجازه آمریکا و سه کشور شرور اروپایی احساس نمی شود. تعامل تهران امروز منحصر به منطقه غرب آسیا و همسایگان نمی باشد بلکه با پنج قاره در ارتباط است. دولت در عرصه بین الملل  با هوشمندی و انقلاب گری توانسته پیشرفت های خوبی داشته باشد بطوریکه حتی اروپایی ها به دنبال تعامل با ایران هستند .