محبت و علاقه‌ای که به امام رضا(ع) و خواهر کریمه‌شان حضرت فاطمه معصومه(س) داریم تنها به دلیل حب قلبی شیعیان به اهل‌بیت(ع) نیست، بلکه در طول قرن‌ها حضور مضجع شریف آن بزرگواران در ایران اسلامی، به‌قدری از عنایات و کراماتشان بهره برده‌ایم که اگر بگوییم هستی و حیاتمان را مرهون آن حضرات(ع) هستیم، گزاف نگفته‌ایم. برای همین هم فاصله سالروز ولادت حضرت معصومه(س) تا سالروز ولادت حضرت علی بن موسی‌الرضا(ع) را به اسم دهه کرامت جشن می‌گیریم. به مناسبت فرارسیدن سالروز ولادت بانوی کرامت، در گفت‌وگو با حجت‌الاسلام والمسلمین سیدحسین حسینی قمی، استاد حوزه علمیه و کارشناس مذهبی مروری داریم بر جلوه‌هایی از کرامات فاطمی.

حضرت فاطمه معصومه(س) در میان امامزادگان واجب‌التعظیم چه جایگاه و مقامی دارند و چه عواملی سبب چنین شأنی برای آن بانوی بزرگوار شده است؟

در تقسیم‌بندی امامزادگان و آن‌ها که باواسطه و بی‌واسطه فرزند امام معصوم(ع) بوده‌اند، جایگاه و شأن برخی با دیگران متمایز و غیرقابل مقایسه است. برای مثال حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) که هم مقامات ایشان هم مزار مطهرشان مشخص است؛ اما هستند تعداد معدودی از امامزادگان که از این مرز هم فراتر رفته‌اند و علاوه بر آنکه دارای کمالات، معرفت و علم و بارگاه هستند از طرف ولی خدا نیز متن زیارت‏نامه برای آن‌ها انشا شده است، مثل حضرت معصومه(س) و حضرت عباس(ع) که زیارت‌نامه ایشان از سوی ائمه(ع) بیان شده است. حضرت معصومه(س) هم مقاماتشان مشخص است، هم مزار مطهرشان و هم آنکه سه امام معصوم(ع)، شیعیان را به زیارت ایشان توصیه کرده و فرموده‌اند: «من زارها وجبت له الجنة» هر که او را زیارت کند، بهشت برایش واجب می‌شود. چنان‌که امام صادق(ع) سال‌ها پیش از ولادت حضرت معصومه(س) شیعیان را به زیارت ایشان توصیه کرده‌اند.

علاوه بر این، زیارت‌نامه حضرت معصومه(س) شناخت لازم درباره ایشان را به تلاوت‌کنندگان ارائه می‌دهد، به‌ویژه در انتها و با فراز «یَا فاطمه اشْفَعِی لِی فِی الْجَنَّةِ» که به وجود مقام شفاعت برای آن حضرت(س) تصریح دارد و از شأن ویژه کریمه اهل‌بیت(ع) نزد خدا پرده برمی‌دارد.

این همه مقام و شأن برای یک امامزاده از کجا سرچشمه می‌گیرد؛ صرف داشتن رابطه فرزندی با امام معصوم(ع) ضامن آن است یا نه، باید علت را در عوامل دیگری جست‌وجو کرد؟

کریمه اهل‌بیت(ع) حضرت معصومه(س) اگرچه پاره تن موسی‌بن‌جعفر(ع)، دختر امام، خواهر امام و عمه امام است، اما مقامات ایشان به این دلیل نیست؛ به قول مرحوم دوانی کجا پیدا می‌کنید برای دختر ۲۶ساله این صحن و این حرم و این زیارتگاه و این زیارت‌نامه و این همه تعظیم علما باشد؟ مقامات حضرت فاطمه معصومه(س) دو دسته است؛ یک دسته تفضلی مثل اینکه ایشان دختر امام هستند، اما دسته دیگر اکتسابی است که ایشان خود با تلاش و همت، آن‌ها را بدست آورده‌اند.

این مقامات اکتسابی برای دختران ما هم که سالروز ولادت حضرت معصومه(س) روز آن‌ها نام گرفته، الگوبخش است تا بدانند فاطمه معصومه(س) فقط برای آنکه دختر امام است، این همه مقامات و جایگاه ندارد، بلکه با تلاش و مجاهدت به آن دست یافته است. یکی از مهم‌ترین مقامات اکتسابی ایشان صبر در زندگی است؛ صبر بر سال‌های زندان و فراق پدر، صبر بر شهادت پدر، صبر بر فراق و هجرت برادرشان امام رضا(ع) که بسیار محبوب آن بانو بود و صبر بر سختی‌های هجرت در همراهی با ولایت و امام زمان خود و همان‌طور که می‌دانیم در قرآن و آموزه‌های دینی، اجر و ثوابی بی‌مثال برای صبر در نظر گرفته شده است.

دلیل دیگر این همه مقام و شأن، عبودیت و بندگی فاطمه معصومه(س) است، ایشان حدود ۱۷-۱۶ روز در قم حضور داشتند اما چنان خدا را بندگی کردند و مشغول عبادت بودند که محل سکونت‌ کوتاهشان در قم، در تاریخ به بیت‌النور شهرت یافت و هنوز هم به این نام شناخته می‌شود. ایشان با عبادت و شب زنده‌داری ۱۷روزه خود در واپسین روزهای عمر مبارکشان، قابی ماندگار و الهام‌بخش از عبودیت، خضوع و خشوع مقابل خدا به یادگار گذاشتند که قرن‌هاست عرفا و سالکان را راهنمایی و هدایت می‌کند.

علاوه بر این، حضرت معصومه(س) به علوم اسلام و علوم آل‌محمد(ع) آگاهی داشتند و محدثه بودند و احادیث را روایت می‌کردند، به‌ویژه در تعدادی از احادیث مرتبط با دفاع از ولایت و امامت، نام ایشان جزو راویان نقل شده است و علامه امینی(ره) در کتاب شریف الغدیر به بعضی از آن‌ها استناد می‌کند.

یکی دیگر از قله‌های ممتاز در سبک زندگی حضرت معصومه(س) که به بانوی کرامت جایگاهی رفیع بخشیده و امروز هم بسیار به کار دختران ما می‌آید، عفاف است؛ ایشان با آنکه ازدواج نکردند و شرایط سیاسی اجتماعی برای ازدواجشان مهیا نبود اما حجاب و عفاف را در اوج رعایت می‌کردند. این فرازی درس‌آموز از کتاب حیات بابرکت حضرت معصومه(س) برای دختران و پسران ماست که اگر بنابر دلایلی ازدواجشان به تأخیر افتاد با نگاه به این الگو، عفاف را رعایت کنند.

آن وجود بابرکت و آستان مطهرشان در طول تاریخ برای شهر مقدس قم و جامعه شیعی چه برکاتی را رقم زده است؟

خدا می‌داند به برکت مرقد مطهر حضرت معصومه(س) چه برکاتی به ایران و مردم آن نازل شده است. قم در طول تاریخ، میزبان چهره‌های بزرگ جهان تشیع و نیز مدفن بسیاری از آن‌ها بوده است؛ علی بن بابوی پدر شیخ صدوق، علی بن ابراهیم، ابن‌قولویه قمی، میرزای قمی، مؤسس حوزه علمیه قم آیت‌الله العظمی حائری، مرحوم آیت‌الله میرزا جواد آقای ملکی تبریزی، مرحوم آیت‌الله العظمی بروجردی و...؛ صدها محدث، عالم و فقیه در قم مدفون هستند. این حضور و نقش‌آفرینی آن‌ها در سایه خورشید وجودی حضرت فاطمه معصومه(س) رقم خورده است و مهم آنکه آن‌ها برای قرار گرفتن در زیر این سایه، با یکدیگر مسابقه داشتند و افتخار می‌کردند ذیل آن قرار بگیرند. کسانی مثل آیت‌الله العظمی بروجردی با آن همه رفعت مقام وصیت کردند جایی دفن شوند که زیر پای زائران این بانوی باعظمت باشند.

در میان کرامات فراوانی که از آن حضرت(س) نقل شده، خود شما کدام را به‌ویژه از نظر اثرگذاری دینی فرهنگی بر جامعه ایران اثرگذارتر می‌دانید؟

از حضرت معصومه(س) کرامات بسیار شنیده و خوانده‌ام، اما شاید کرامتی از این مطمئن‌تر و بالاتر پیدا نکنیم. مرحوم آیت‌الله العظمی صدر، پدر امام موسی صدر که از مراجع ثلاث پس از آیت‌الله العظمی حائری در اداره حوزه علمیه قم بود، به یکی از فضلای حوزه فرموده بود پس از وفات آیت‌الله حائری کار به ما خیلی سخت شد، به حدی که شهربانی اجازه نداد در مسجد امام حسن عسکری(ع) برای ایشان مجلس فاتحه بگیریم. مشکلات طلاب بسیار بود و با اینکه شهریه‌ها تقسیم می‌شد، همان مبلغ کم وجوهات هم به دفتر نمی‌رسید و از بازار قرض گرفتم. ناگهان متوجه شدم ۱۲هزارتومان بدهکار هستم و گفتم دیگر نمی‌توانم شهریه بدهم. طلاب جمع شدند و یکی از آن‌ها گفت ما در چنین شرایطی شب‌ها مخفیانه درس می‌خوانیم، اگر همین شهریه هم قطع شود، چه کنیم؟ گفتم تا فردا صبر کنید خبر می‌دهم. آن‌ها که رفتند، غم عالم بر قلبم نشست که فردا به آن‌ها چه بگویم؟ سحر به حرم حضرت معصومه(س) رفتم، در حالی که کسی نبود و تنها دو سه خادم در گوشه حرم خواب بودند، نماز و زیارت خواندم و عرض کردم بی‌بی جان کمکمان کنید، نمی‌خواهید قال الصادق(ع) و قال الباقر(ع) زنده بماند؟ گفتم اگر شما خودتان هم قدرت ندارید از برادرتان امام رضا(ع) و جدتان امیرالمؤمنین(ع) کمک بگیرید. به‌قدری ناراحت بودم که گفتم اگر پاسخم را ندهید، دیگر به زیارت شما نمی‌آیم! از حرم بیرون رفتم. بین‌الطلوعین در منزل بودم که خادم آمد و گفت: شخصی با شما کار دارد اما من ترسیدم قصد جان شما را داشته باشد (با چمدان و کلاه شاپو است) آن مرد آمد و در نخستین کلام گفت: ببخشید کسی بین‌الطلوعین منزل مرجع تقلید نمی‌رود، اما من عازم تهران بودم و چون در مسیر، نگاهم به بارگاه خانم(س) افتاد با خود گفتم پیش از رفتن، وجوهاتم را بپردازم. آیت‌الله صدر می‌گوید حساب کردم همان لحظات درددل من، آن مرد چنین تصمیمی گرفته بود و نه تنها وجه قرض، بلکه شهریه یک سال را پرداخت. همان موقع راهی حرم شدم و عذرخواهی کردم و گفتم همه چیز دست خودتان است. این کرامت که جزو مطمئن‌ترین نقل‌ها و کرامات حضرت معصومه(س) است به‌خوبی تأثیر آن وجود مقدس بر حیات، توسعه و تأثیرگذاری حوزه علمیه قم را نشان می‌دهد.

خبرنگار: آمنه مستقیمی