ایوان بلندی که روی آن گچ‌بری‌های خطی انجام گرفته، مانند چتری روی سر ما باز شده است. ۶ پله‌را بالا آمده‌ایم تا در این نقطه بایستیم. جایی که دو راهی‌ای است به سمت صحن زنانه و مردانه مسجد حاج‌ملاهاشم در خیابان آیت‌الله شیرازی. برای ورود به هر کدام از قسمت‌ها باید از در چوبی گذشت.
اینجا مسجدی باصفا در مجاورت حرم مطهر رضوی و بازار پرتردد اطراف حرم است که رویدادهای پرشماری را در عمر حدود یک قرنی‌اش با خود دارد.
مسجد نائب، معروف به حاج‌ملاهاشم
عدد دقیقی در مورد عمر نخستین بنای مسجدملاهاشم در دسترس نیست، اما عموماً زمان ساخت این بنای زیبا، حدود یک قرن پیش تخمین زده می‌شود. جایی که «حاج‌نائب علی‌اکبرخان» از کارگزاران حکومت قاجار و ثروتمندان مشهد تصمیم گرفت با هزینه شخصی، یکی از نزدیک‌ترین مساجد به بارگاه منور رضوی را بسازد. مسجدی که در ابتدای خیابان آیت‌الله شیرازی واقع شده و اگر از حرم مطهر به سمت چهارراه شهدا حرکت کنید در سمت راست شما قرار می‌گیرد.
بنای اولیه مسجد، در زمینی به متراژ ۳۰۰مترمربع و با دو شبستان شمالی و جنوبی ساخته شد. برای هر کدام از این دو شبستان هم گنبدهای خشتی ایجاد شد که برگرفته از معماری رایج زمان خود بود. نائب، نامی بود که در ابتدای قرن۱۴ بر این مسجد نهاده شده بود و مردم آن را به نام سازنده‌اش می‌شناختند. ملاهاشم نام فعلی مسجد است. بر سردر آن هم حک شده: «مسجد نائب، معروف به حاج‌ملاهاشم».
حاج ملا محمدهاشم خراسانی از عالمان و صاحبنظران دینی اواخر دوره قاجار و پهلوی بود که دروس حوزه را نزد استادان بزرگی در مشهد و نجف گذراند. این عالم باتقوا سال ۱۳۱۲ دارفانی را وداع گفت و در دارالحفاظ حرم مطهر رضوی دفن شد. روایت‌های تاریخی از تشییع باشکوه ملا محمدهاشم خراسانی در سال ۱۳۱۲ حکایت دارد.
مسجدی که شبیه هیچ مسجد دیگری نیست
معماری مسجد قدیمی بست بالاخیابان، همانند بنای آن در این سال‌ها دستخوش تغییرات زیادی شده است. حالا نه خبری از گنبد خشتی در نمای بیرونی آن است و نه در فضای داخلی، حوض قدیمی‌اش به چشم می‌خورد. با وجود این، معماری و بنای فعلی، زیبایی‌های چشمگیری دارد و در نقطه‌نقطه آن، معماری ایرانی-اسلامی خودنمایی می‌کند.
با کمی فاصله گرفتن از مسجد می‌توان نمای بیرونی مسجد را در یک قاب دید. نمایی که به معنی واقعی منحصر به فرد است و شبیه هیچ مسجد دیگری نیست. ایوان ورودی در مرکز قرار دارد و در هر طرف آن قاب‌های ایوانی روی دیوار نقش بسته‌اند. قاب‌هایی که نمای بیرونی آن‌ها با آجرهای کوچک به دو رنگ آجری و فیروزه‌ای به شکل مشبک زیباسازی شده‌اند. برای پوشش سقف دو سطح در نظر گرفته شده است. سطح تحتانی راهروها را پوشش می‌دهد و سطح فوقانی در ارتفاعی بالاتر سقف فضای اصلی مسجد است. این ارتفاع سقف‌ها سبب شده با نگاه از بیرون متوجه سقفی پله‌ای شوید.
برای سقف پایین دو گنبد کوچک فیروزه‌ای در نظر گرفته شده است. سقف اصلی هم یک گنبد بزرگ دو طبقه را روی خود دارد. گنبدی هشت‌ضلعی که به شکلی زیبا آجرچینی مشبک شده است. در طبقه پایین گنبد اصلی، هشت‌ضلعی، ضلع‌های بزرگ‌تری دارد و در طبقه بالا ضلع‌های گنبد کوچک‌تر می‌شود.
نکته جالب دیگر در معماری بیرونی مسجد حاج‌ملاهاشم، تک‌مناره آجری مسجد است که به صورت مربعی ارتفاع گرفته و شباهتی به مناره‌های دایره‌ای ندارد.
در معماری داخلی مسجد هم ارتفاع بلند سقف، گچ‌بری سقف گنبدی، استفاده از پنجره‌های ایوانی و بهره‌گیری حداکثری از نورگیرها جلب توجه می‌کند. به صورت مشخص معماری این‌بنای قدیمی پر از ظرایف و زیبایی است که آن را از تمام مساجد شهر متمایز کرده است.
سنگر مبارزه‌ای برای علما
براساس مقاله‌ای در سایت مرکز مطالعات و تحقیقات فرهنگ و ادب پایداری به قلم مریم طحان، برگزاری مجالس ختم و بزرگداشت چهره‌های بنام آن دوره سبب شده بود مسجد ملاهاشم به یکی از پایگاه‌های انقلاب تبدیل شود. از جمله این مجالس بنا به مستندات این سایت می‌توان به برگزاری مراسم چهلم «جلال آل‌احمد» اشاره کرد که در آن «طاهر احمدزاده» و «حجت‌الاسلام سیدعبدالکریم هاشمی‌نژاد» سخنرانی کردند. یکی دیگر از مراسمی که در این مسجد برگزار شد و بیشتر جنبه سیاسی و مبارزاتی به خود گرفت مراسم شهادت «حاج آقا مصطفی خمینی» بود. گفته می‌شود پس از شهادت ایشان در مشهد نیز مجالس بزرگداشتی برپا و نخستین مراسم با هماهنگی «آیت‌الله سیدعلی خامنه‌ای» و دوستان همفکر ایشان در مسجد ملاهاشم برگزار شد.
بانی شدن برای برگزاری مراسم ختم حاج آقا مصطفی در مسجد ملاهاشم از سوی آیت‌الله شیرازی، برای حکومت بسیار سنگین بود.
مسجد در روزهای همدلی با سنگرها
در روزهای دفاع مقدس هم این مسجد یکی از پایگاه‌های فعالیت‌های مردمی بوده و رویدادهای تلخ و شیرین بسیاری بر این مسجد گذشته است. همدلی پشت سنگرها برای جمع‌آوری کمک‌ها و بسیج نیروها در مسجد حاج‌ملاهاشم رقم می‌خورده است. از سویی در بازه‌ای از ایام جنگ، مسجد حاج‌ملاهاشم معراج شهدا بوده و خانواده‌ها برای تشخیص شهدا در این مکان حاضر می‌شده‌اند.
مسجد حاج‌ملاهاشم تحت تولیت آستان قدس رضوی است. نماز در سه نوبت به صورت جماعت در این مسجد برگزار می‌شود و در مناسبت‌های مختلف درِ آن به روی زائران و مجاوران حریم رضوی باز است. همچنین مراسم عزاداری در محرم و صفر و مراسم اعتکاف مانند اعتکاف رجبیه در این مسجد برگزار می‌شود.
نظر شما