در مراسم افتتاحیه پنجمین کنگره جهانی حضرت رضا(ع) که صبح امروز دوشنبه ۲۴ اردیبهشت ماه در تالار قدس حرم مطهر رضوی برگزار شد، متن پیام آیت الله جوادی آملی که برای این کنگره ارسال شده بود، قرائت شد.. متن پیام به این شرح است: 



بسم الله الرحمن الرحیم

(الحمد لله رب العالمین و صلیالله علی جمیع الانبیاء و المرسلین و الائمه الهدا المهدیین) مقدم شما علما دانشمندان دانشوران فرهیختگان و علاقه مندان به قرآن و عترت را گرامی میداریم؛ دهه پربرکت کرامت و این دو میلاد مبارک را تهنیت و تبریک عرض میکنیم و از ذات اقدس الهی مسئلت میکنیم آنچه خیر و صالح و فلاح نظام اسلامی و مملکت اسلامی و مسلمانها و مردم جهان است مرحمت کند و از همه بزرگوارانی که با ایراد مقال یا ارائه مقاله بر وزن علمی این نشست و کنگره افزودند حق شناسی میکنیم و از آستان بزرگ و بزرگوار قدس رضوی سپاسگزاریم که این کنگره را عهده دار شدند و از ذات اقدس الهی مسئلت میکنیم به برکت علی بن موسی(صلوات الله و سلامه علیهما) این نظام را تا ظهور صاحب اصلی اش از هر گزندی محافظت بفرماید! 



در ادامه این پیام آمده است: محور بحث این است که عدالت بر همه لازم است و ظلم نسبت به هیچ کس روا نیست. این یک بحث عادی و فقهی دارد که یک بحث متوسط است و یک بحث عالی دارد که باید از آنجا شروع کرد. عدل در کلام یک حساب دارد و در فقه و حقوق حساب دیگری دارد. عدل در کلام عبارت از این است که انسان نه مجبور است نه مفوَّض؛ انسان، آزاد است. حرّیت، »امر بین امرین« است؛ بین جبر است و تفویض. 

عدل در کلام این است که »لَا جَبْرَ وَ لَا تَفْوِیضَ وَ لَکِنْ أَمْرٌ بَیْنَ أَمْرَیْن«، آنکه متوسط بین دو باطل است عدل است. همانطوری که تفصیل بین افراط و تفریط، عدل است یعنی تفریط بد است افراط بد است و عدل خوب است، جبر بد است یعنی باطل است، تفویض بد است یعنی باطل است و عدل که حرّیت و آزادی است مطلوب است. 



عدل در کلام، عبارت از حرّیت و آزادی است. آیه مبارکه ﴿لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ﴾ ناظر به عدل در کلام است، ناظر به آزادی در کلام است. در کلام امامیه که از آنها به عنوان عدلیه یاد میشود روشن و ثابت شد که انسان نه مجبور است نه مفوّض؛ انسان بخواهد به بهشت برود آزاد است، بخواهد به جهنم برود آزاد است؛ اما از جهت فقهی و حقوقی به انسان میگویند بی راهه نرو، راه کسی را هم نبند، بر تو واجب است که به حق معتقد باشی، معترف باشی و عمل کنی. معنای ﴿لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ﴾ این نیست که انسان آزاد است هر کاری را بکند، معنایش این است که اگر بخواهد کافر بشود و بد کند و به جهنم برود آزاد است و اگر بخواهد کار خوبی کند مؤمن بشود و به بهشت برود آزاد است. این ﴿لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ﴾، هیچ ارتباطی با مسئله فقهی و مسئله حقوقی ندارد، این راجع به مسئله کلامی است و کلا بحثش جداست؛ اما در مسئله فقه بر همه واجب است عادل باشند، بر همه واجب است از ظلم بپرهیزند. 

ظلم نسبت به همه حرام است حتی نسبت به سگ! سگی که کاری به کسی ندارد، ستم کردن نسبت به آن بد است، چه اینکه سگی اگر تشنه باشد بخواهند آن را سیراب کنند این کار ثواب دارد. بنابراین یک عدل کلامی داریم که آیه ﴿لا إِکْراهَ فِی الدِّینِ﴾ عهده دار آن است و یک عدل فقهی و حقوقی داریم که ﴿إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسَانِ﴾ عهده دار آن است. مطلب دیگر آن است که عدل نسبت به ذات اقدس الهی، واجب »عن الله« است نه واجب »علی الله« و ظلم نسبت به ذات اقدس الهی، ممتنع »عن الله« است نه ممتنع »علی الله«. خدا از آن جهت که حقیقتی است نامتناهی و ماوراء خدا چیزی نیست تا حاکم بر خدا باشد، نمی شود گفت این حکم، حاکم »علی الله« است و بر خدا واجب است که فلان کار را انجام بدهد یا بر خدا حرام است که فلان کار را انجام بدهد، بلکه کار قبیح »یمتنع صدوره عن الله تعالی« و کار لازم »یجب صدوره عن الله تعالی«. بین »یجب عن الله« و »یجب علی الله« فرق است؛ بین »یمتنع عن الله« و »یمتنع علی الله« فرق است. عدلیه حرفش این است که عدل، واجب »عن الله« است نه »علی الله« و ظلم، حرام و ممتنع »عن الله« است نه »علی الله«. مطلب دیگر آن است که درباره عدل، ذات اقدس الهی نه تنها عدل را بلکه فوق عدل که احسان است و رحمت رحمانیه است را بر خود لازم کرده است که این واجب »عن الله« است نه واجب »علی الله«: ﴿کَتَبَ رَبُّکُمْ عَلی نَفْسِهِ الرَّحْمَةَ﴾، رحمت بالاتر از عدل است.


به هر تقدیر ذات اقدس الهی عدل محض است و فوق عدل، رحمت رحمانیه دارد نه رحمت رحیمیه. رحمت رحیمیه آن وسعت را ندارد که کار رحمت رحمانیه را بکند. ظلم بر همه حرام است! آنچه جنگ جهانی اول و دوم را تشکیل داد، آنچه جنگ های نیابتی را الان اداره میکند و آنچه جریان غزه را متأسفانه به راه انداخته و همه ما را متأثر کرده است و جامعه انسانیت را داغدار کرده است، به سبب ظلم است که امیدواریم به برکت ظهور ولی عصر)ارواحنا فداه( جهان پر از عدل و داد شود! من مجدداً مقدم همه شما را گرامی میدارم و حق شناسی میکنم و از آستان قدس سپاسگزاری میکنم.

غفر الله لنا و لکم و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته

عبدالله جوادی آملی اردیبهشت 1403

گفتنی است؛ پنجمین کنگره جهانی حضرت رضا(ع) روزهای ۲۴ و ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۳ در مشهد و با حضور اندیشمندان و صاحبنظرانی از کشورهای عراق، لبنان، بورکینافاسو، مالی، آمریکا، اسپاینا، هلند، انگلیس، برزیل، مراکش، گرجستان، تایلند، بوسنی و دیگر کشورها برگزار می‌شود.