حمید اسدی-خبرنگار تحریریه جوان قدس:  گیاهان زیادی در زندگی روزمره ما مورد استفاده قرار می گیرند ، که به صورت خام و یا فرآوری شده هستند . یکی از این گیاهان چای است . چای در زندگی روز مره ایرانیان و جهان کاربرد فراوان دارد . از نوشیدنی برای رفع خستگی تا استفاده به عنوان داروی گیاهی و سنتی که زیاد مصرف می شود. حتی برای پذیرایی از مهمانان هم در مجالسو یا ادارات استفاد می شود . هرچند این گیاه امروزه در اقصی نقاط دنیا کاشت و کشت می شود وتجارت خوب و پر رونقی را برای تجار و کشورهای تولید کننده به همراه دارد ولیکن در قرن های گذشته فقط تعداد معدودی از کشور ها مثل چین و هند آن را تولید و از تجارت آن نفع می بردند . شروع تجارت ، و یا کشت و زرع این گیاه در ایران از زمان مظفر الدین شاه قاجار انجام شد و تا امروز ادامه دارد ؛ تا آنجا که این گیاه پژوهشکده و سازمانی مختص به خود را در کشورمان دارد .

تحول تجاری ایران و هند با تجارت چای

محمد میرزا کاشف السلطنه جنرال قونسل ایران در هند(1317 ه .ق) ، زمانی که شروع به کار کرد تحولی بزرگی در روابط تجاری ایران و هند به وجود آمد ؛ به خصوص در زمینه های کشت و زرع چای که چگونگی و درآمد حاصل از آن را  برای اقتصاد هر کشوری مفید دانسته بود .

آنچه که از خلاصه گفته های او به دست می آید این است که چهل و هفت سال قبل دولت انگلیس سفیری مخصوصی را به چین اعزام نمود و با هدایای فراوان روانه دربار خاقان آن کشور کرد تا چند نفر چایکار حرفه ای را با مقادیری بذر گیاه چای به هندوستان آوردند . برای این منظور دولت انگلیس ، حقوق و مزایای خوبی را برای چایکاران چینی در نظر گرفت که این موضوع باعث شد صنعت چای در کشور هندوستان مرسوم و متداول گردد . مدت زمانی کوتاه از این موضوع گذشت و مرغوبیت چای دارجلینگ هندی شهرت جهانی یافت اقتصاد هندوستان اوضاع بهتری پیدا کرد .

کاشف السلطنه در مکاتباش با میرزا نصراله مشیر الدوله وزیر خارجه ایران چگونگی کشت وزرع چای و راه های درآمد این صنعت را شرح می دهد . ضمن اینکه این موضوع را یادآور می شود که دولت روس هم بخشی از درآمد خود را از طریق کشت و زرع چایکاری تامین می نماید و این از صنعت می توان به عنوان بهترین منبع درآمد برای مردمان و حکومت ایران استفاده کرد .

کاشف السلطنه برای کسب نتیجه مطلوب تلاش های زیادی کرد و از ایرانیان مقیم هندوستان که به حقوق و مزایای کمتری قانع هستند استفاده می کرد ؛ چرا که به دلیل عرق ( ملی)  به حقوق کم بسنده می کردند .

البته کاشف السلطنه از وجود متخصصین خارجی و با تکنیک در این صنعت کشاورزی بهره برد و برای یافتن راه های مناسب تلاش های زیادی کرد . اما در گزارش خود می نویسد ، که متخصص انگلیسی برای این کار گران است و به صرفه دولت ایران است که یکی از ایرانیان متخصص چایکاری که به زبانهای انگلیسی ، عربی و فارسی مسلط است و در مزارع چایکاری هندوستان تجربه دارد و (شهادت نامه) امتحانات رشته چایکاری و توسعه کشت آن را به دست آورده است را به ایران بفرستد و همچنین ، دولت نیز لازم است کمال همکاری را با وی به عمل آورد .

تلاش کاشف السلطنه برای بی نیازی ایران از واردات چای

محمد میرزا کاشف السلطنه تلاش های زیادی کرد تا ایران را از ورود چای خارجی بی نیاز کند . البته سعی و کوشش او نتیجه داد و مدت زمان کوتاهی صدر اظم وقت ایران طی دستوری به وی یادآور می شود ضمن استخدام دو نفر چایکار ، ده من تخم چای خریداری نماید و به همراه میرزا عبدالحسین خان که ایرانی و متخصص کشت و زرع چای است به ایران بفرستد و آگاه می کند که دولت از این قبیل افراد به خوبی نگه داری و حمایت می کند .

رونق اقتصاد ایران با ارسال بذر اولیه سایر گیاهان

جنرال قونسل ایران ، در گزارشی دیگر که به وزارت خارجه ایران ارسال می کند اعلام کرده است ، علاوه بر چای محصولات با ارزش دیگری نیز می تواند بفرستد که اگر کشاورزان و مردم ایران راه و رسم کشت آنها را بیاموزند تجارت و اقتصاد ایران ، رونق بهتری می یابد . به همین دلیل درخواست میکند تا اجازه بدهند بذر اولیه گیاهان هل ، فلفل سیاه ، زرد چوبه ، زنجبیل ، قهوه ، دارچین _ گنه گنه ، تخم نیشکرسفید که جنس آن غیر از شکر سرخ مازندرانی است را به ایران بفرستد .

علاوه بر این نهال درختان مفید و میوه دار دیگری از قبیل امبه و درختان جنگلی ارزنده به خاطر چوب آن که درصنعت چوب و نجاری که مورد استفاده قرار می گیرد را به کشورمان بفرستد و تا حدی ایران را از واردات بی نیاز کند .

کشت چای در باغچه کنسولگری ایران در هندوستان 

طی گزارش مبسوطی که میرزا عبدالحسین خان به کاشف السلطنه در هندوستان ارسال می کند ، مشکلات حمل ونقل چای را شرح داده و نسبت به حقوق و مزایای خویش نیز تقاضای رسیدگی و بذل محبت نموده است. کاشف السلطنه توسعه و رواج چایکاری در ایران را دوست می داشت و همچنین علاقه مند بود مردم ایران با کشت و زرع این گیاه آشنا شوند .به همین دلیل در گزارشات خودش می نویسد ، در محل کنسولگری ایران باغچه ای را اجاره کرده است و اوقات فراغت خویش را به مراقبت و نگه داری از چاییهای کاشته شده در باغچه می گذارند .

 وی پس از مدتی تحمل زحماتی توانست محصول خوب و خوش طعمی را به دست بیاورد که نمونه ای از آن را برای مظفرالدین شاه و سایر مقامات مملکت فرستاد و یادآور شد که سواحل شمالی ایران (در دریای خزر) بهترین مناطق برای چایکاری در ایران می باشد . 

ناگفته نماند محمد میرزا کاشف السلطنه جنرال قونسل ایران در هندوستان ( علی رغم اینکه نمی خواست شخصی خارجی را استخدام کند ) ، فردی آمریکایی را که صنعت چایکاری می دانست استخدام نمود و او را با ماهی ششصد روپیه که معادل یکصد ونود تومان آن روزگار بود راهی ایران کرد تا به صنعت چایکاری ایران کمک کند .