هر چند که تمام جنبه‌های زندگانی امام جواد(ع) شاخص و اسوه است اما در گفت‌وگو با دکتر سید محمد حسینی، رئیس دانشکده تاریخ دانشگاه ادیان و مذاهب؛ سه درّ گرانبها از دریای بیکران فرمایشات و سیره امام جواد(ع) را مورد واکاوی قرار دادیم و امید آن داریم که به حق این مولود با برکت، زندگی همه، به ویژه جوانان جامعه ما با برکت باشد.

بهترین الگوی نسل جوان

دکتر حسینی در ابتدا با اشاره اینکه هنوز نتوانسته‌ایم آن طور که باید، جنبه‌های الگو بودن اهل بیت(ع) را برای جوان امروز ترسیم کنیم، می‌گوید: جنبه‌های اسوه و الگو بودن این بزرگواران زیاد است اما در پرداختن به زندگانی عمدتاً به بخش‌هایی مانند روایات اهل بیت(ع) یا مجموعه تاریخ و آنچه بر آنها گذشته است اکتفا کرده‌ایم. در مطالعه زندگی اهل بیت(ع) نباید تنها به اینکه پدر و مادر بزرگوارشان چه افرادی بودند یا حکام و دوران و چند حکایت و داستان بسنده کنیم. مهمترین بحثی که در روش الگوپذیری و اسوه قرار دادن اهل بیت(ع) باید مورد دقت قرار گیرد، همانطور که در معنای الگو نیز همین مسئله وجود دارد این است که الگوها عملاً مدل‌های طراحی شده هستند و ما بر اساس آن مدل‌ها، باید کارهایمان را انجام دهیم. پس ابتدا باید این مدل طراحی شده را استخراج کنیم و پس از آن خود را با آن مدل تطبیق دهیم.

ایشان تصریح می‌کند: زندگانی اهل بیت(ع) ابعاد مختلفی دارد. منبع وحیانی امامت آن بزرگواران و رفتارهای اجتماعی آنان، رفتارها، کنشها و واکنشهایی که در شرایط محیطی داشتند برای تمامی شیعیان و به طور ویژه برای جوانان درس‌هایی آموزنده دارد. پسندیده است که جنبه‌های مختلفی از الگو بودن را در رفتارهای روزمره، مبانی فکری، آرا و اندیشه ها و عقاید و... از زندگی بزرگواران و ائمه(ع) کشف کرده و بر اساس آن در مسیر زندگی اهل بیت(ع) حرکت کنیم. این الگوگیری از امام محمدتقی(ع) به عنوان شخصیت ممتازی که در سنین کودکی به امامت رسیدند، برای جوانان بیشتر اهمیت دارد.

امام جواد(ع) و راهبری شیعیان در اوج خفقان

این پژوهشگر دینی ادامه می‌دهد: برای اینکه بتوانیم الگویی درست استخراج کرده و آن را بعنوان شاخص در نظر گرفته و بر همان اساس حرکت کنیم، ابتدا باید شرایط محیطی و عصر امام جواد(ع) را بشناسیم. پس از آن نوع مواجهه امام جواد(ع) را با عنوان مسیر و قاعده حرکتی و رفتاری استخراج کنیم و بدانیم که امام(ع) در تقابل یا در تعامل با شرایط موجود، چه کرده و چه رفتاری از خود بروز داده است. از نوع روابط امام جواد(ع) در شرایط سیاسی آن زمان و فشارهایی که از سوی دستگاه عباسی به ویژه مامون و معتصم عباسی و احضار اجباری از مدینه به بغداد صورت گرفت، در می‌یابیم که امام جواد(ع) تحت کنترل شدید و خفقان دستگاه عباسی بود اما در چنین شرایطی امام جواد(ع) توانست به خوبی جامعه شیعیان را رهبری و راهبری کند.

دکتر حسینی توضیح می‌دهد: از یاد نبریم که خداوند در آیه ۱۱۰ سوره کهف فرموده است «قُلْ إِنَّما أَنَا بَشَر مِثْلُکُمْ یوحی إلَی أَنَّما إلهُکُمْ إِله واحِد فَمَن کانَ یرْجُوا لِقاءَ رَبِّهِ فَلْیعْمَلْ عَمَلاً صالِحاً وَ لا یشْرِکْ بِعِبادةِ رَبِّهِ أَحَدا» یعنی بگو همانا من بشری همچون شمایم جز اینکه به من وحی می‌شود که خدای شما خدای یگانه است. امامی که چنین شرایطی دارد و از جنبه‌های وحیانی برخوردار است، در عین حال در تحولات سیاسی و اجتماعی تحت شدیدترین فشارهای اجتماعی قرار دارد. جوانان امروز راه‌های برون رفت از شرایط خاص فکری، سیاسی و اقتصادی را باید از امام جواد(ع) یاد بگیرند و راه‌های حل مسئله را در سیره امام(ع) بجویند و توسل به برخی از این جریانات انحرافی که امروز در فضای مجازی هم کم نیست، نمی‌تواند راه حل درستی باشد.

درس‌هایی از زندگانی پر برکت جواد الائمه(ع)

رئیس دانشکده تاریخ دانشگاه ادیان و مذاهب بیان می‌کند: در زمانه امام جواد(ع) جریان‌ها و التهابات فکری و فرهنگی در جامعه شیعیان زیاد بود. بخش زیادی از جامعه‌ای که قبل از خود با وجود رسول‌الله(ص) ۹ معصوم را دیده بود؛ در انحراف و مشکلات عقیدتی، فرهنگی و اجتماعی به سر می‌برد. موضع امام جواد(ع) نسبت به جریان‌های انحرافی، تندرو، کند رو و... چه بود؟ باید این موارد را در سیره حضرت بررسی کرد و صرفاً به داستان وارگی تاریخ توجه نکنیم بلکه پیام تاریخ و رفتار امام(ع) را کشف کنیم. در چنین شرایطی نوع و توجه به عملکرد امام(ع) اهمیت بسیاری دارد. مشکلاتی که برای انسان‌ها در هر دوره ای اتفاق می‌افتد برای امام(ع) هم اتفاق افتاد. جنس مشکل، اتخاذ راه حل و روش حل بسیار مهم است و این که چگونه بتوانیم نسبت به رفع یا دفع مشکل عمل کنیم و چگونه بتوانیم از آن الگو استخراج کنیم بسیار مهم است. حضرت جوادالائمه(ع) در روایتی در مورد مواجهه با شرایط فرموده‌اند که تنها در صورتی می‌توانید موفق شوید که شرایط حاکم بر زندگی را بشناسید و بدون شناخت در تعامل یا تقابل با جبهه باطل قرار نگیرید. مهمترین مسئله شناخت جریان‌ها اعم از سیاسی، اجتماعی و... است.

این استاد حوزه و دانشگاه ادامه می‌دهد: بخش قابل توجهی از مشکلات جوانان امروز اقتصادی است. امام(ع) توصیه کرده است که اگر مشکل اقتصادی پیش آمد، مسئله و چالش را بشناسید و در گام بعدی به سمت حل مسئله بروید. دیگر اینکه جوان امروزی، در اوج غرور، قوت، قدرت و خلاقیت قرار دارد. جوانی که در اوج غرور است، می‌تواند از این فرصت هم به خوبی استفاده کند و هم خدای ناکرده دچار مشکل شود. امام جواد(ع) در این مورد راه حلی دارد که در عین غرور جوانی و قدرت و خلاقیت و زیبایی جوانی باید خود را کنترل کند و راه آن کنترل نیز تواضع است. کلید عزتمندی از نگاه امام جواد(ع) این است که با وجود تمام شرایط جوانی، اگر بخوانید به عزت دوره جوانی برسید، تواضع کنید. امام جواد(ع) فرموده است «اَلثِّقَةُ بِاللّهِ تَعالی ثَمَنٌ لِکُلِّ غالٍ وَ سُلّم لِکُلّ عال» یعنی اعتماد به خدای متعال بهای هر چیز گران بهایی است و نردبان رسیدن به هر جا و مقام بلندی است و نیز حضرت(ع) فرمود: «عز المؤمن غناه عن الناس»عزت مؤمن در بی‏نیازی او از مردم است. به بیانی دیگر جوان باید برکت و روزی و رزق را در بازوان و فکر خلاق خود ببیند.

دکتر حسینی به یکی دیگر از دروس مهم برای جوانان اشاره کرده و می‌گوید: امام جواد(ع) به نکته مهمی در خصوص همنشین و شاخصه‌های آن اشاره کرده است که پس از ۱۲۰۰ سال آنها را از زبان روانشناسان و در مطالعه نسل جوان می‌شنویم. ایشان برای دوستی و گروه همسالان فرموده است که با افراد دو چهره، بی پروا و شرور همنشنین نشوید. بر این اساس امام جواد(ع) به این نکته توجه می دهد که در مسیر زندگی جوانی، جوان باید مراقب مصاحب و همراه و رفیق باشد. تعبیر امام جواد(ع) این است که «از همنشینی با بد بپرهیز، چرا که او مثل شمشیر می ماند، منظرش زیباست، ‌ولی اثرش زشت است». در این مجال اندک فرصت پرداختن به تمام دستورها و آموزه‌های حضرت نیست اما با پرداختن هر چه بیشتر به سیره و زندگانی نهمین پیشوای شیعیان که بهترین الگو و سرمشق برای همه و خصوصاً جوانان جامعه اسلامی است، زمینه سعادتمندی و عاقبت بخیری خود را فراهم کنند.