به گزارش قدس خراسان، حوزه علمیه خراسان در گذشته با تربیت عالمان دینی تراز، نقش مهمی در عرصه اجتماع و سیاست در به ثمر رسیدن انقلاب اسلامی داشته است، با توجه به بروز شکاف‌های عمیق فرهنگی و اجتماعی در سال‌های اخیر در جامعه بر آن شدیم به بررسی نقش حوزه علمیه و طلاب علوم دینی در زمینه مطالبه‌گری‌های اجتماعی بپردازیم. بدین منظور به سراغ حجت‌الاسلام محمدحسن وکیلی، استاد درس خارج حوزه علمیه و پژوهشگر علوم دینی رفتیم تا از او در این باره سؤالاتی را بپرسیم.

وی با بیان اینکه حوزه علمیه به طور ذاتی یک نهاد تحقیقی، تبلیغی و علمی است، گفت: در نظام تمدن اسلامی یک بخشی باید برای تولید علم و تبلیغ علم دینی باشد که نظرات دین را از منابع کشف کند و به دست مردم برساند، برای اینکه چنین نهادی وجود داشته باشد بودجه، سازوکار و مکانی به نام حوزه علمیه وجود دارد، این نهاد مانند همه دانشگاه‌ها کار علمی، آموزشی و پژوهشی انجام می‌دهد که متمرکز بر کشف نظرات خداوند متعال در عرصه زندگی در معارف بنیادین است.

این استاد حوزه علمیه بیان کرد: وقتی شخصی می‌خواهد در زمینه محتوای دینی کار کند از او توقع می‌رود خودش اهل عمل کردن به آن محتوا باشد، اول از این جهت که در متون دینی آمده است کسی که اهل عمل نیست توفیق فهمیدن صحیح محتوای دینی را نمی‌یابد، به همین خاطر بزرگان ما می‌فرمایند هنگامی که فردی اهل تقوا نبود و اهل گناه بود نمی‌توان به تشخیصی که در حوزه فهم مفاهیم دینی دارد، اعتماد کرد.

وکیلی تأکید کرد: از نظر اجتماعی شخصی که در شناخت و معرفت دینی مرجعیت علمی پیدا می‌کند حتماً مرجعیت اخلاقی هم دارد و اخلاق و رفتار او در عرصه اجتماع اثرگذار است، بنابراین از این منظر آن کسی که می‌خواهد مرجعیت علمی پیدا کند باید از نظر اخلاقی و تقوایی هم مرجعیت داشته باشد.

وی ادامه داد: به همین سبب حوزه علمیه علاوه بر اینکه نهادی برای تحقیق در عرصه مسائل دینی است، تربیت‌شدگانش نیز باید در عرصه پرورش رشد کنند. رشد در عرصه پرورش و عمل به دین شاخص‌هایی دارد که یکی از آن‌ها مطالبه‌گری است.

این پژوهشگر دینی با اشاره به اینکه مطالبه‌گری در ذات حوزه نیست بلکه با واسطه به حوزه ارتباط پیدا می‌کند، اظهار کرد: یکی از وظایف انسان دیندار چه در درون و چه بیرون از حوزه باشد، امر به معروف و نهی از منکر و دعوت مردم به سوی حق است، بر این اساس از شخصیت‌های حوزوی توقع می‌رود که مطالبه‌گر باشند.

وکیلی متذکر شد: عده‌ای از بزرگان می‌گویند برخی از حوزویان باید در عرصه اجرا مانند ولایت فقیه، ریاست قوه قضائیه و امثال این مناصب قدم بردارند، اما دیگر شخصیت‌های حوزوی باید به‌عنوان یک شخصیت شناخته شده علمی که کار علمی و پژوهشی انجام می‌دهند، عامل باشند و عمل کردن به محتوای دین در ذاتش امر به معروف و نهی از منکر و مطالبه‌گری نهفته است، بنابراین از این شخصیت‌ها توقع مضاعفی در عرصه مطالبه‌گری وجود دارد.

وی خاطرنشان کرد: هر چقدر شخصی توانمندی بیشتری در عرصه امر به معروف و نهی از منکر و مطالبه‌گری داشته باشد از او شرعاً توقع بیشتری در این عرصه وجود دارد، به عنوان مثال اگر من مسئول یک اداره‌ای یا شهردار و استاندار یا سلبریتی در یک شاخه هنری باشم و ضریب تأثیرگذاری زیادی داشته باشم، دین نیز مطالبه بیشتری از من دارد که در انجام کارهای خیر جلودار و مطالبه‌گر باشم.

این استاد حوزه ادامه داد: با توجه به ضریب تأثیرگذاری هیئت علمی حوزه‌های علمیه در جامعه باید به میزانی که تقوا دارند، مطالبه‌گر نیز باشند و اگر حوزه‌ای مطالبه‌گر نباشد این نشان‌دهنده انحراف در مسیر تربیتی حوزه است.

وکیلی گفت: شخصیت‌های حوزوی که تریبون و مرجعیت علمی و اجتماعی دارند و می‌توانند پیامشان را به مردم برسانند به همان میزانی که ضریب مقبولیت و تأثیرگذاری دارند باید در همه عرصه‌ها مطالبه‌گری داشته باشند؛ چرا که امر به معروف و نهی از منکر محدودیت ندارد.

وی ادامه داد: نهی از منکر مسئولان و انتقاد از آن‌ها به توانمندی و قدرت نیاز دارد. 

این پژوهشگر علوم دینی تأکید کرد: حوزه علمیه به‌عنوان یک مجموعه و اشخاصی که مقبولیتی در میان مردم دارند و از پشتوانه مردمی برخوردار هستند، به هر میزان که نفوذ بیشتری دارند به همان میزان باید به مسئولان بیشتر تذکر بدهند، انواع تذکر و شکل آن به فروعات امر به معروف و نهی از منکر برمی‌گردد که گاهی انسان آن را به صورت عام و گاهی آن را به صراحت به شخص خاصی می‌گوید، این معادله‌ تابع ضریب نفوذ کلام آن شخص و تأثیرگذاری‌اش در جامعه و توانمندی‌اش برای نهی از منکر است.

وکیلی افزود: حوزه چون افرادی در درون خودش دارد که توانمندی بیشتری دارند به طور طبیعی وظیفه سنگین‌تری در این زمینه نسبت به دانشگاه دارد چون مرجعیت اجتماعی شخصیت‌های دانشگاه نسبت به شخصیت‌های حوزوی به طور طبیعی کمتر است.

وی با بیان اینکه مشکل اصلی شکاف‌های فرهنگی جامعه، خلأ آموزشی است، عنوان کرد: در رصدی که ما با دوستان در مؤسسه جوانان آستان قدس رضوی انجام دادیم به این نتیجه رسیدیم که بزرگ‌ترین خلأ موجود خلأ آموزشی است؛ مشکلی که هم نسل جدید ما با آن مواجه هستند و هم نسل قدیم نسل جدید را درک نمی‌کنند، کمبود اطلاعات است، مشکلاتی که در این عرصه با آن مواجه هستیم کمبود تولید محتوا و نرسیدن محتوای تولید شده به دست مخاطب اصلی است.

این استاد حوزه علمیه با بیان اینکه تمام این بار تولید محتوا برعهده حوزه علمیه است و دیگران در حاشیه قرار دارند، اظهار کرد: برای اصلاح این موضوع باید حوزه‌های علمیه برای نسل جوان تولید محتوا کنند، محتواهایی که نسل جوان را با معارف صحیح آشنا و آن‌ها را به سطح تراز جامعه اسلامی نزدیک کند، همچنین محتواهایی برای شناساندن نیازهای نسل جوان به نسل‌های گذشته که این نسل را درک نمی‌کنند و با آن‌ها برخوردهای اشتباه انجام می‌دهند.

وکیلی افزود: هر دو این مسائل روی زمین مانده و مؤسسه جوانان آستان قدس مهم‌ترین وظیفه خودش را این دو کار قرار داده و سعی کرده یکسری برنامه‌های تربیتی برای مربیان و خانواده‌ها تولید کند که بگوید نسل جدید این گونه هستند و باید با آن‌ها به چه شیوه‌ای برخورد کرد.

وی با بیان اینکه کارویژه حوزه علمیه باید تولید محتوا در این دو زمینه باشد، گفت: مرحله دوم عرصه تبلیغ است که در زمانه ما فقط تبلیغ چهره به چهره نیست که به تنهایی روی دوش حوزه علمیه باشد؛ چرا که صحبت کردن یک بخشی از کار است، تبلیغ در زمانه ما تبدیل محتوای تولید شده زبان‌های مختلف رسانه است که کار مشترکی بین شخصیت‌های علمی تربیت شده در حوزه که با محتوا عمیقاً درگیر هستند و توانمندی‌های عرصه رسانه در قالب‌های مختلف است که این قسمت به عنوان کار مشترک روی زمین مانده و حوزه باید جزئی از مسئله باشد.

این پژوهشگر علوم دینی با اشاره به بزرگ‌ترین مشکل پژوهشی حوزه علمیه بیان کرد: فعالیت‌های پژوهشی حوزه علمیه با وجود اینکه انقلاب شده است و روحانیت با فضای اجتماع درگیر هستند، مسئله‌محور نیست تا مشکلات جامعه را مورد پژوهش قرار دهند، بلکه پژوهش‌ها انتزاعی هستند و کارهای تحقیقاتی انجام می‌شود که خیلی به نیازهای جامعه گره نمی‌خورد و این سبب شده حوزه در رفع شکاف‌های اجتماعی کار زیادی انجام ندهد.

وکیلی خاطرنشان کرد: با توجه به رصدی که انجام داده‌ایم، عموم نوجوانان حتی کسانی که در اغتشاش‌های سال گذشته دستگیر شده بودند که با ۴هزار نفر از آن‌ها در مؤسسه جوانان ارتباط برقرار کرده‌ایم، جوانان بدی نبودند و بیشتر از روی ندانستن آن کارها را انجام داده بودند.

وی با اشاره به اینکه حوزه علمیه در شکاف اقتصادی در دو زمینه باید ورود کند، عنوان کرد: حوزه در تولید الگوهای اقتصادی اسلامی کم کار کرده است، کارهایی انجام شده اما در ۱۰ سال اخیر درگیری عمیقی میان جبهه اقتصادی لیبرال و اسلامی وجود داشته و در کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی نیز مدت‌هاست میان اقتصاد اسلامی و اقتصاد مبتنی بر سود و خلق پول بحث وجود دارد.

این استاد حوزه علمیه خاطرنشان کرد: در حوزه به موضوع مطالبه‌گری اجرای دستورات اقتصادی اسلام نمی‌پردازیم؛ چرا که در این زمینه مرزهای مشخصی وجود ندارد و نمی‌دانیم باید به چه میزان مطالبه‌گری داشته باشیم، به همین خاطر طلبه‌ها احتیاط می‌کنند و در این زمینه ورود نمی‌کنند.

وکیلی با بیان اینکه حوزه باید انسان مجاهد تربیت کند، گفت: امروزه تربیت انسان مؤمن انقلابی یا انسان مؤمن مجاهد که اهل تلاش باشد و در مقابل ظلم و ستم بایستد محتاج یک مدل تربیتی و یک پیگیری در عرصه تربیت و پرورش است که باید در حوزه‌ها باشد.

خبرنگار: فریده خسروی