فرهنگ، محوری‌ترین برگ هویتی یک ملت محسوب می‌شود و یکی از راه‌های مهم توسعه فرهنگی اهمیت دادن به مسئله کتاب، کتابخوانی و ترویج مطالعه در جامعه، خصوصاً در میان کودکان و نوجوانان است. این فرهنگ و کتابخوانی زمانی تاثیر بیشتری میتوانند داشته باشند که در سینما هم به این موضوع اشاره شود و به نوعی مطالعه را ترویج دهند.
در ایران سالانه بیش از ۱۰۰هزار عنوان کتاب چاپ می‌شود و این برابر با کل آثار تولید شده در جهان عرب است. یکی از مشکلات جامعه برای مسئله مند شدن کتاب این است که کتاب‌های خوب به مردم معرفی نمی‌شوند. وقتی که مردم با آثار فاخر آشنا نشوند، در نتیجه به کتاب هم علاقه‌مند نمی‌شوند. مطالعه کردن نیاز به فرهنگسازی دارد و باید زمینه‌ای فراهم کرد که مخاطب از خود بپرسد با خرید کتاب چه اتفاقی در زندگی‌اش رخ می‌دهد؟ وقتی مخاطب نمی‌داند با خرید و مطالعه کتاب پنجره‌ای بزرگ رو به جهان دیگر به سویش باز می‌شود، نمی‌توانیم انتظار داشته باشیم به سمت خرید کتاب و مطالعه آن جذب شوند.
اگر می‌خواهیم فرهنگ کتاب و کتابخوانی در جامعه فراگیر شود، به اندازه‌ای که در رسانه کالاهای مصرفی تبلیغ می‌شود، باید کتاب و فرهنگ کتابخوانی نیز تبلیغ شود. رسانه‌ها نقش کلیدی را در گسترس فرهنگ کتابخوانی در جامعه ایفا می‌کنند. همچنین رسانه‌های عمومی مثل صدا و سیما نقشی کلیدی را در ترویج و گسترش کتاب در جامعه ایفا می‌کنند. نکته مهمی که باید به آن توجه شود این است که در برنامه‌های معرفی کتاب در رادیو و تلویزیون باید به نحوی از کارشناسانی دعوت کنند که خودشان با کتاب و کتابخوانی بیگانه نباشند.
سینما کتاب
مهدی جمشیدی یک پژوهشگر اجتماعی و فرهنگی می‌گوید پیشنهاد می‌شود پروژه‌های سینمایی در آثار خود به کتاب و کتابخوانی توجه نموده و سینماگران نیز گیشه «سینما کتاب» راه اندازی نمایند. پیشنهاد می‌شود تهیه‌کنندگان و کارگردانان پروژه‌های سینمایی، تلویزیونی و شبکه نمایش خانگی به این مهم توجه داشته باشند و در لوکیشن‌ها و لوازم صحنه از کتابخانه و کتاب نیز استفاده نمایند.
جمشیدی سینما را یک رسانه مستقل و تاثیرگذار دانست و افزود: جای تاسف دارد که در آثار ساخته شده در سینمای ایران و پروژه‌های تلویزیونی، سکانس‌های کتابخوانی و مطالعه کتاب وجود ندارد و فیلمنامه نویسان نیز که خود نویسنده هستند در این امر کوتاهی می‌کنند و همه نوع لوکیشن مانند کافه، رستوران، پارک در فیلم وجود دارد جز کتابخانه و پلان‌های کتابخوانی بازیگران.
هنزمندان و مطالعه
محمد علی سجادی کارگردان سینما که سابقه نویسندگی و حضور در عرصه ادبیات داستانی را هم دارد گفت: خیلی غم‌انگیز است که در تاریخ سینمای ایران، تقریبا هیچ فیلمی درباره شاهنامه نداریم و گویا قرار است که درباره شاهنامه، تنها «سخن» بگوییم. سی سالی است که تلاش زیادی کرده‌ام تا آثار مکتوب را تصویری کنم و براساس داستان «عقل سرخ» (شهاب‌الدین سهروردی) و نیز داستان «حلاج» در تذکره اولیای عطار فیلم‌نامه‌هایی نوشته‌ام.
این سینماگر به دو فیلم اقتباسی خود به نام‌های «مهره» و «جنایت» اشاره کرد و گفت: «مهره» اقتباسی از یکی از آثار کارل چاپک (نویسنده‌ای اهل چکسلواکی) و «جنایت» از یکی از داستان‌های داستایوسکی اقتباس شده است. در کنار این دو فیلم، فیلمنامه‌های اقتباسی زیادی دارم که ساخته نشده‌اند.
نرگس‌آبیار؛ داستان‌نویس و کارگردان فیلم «شیار ۱۴۳» گفت: در سال ۱۳۸۱ برای نوشتن یک رمان با موضوعی که به من سفارش داده شده بود به بیجار رفتم و در آنجا تحقیقاتم را انجام دادم. نوشتن رمان بیش از یک سال طول کشید و به دلایلی دریافت مجوز این کتاب به تعویق افتاد و من ناگزیر به انتشار آن در شمارگانی محدود در یکی از شهرستان‌های ایران رضایت دادم. در همان سال هم کاندیدای جایزه دفاع مقدس شد.
وی افزود: سال‌ها بعد یکی از شخصیت‌های این رمان را که برای خود من بسیار جذاب بود جدا کردم و گسترش دادم تا در نهایت به فیلم نامه «شیار ۱۴۳» تبدیل شد. آبیار درباره حضور کم‌رنگ ادبیات در سینمای ایران گفت: طی سال‌های اخیر شاهد ادبیات پیچده‌گویی هستیم که برای سینماگران استفاده از آنها سخت است و کمتر سراغ این داستان‌ها می‌روند. نویسندگان خیلی در دام فُرم‌گرایی افتاده‌اند و خود همین فاصله میان ادبیات و سینما را افزوده است.
نویسنده و کارگردان «شیار ۱۴۳» با اشاره به ضرورت ترجمه آثار شاخص ادبی توسط گروهی که تحت حمایت وزارت ارشاد باشند افزود: برای چاپ و حضور این آثار در محافل ادبی دنیا حمایت‌های مالی و حتی انجام برخی لابی‌ها لازم است تا بتوان این ادبیات را جهانی کرد.
سروش صحت، بازیگر، فیلم‌نامه‌نویس و کارگردان نیز با کلامی طنزآلود به کم‌شدن مطالعات خود در سال های اخیر اشاره کرد و گفت: اخیرا بیشتر کتاب می‌خرم تا کتاب بخوانم. امیدوارم عمر درازی داشته باشم تا بتوانم از خجالت کتاب‌های نخوانده‌ام دربیایم.
وی درباره نوع و میزان تاثیر سینما بر فرهنگ کتابخوانی اظهار داشت: به گمان من کسی که می‌خواهد در حوزه رسانه، از هر نوع آن، فعالیت کند بیش از باقی مردم نیاز به مطالعه دارد تا به این طریق بتواند بر اجتماع پیرامون خود احاطه داشته باشد.
فرهنگ دو سویه
تاریخ هیچ تمدنی خالی از کتاب و کتابت نبوده است. همه فرهنگ‌ها با کتاب آغاز می‌شوند و با کتاب رشد می‌کنند. در اهمیت نقش کتاب در تکامل جوامع انسانی همین بس که تمام ادیان آسمانی و بزرگان تاریخ بشری از طریق کتاب جاودانه مانده‌اند.
در واقع از شاخص‌های مهم توسعه‌یافتگی هر جامعه سرانه مطالعه، میزان تولید و مصرف اطلاعات و کالاهای فرهنگی در آن جامعه است و بنا بر اهمیت این مسئله دولت‌ها و سیاست‌گذاران برنامه‌ریزی‌هایی در این باره صورت داده‌اند و کتاب و کتابخوانی در جوامع توسعه‌یافته اهمیت خاصی یافته است. نقش کتاب در هدایت، رستگاری و پیشرفت علمی و فرهنگی انسان‌ها و جامعه بشری بسیار تعیین‌کننده است.
مطالعه کردن، یعنی بهتر و بیشتر دانستن، یعنی بهتر سخن گفتن، بهتر اندیشیدن و بهتر عمل کردن و چه کسی پیدا می‌شود که از این خصوصیات بی‌نیاز باشد؟
شکل‌گیری کمپین کتابخانه خوب و طرح و برنامه‌هایی از این دست درواقع حرکت‌های فرهنگی دوسویه هستند؛ یعنی علاوه‌بر اینکه مردم، از اقشار مختلف جامعه از رهگذر ایجاد این پروژه‌ها، به کتاب و کتابخوانی علاقه‌مند می‌شوند و گرایش پیدا می‌کنند، دست‌اندرکاران امر هم فرصت تازه‌ای می‌یابند تا به ساماندهی کتابخانه‌های شهری بپردازند.
ما همیشه ملتی بوده‌ایم که در حوزه ادبیات و تاریخ از گنجینه‌های ارزشمند و غنی برخورداریم و پیشینه و قدمت فرهنگی ما سال‌هاست که در جهان سرآمد است. حالا اینکه چرا در سال‌های اخیر اینقدر از کتاب خواندن دور افتاده‌ایم دلایلی دارد که مثل حلقه‌های زنجیر به یکدیگر پیوسته است و تا زمانی که هرکدام از این حلقه‌ها مفقوده باشد نمی‌توان به مرتفع شدن این مشکل امیدوار بود.
اگر فرهنگ کتاب خواندن در جامعه ما شکل بگیرد از آن سوی هم می‌توان شاهد اتفاقات سازنده بود؛ یعنی نویسندگان اگر ببینند که کتاب خواندن رونق گرفته و دوباره خریدار یافته است، طبعا با انگیزه‌های تازه‌ای به نگارش اثر می‌پردازند، اما باید بپذیریم در شرایط امروز که از طرفی با کاهش تیراژ کتاب مواجهیم و از سوی دیگر به دلیل گرانی کتاب و مشکلات دیگر، آثاری که نویسندگان می‌نویسند از فروش مطلوبی بهره‌مند نمی‌شود، اهالی قلم هم چندان که باید انگیزه‌ای برای نوشتن اثر ندارند، در حالی که اگر این رویه بهبود پیدا کند، نویسنده هم علاوه‌بر اینکه به نوشتن اثر تازه دلگرم می‌شود می‌تواند به خلق آثار محتوایی بپردازد.
رسانه ها می توانند در پی نقش رسانه ای خویش همچون مدرسه ای بزرگ بر تمامی حیات انسانی پرتو اندازند و در ترویج فرهنگ والای کتابخوانی گام های موثری بردارند. رسانه های گروهی می توانند در ترویج فرهنگ های سازنده موثر واقع شوند و کتاب را به عنوان ماندگارترین عنصر فرهنگی به جامعه بشناسانند. رسانه می تواند تاثیر شگرفی در ترویج کتاب و کتابخوانی گذارده و مردم را در جهت استفاده از منابع مکتوب فرهنگی و علمی تشویق نموده و در این راستا، موجبات توسعه علمی - فرهنگی جامعه را موجب گردد.
نیایش احمدی _ خبرنگار تحریریه جوان قدس
نظر شما