پشت پنجره نشسته است و نسیم عصرگاهی، چهره چین و چروک خورده‌اش را می‌نوازد، استکان چای در دست، غرق مطالعه شده است. خبرها را با عینک ته استکانی‌اش و با وسواس خاصی می‌خواند، انگار روزنامه‌خوانی عصرگاهی بعد از خواب نیمروزی، تنها تفریح این روزهای آقای محبی شده است!

همسرش روی کاناپه مشغول تماشای تلویزیون است و گهگاهی پیرمرد خانه را متوجه برخی صحنه‌های جالب سریال پخش شده می‌کند.

در همین اثنا، تلفن خانه زنگ می‌خورد و پشت گوشی صدای نوه کوچک شان فاطمه،   به گوش می‌رسد که با لحن کودکانه‌اش می‌گوید: «مامان بزرگ! ما می‌خواهیم بیاییم خانه شما»

مادر بزرگ که از صدای نوه خود به وجد آمده می‌گوید: بفرمایید عزیزم! قدمتان روی چشم، مریم گوشی را از فرزندش می‌گیرد و خوش و بشی با مادر می‌کند و  مکالمه زود به پایان می‌رسد.  

معصومه خانم گوشی را که قطع می‌کند، همسرش را که هنوز درحال خواندن روزنامه است با لحنی بلند صدا می‌کند و می‌گوید: «بلند شو برو خرید!» امشب مریم با بچه‌هایش می‌آیند اینجا!

پیرمرد ابرویی بالا می‌اندازد و می‌گوید: خانم! هرچی می‌خواهی یکدفعه بگو که حال چند بار رفتن برای خرید را ندارم. چند لحظه بعد با برگه یادداشتی به دست، عصا زنان روانه بازار می‌شود...

بله! این روایتی کوتاه از حال و روز بسیاری از سالمندان امروز جامعه است که پس از سالها کار و تلاش دوران بازنشستگی خود را می‌گذرانند و دیگر فعالیت اقتصادی ندارند و با حقوق بازنشستگی گذران زندگی می‌کنند و تنها امید و دلگرمی‌شان، بچه‌ها و نوه و نتیجه شان است.

در هفته «سالمند» قرار داریم. دوران پس از ۶۰ سالگی را آغاز دوران سالمندی برمی‌شمارند؛ دورانی که به اعتقاد جامعه‌شناسان این مرحله از عمر، دوران سوم زندگی است. در چنین دورانی همان زن یا  مردی که خود را زمانی صاحب قدرت و نفوذ می‌دانست، به یکباره خود را تنها و بدون قدرت می‌یابد و این ناراحتی گاهی به حوادثی نامناسب می‌انجامد و موجب ناراحتی روانی سالمند می‌شود.

در سال ۱۴۳۰ حدود ۳۰ میلیون نفر از جمعیت سالخورده خواهند بود

بنا به گفته صابر جباری؛ مدیرکل دفتر سلامت خانواده وزارت بهداشت بر اساس آمار، تمام کشورهای دنیا به سمت سالمندی پیش می‌روند و سازمان بهداشت جهانی پیش‌بینی می‌کند که در سال ۲۰۵۰ جمعیت سالمندان دنیا به ۲ میلیارد نفر برسد و در کشور ما هم اگر به همین منوال پیش برویم و از جوانی جمعیت غفلت کنیم، در سال ۱۴۳۰ حدود ۳۰ میلیون نفر از جمعیت سالخورده خواهند بود که بین ۲۵ تا ۳۰ درصد از جمعیت را شامل می‌شوند.

 گیلان، مازندران، تهران، اصفهان و البرز سالمندترین استان‌های کشور هستند

جباری تاکید کرد: اکنون در ایران بر اساس درصد جمعیت سالمندان؛ گیلان، مازندران، تهران، اصفهان و البرز سالمندترین استان‌های کشور هستند. از نظر تعداد جمعیت سالمندان نیز استان‌های تهران، خراسان رضوی، اصفهان و فارس بیشترین تعداد سالمند را دارند. همچنین استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و کهگیلویه و بویراحمد از نظر درصد جمعیت جوان‌ترین استان‌ها هستند.

وی تصریح کرد: کاهش ابعاد خانواده، افزایش زوجین نابارور و افزایش سالمندان با تجرد قطعی از عوامل این بحران است. اکنون حدود ۴ میلیون نفر از جوانان ما در سن ۳۱ تا ۳۹ سال مجرد هستند و اگر ازدواج نکنند سالمندان تنها خواهند بود.

۹۴ درصد سالمندان ما از بیمه پایه برخوردار هستند

مدیرکل دفتر سلامت خانواده وزارت بهداشت تاکید کرد: ۹۴ درصد سالمندان ما از بیمه پایه برخوردار هستند و با توجه به مصوبه هیئت دولت، پوشش بیمه کامل بیمه سلامت را داریم و اگر در کشور سالمند پوشش بیمه نداشته باشد می‌تواند از بیمه پایه رایگان برخوردار شود.

سالمندان بیش از ۲ برابر افراد جامعه نیاز به خدمات بستری دارند

وی ابراز کرد: حدود ۳۱ درصد سالمندان هم پوشش بیمه تکمیلی دارند و یکی از ملاک‌های کرامت سالمندی افزایش پوشش بیمه تکمیلی است. بر اساس آمار سالمندان بیش از ۲ برابر افراد جامعه نیاز به خدمات بستری دارند و بیمه تکمیلی اینجا مهم است. الان در کشور حدود ۱۰ میلیون سالمند بالاتر از ۶۰ سال داریم.

مهمترین بیماری‌های سالمندان 

جباری درباره شایع‌ترین مشکلات سالمندان، توضیح داد: مصرف غیرمنطقی چند دارو، مشکلات دهان و دندان، مشکلات بینایی و کم شنوایی و مشکلات شناختی از مشکلات معمول سالمندان است. در صدر جدول بیماری‌های غیرواگیر هم بیماری‌های قلبی و سپس دیابت قرار دارد. سالی ۳۵۰ هزار مرگ داریم که حدود ۲۰۰ هزار مورد مربوط به بیماری‌های غیرواگیر است.

افسردگی یکی از مشکلات شایع دوران سالمندی

سمیه معتضدیان، روانپزشک دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی با بیان اینکه افسردگی یکی از مشکلات شایع دوران سالمندی است، بهترین و موثرترین روش‌پیشگیری از افسردگی سالمندان را حضور در اجتماع و روابط خانوادگی دانست و گفت: اعضای خانواده و مراقب سالمند باید برای ملاقات‌های وی با دوستان و اطرافیان خود برنامه‌ریزی منظمی داشته باشند تا از انزوای اجتماعی جلوگیری کنند.

اختلالات خلقی، اضطرابی و زوال عقل را از شایع‌ترین مشکلات دوران سالمندی 

وی اختلالات خلقی، اضطرابی و زوال عقل را از شایع‌ترین مشکلات دوران سالمندی عنوان کرد و گفت: سالمندی دوره جدا و منفک شده‌ای از سایر مراحل زندگی نیست بلکه مرحله مهمی از رشد است که به سایر مراحل زندگی انسان پیوند زده شده است.

وی ادامه داد: وقتی انسان پیر می‌شود در بسیاری از فرایندهای بیولوژیک بدن تغییراتی ایجاد می‌شود که می‌توان با راهکارهایی برای داشتن زندگی سالم‌تر از بروز برخی از این موارد پیشگیری کرد.

عضو هیئت‌ علمی دانشگاه با بیان اینکه غالبا دوره سالمندی با مسائل روانشناختی و اجتماعی همراه است، ادامه داد: دوره سالمندی با افزوده شدن سن در تمام ارگان‌های بدن اتفاق می‌افتد؛ یعنی همان‌طور که سیستم ادراری، قلب و عروق و سلول ها در حال پیر شدن هستند، روند سالمندی نیز اتفاق می‌افتد.

وی با بیان اینکه یکی از سیستم‌هایی که تحت تاثیر افزایش سن قرار می‌گیرد سیستم عصبی و مرکزی مغز است، خاطرنشان کرد: علاوه بر این موضوع ابعاد زیستی هم وجود دارد که افراد را مستعد ابتلا به اختلالات روانپزشکی در دوران سالمندی می‌کند.

معتضدیان گفت: تغییراتی که در مغز به واسطه سالمندی رخ می‌دهد می‌تواند فرد را مبتلا به اضطراب، افسردگی یا ترس از پیری کند.

متخصص روانپزشک دانشگاه علوم پزشکی شهیدبهشتی با اشاره به ابعاد روانشناختی و اجتماعی در بروز اختلالات سالمندی افزود: این اختلالات در دوران سالمندی شایع است، فرد تغییر نقش‌هایی را تجربه می‌کند و به واسطه این تغییرات دچار انزوا یا افسردگی می‌شود؛ به طور مثال فردی که در تمام طول عمر خود به طور مداوم فعالیت شغلی مستمری داشته به یکباره بعد از بازنشستگی از بسیاری از فعالیت‌ها باز می‌ماند و یا با مستقل شدن فرزندان نقش‌ها و مسئولیت‌هایش کمتر می‌شود و یا حتی بعد از فقدان دوستان یا عزیزان دچار افسردگی و اضطراب می‌شود.

وی با بیان اینکه کم شدن توانایی فیزیکی و یا حتی تغییرات ظاهری که با پیر شدن ارگان‌های مختلف بدن به وجود می‌آید برای بسیاری از سالمندان اضطراب‌آور و یا علتی زمینه‌ای برای بروز افسردگی است، هشدار داد: ممکن است به دلیل تغییرات مرتبط با سن نشانه‌های افسردگی پنهان بماند و یا منجر به کاهش کیفیت زندگی در این افراد شود ولی نکته اینجاست که علائم افسردگی در سالمندان از فردی به فرد دیگر متفاوت است و به اشکال مختلف ظاهر می‌شود.

این عضو هیئت علمی دانشگاه اضافه کرد: احساس طولانی مدت غم و اندوه، ناامیدی و درماندگی یا اضطراب، بی‌قراری و تحریک‌پذیری، گریه بدون دلیل مشخص، از دست دادن علاقه به فعالیت‌های گذشته، احساس خستگی بدون انجام فعالیت بدنی، اجتناب از حضور در جمع، کاهش فعالیت و یا صحبت کردن، مشکل در تمرکز و تصمیم گیری، کاهش و یا افزایش اشتها و تفکر مرگ و خودکشی از بارزترین نشانه‌های بروز افسردگی در سالمندان است.

وی تاکید کرد: اولین قدم برای کاهش اختلالات در سالمندان تلاش برای بهبود عملکرد و کیفیت زندگی سالمند است و در گام بعد موارد زمینه‌ساز بروز افسردگی و اضطراب باید مورد شناسایی قرار گیرد.

این روانپزشک دانشگاه ضروت تلاش برای بهبود کیفیت زندگی سالمندان را مورد توجه قرار داد و توصیه کرد: باید اصولی را از همان ابتدای جوانی و میانسالی رعایت کنیم تا سالمندی بهتری را تجربه کنیم.

سبک زندگی سالم راه رهایی از افسردگی

وی با بیان این که به‌طور کلی ریشه بسیاری از اختلالات روان به ژنتیک برمی‌گردد، توضیح داد: برای تغییر ژن‌ها نمی‌توان اقدام درمانی ویژه ای انجام داد، ولی با پیروی از سبک زندگی سالم به میزان قابل توجهی می‌توان نشانه‌های تظاهرات ژنتیکی اختلالاتی نظیر افسردگی و اضطراب را در پیری کنترل کرد.

از بهترین و موثرترین روش‌های پیشگیری از افسردگی در سالمندان حضور در اجتماع و روابط خانوادگی است

 معتضدیان توصیه کرد: برنامه منظم برای فعالیت بدنی و رژیم غذایی سالم پرهیز از مصرف چربی‌های اشباع‌ شده و کاهش استفاده از کربوهیدرات‌ها از جمله فاکتورهایی است که به سلامت ذهن و جسم سالمند کمک می‌کند.

وی ادامه داد: فعالیت‌های فیزیکی مستمر مثل فعالیت‌های فیزیکی متوسطی که به صورت عادت در آمده باشد حتی در مدت زمان کوتاه، در سلامت جسم و روان موثر است. بهتر است این فعالیت‌ها گروهی باشد، زیرا در بهبود روابط اجتماعی می‌تواند کمک‌ کننده باشد.

عضو هیئت‌علمی دانشگاه به راه‌های پیشگیری از ابتلا به افسردگی در دوران سالمندی اشاره کرد و ادامه داد: از بهترین و موثرترین روش‌های پیشگیری از افسردگی در سالمندان حضور در اجتماع و روابط خانوادگی است. اعضای خانواده و مراقب سالمند باید برای ملاقات‌های سالمند با دوستان و اطرافیان خود برنامه ریزی منظمی داشته باشند تا از انزوای اجتماعی جلوگیری کنند.

وی ادامه داد: باید روند زندگی سالمندان به شکلی باشد که فرد احساس مفید بودن داشته باشد و ضمن ارتباط با اعضای خانواده و دوستان، او  را متوجه این موضوع کنیم که سالمندی نیز یکی از مراحل چندگانه زندگی و مرحله رشد جدیدی است.

معتضدیان ادامه داد: نگاه به دوران سالمندی نباید نگاهی محدودکننده‌ای باشد و سالمندی را فقط  با بیماری یا اختلال جسمی همراه بداند، بلکه باید ویژگی‌های برجسته این دوران را شناسایی و آن را تقویت کنیم.

دقت کنیم! سالمند و دوره سالمندی دوره گوشه نشینی و انزوا نیست، با آنکه پیر و فرتوت می‌شویم اما نباید روحمان دچار رخوت و سستی شود؛ در نتیجه باید قدر این مرواریدهای زندگی مان را بدانیم و با برنامه ریزی در تغذیه و تفریح آنها ارتباط اجتماعی آنها را محکم کنیم تا در سالهای استراحت و فراغت از کار و تلاش، شادابی و سرزندگی خود را از دست ندهند؛ ضمن اینکه مهمترین نیاز یک سالمند که نباید از آن غافل شویم حفظ شان و منزلت اوست.