عالمان و بزرگان بسیاری در طول تاریخ با وقف و اهدای کتاب و کتابخانه به مجموعه آستان قدس رضوی در غنا و پویایی امروز کتابخانه‌های این آستان ملکوتی در کشور، نقش داشته اند؛ اهل علم و پژوهشی که ارادت مثال‌زدنی آنان به پیشگاه عالم آل محمد(ع) موجب شده تا این مجموعه را برای حفظ منابع مطالعاتی ارزشمندشان انتخاب کنند، در این میان، کم نیست تعداد عالمان برجسته‌ای که لقب «سید» را در کنار نام خود دارند و با وقف کتابخانه در این آستان مقدس جاودان شده‌اند.

به یاد و نام برخی از واقفان «سید کتاب» و کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه‌های وقفی همچون وزیری یزد و مرتضوی رفسنجان در کشور فعالیت می‌کنند. 

نام بعضی از این نیک‌اندیشان نیز به دلیل اهدای کتابخانه‌های شخصی آنان پس از درگذشت‌شان در فهرست بلندبالای واقفان سازمان کتابخانه‌ها، موزه‌ها و مرکز اسناد آستان قدس رضوی برای همیشه ماندگار شده است از همین رو در این گزارش به مناسبت دهه امامت و ولایت، به معرفی منتخبی از این واقفان سید می‌پردازیم. 
 

کتابخانه وزیری یزد
زنده‌یاد حجت‌الاسلام و المسلمین سید علی‌ محمد وزیری موسوی، از جمله این واقفان است که نامش با کتابخانه وزیری یزد گره خورده است. او سال 1273در یزد متولد شد و دروس مقدماتی فارسی و عربی را نزد معتمدالاطباء؛ دایی‌زاده خود آغاز کرد و سپس از محضر استادان برجسته مدارس حوزوی بهره برد.  
وی طی سفرهای بسیار به شهرهای مختلف ایران و عراق، از محضر استادان بزرگی استفاده کرد که ماحصل آن در مجموعه‌ای بسیار ارزنده از دست‌خط و سفارش علمای برجسته دین و شریعت به نام «مجمع الجواهرات» گردآوری شده است.

 مرحوم وزیری، در احیای حوزه علمیه یزد پس از شهریور 1320 نقش ارزنده ای داشت. احیای مسجد جامع یزد، تشکیل هیئت حامیان مسجد جامع کبیر، تأسیس مدارس جامعه تعلیمات اسلامی یزد در سال 1334 و همزمان با آن، تاسیس کتابخانه وزیری با کتاب‌های شخصی خود و نشر آثار اسلامی از طریق این کتابخانه، از جمله اقدامات ارزنده او به شمار می‌آید.

 در این میان، با درخواست این عالم برجسته و استقبال فرهنگ‌دوستان و معارف‌پروران، در گذر زمان بر تعداد کتاب‌های کتابخانه وزیری افزوده شد چنان‌که، از طرف علمای بزرگ، دانشگاه‌ها، مؤلفان، ناشران و استادان دانشگاه‌ها نیز کتاب‌ به این کتابخانه ارسال می‌شد. 

سرانجام این عالم بنام یزد در سال 1348، کتابخانه وزیری را با بیش از 21 هزار جلد کتاب خطی و چاپی و تعداد قابل توجهی مرقعات، طومار و مطبوعات، وقف آستان قدس رضوی  کرد تا به عنوان شعبه‌ای از کتابخانه مقدس رضوی ، مورد استفاده همه مردم قرار گیرد.

مرحوم وزیری سال 1356 به دیار باقی شتافت و در کنار مسجد جامع یزد به خاک سپرده شد، بعد از وی هم، به تدریج، بر وسعت و عظمت این کتابخانه افزوده شده تا جایی که، امروزه از آن به عنوان «کتابخانه و موزه وزیری» نام برده می‌شود. 

کتابخانه مرتضوی رفسنجان
از دیگر واقفان کتاب و کتابخانه آستان قدس رضوی می‌توان به زنده‌یاد سید یحیی مرتضوی اشاره کرد. او یکی از خیرین کم‌نظیر خطه رفسنجان استان کرمان بود که سال 1296 دیده به جهان گشود. 
مرحوم مرتضوی به مدد و توفیق الهی و نیت خالص خویش، در طول عمر پربار خود، منشأ خدماتی بسیار ارزنده ای در امور فرهنگی و بهداشتی بود. در این میان، کتابخانه مرتضوی رفسنجان، یکی از موقوفات ماندگار این بزرگ مرد محسوب می‌شود. این کتابخانه در زمینی به مساحت 400 متر مربع و ساختمانی در سه طبقه با زیربنای 1200 مترمربع در سال 1365، به بهره برداری رسیده است. 

بیمارستان، هنرستان، کودکستان و مجتمع فرهنگی، از دیگر موقوفات مرحوم مرتضوی در این خطه به شمار می‌آید. در این میان، حمایت‌ها و پیگیری‌های همسرش مرحومه بی‌بی زهرا نواب نیز در اجرای این امور خیریه تأثیر شایان توجهی داشت. این واقف آستان قدس رضوی سال 1368 به پیشگاه حق شتافت و در مدخل ساختمان کتابخانه مرتضوی رفسنجان، به خاک سپرده شد. 
 

بنیان نهادن کتابخانه جامع گوهرشاد
زنده‌یاد سید سعید طباطبایی نایینی، از دیگر واقفان و بسترسازان فضای علم و اندیشه در این آستان ملکوتی است، چراکه هسته اولیه و اصلی کتابخانه جامع گوهرشاد با وقفیات او شکل گرفت.
 این نیک‌اندیش، از شیفتگان کتاب و مقیم شهر مشهد بود که کتابخانه را در سال 1332 در یکی از اتاق‌های فوقانی مسجد جامع گوهرشاد در جوار مضجع شریف حضرت رضا(ع) بنیان گذاری کردو  به عبارتی کتابخانه جامع گوهرشاد با پنج هزار نسخه خطی، چاپ سربی، چاپ سنگی و... به انضمام املاک و رقباتی برای اداره آن، آغاز به کار کرد.
 در ادامه‌ی کار، به همت افراد خیر و نیکوکار از طریق وقف و اهدای کتاب، شمار کتاب‌ها رو به فزونی نهاد و به علت تخریب و بازسازی فلکه حضرتی و نیز توسعه کتابخانه، در سال 1368 کتابخانه به ساختمان جدید واقع در بست شیخ بهایی متصل به صحن جمهوری اسلامی ، منتقل شد. 

پس از مدت‌ها فعالیت، با توجه به افزایش تقاضای مراجعان، برای بهره‌مندی از معارف اهل بیت(ع) و همچنین اهتمام بیشتر به اجرای نیت واقف آن، کتابخانه عمومی جامع گوهرشاد در سال 1389 با عنوان جدید «کتابخانه تخصصی اهل بیت(ع)» راه اندازی و ارائه خدماتش، به صورت شبانه‌روزی به دوستداران معارف اهل بیت(ع) اعم از زائر و مجاور ادامه دارد.

در حال حاضر نیز با توجه به قرارگیری کتابخانه تخصصی اهل بیت(ع) در مسیر انجام پروژه زیرسطحی بست شیخ بهایی حرم مطهر رضوی، این کتابخانه به سالن اجتماعات دانشگاه علوم اسلامی رضوی واقع در صحن امام حسن مجتبی(ع) حرم مطهر منتقل و در این مکان، به اهل علم و پژوهش، خدمات‌رسانی می‌کند.

وقف کتاب و کتابخانه‌های شخصی
همچنین منابع کتابخانه‌های شخصی و کتاب‌های نفیس علما و بزرگان بسیاری در ادوار گذشته، وقف کتابخانه حرم مطهر رضوی شده است. زنده‌یاد حجت الاسلام سیدمرتضی سبط، فرزند آیت‌الله سید احمد سبط الشیخ دزفولی نجفی؛ یکی از شخصیت‌های ممتاز روحانی و از فقها و دانشوران بلندپایه مشهد، از جمله این بزرگان به شمار می‌آید که سال 1273 در نجف اشرف به دنیا آمد و در محیط فضیلت و پرهیزگاری، پرورش و تحصیلات خود را سپری کرده بود.

 این عالم وارسته سال 1347 دارفانی را وداع گفت و در رواق دارالسیاده حرم مطهر رضوی به خاک سپرده شد. هنوز چهلمین روز درگذشت او نرسیده بود که پسران صالحش؛ سید محمد و سید محمدتقی سبط با توافق مادر نیکوکار و خواهر صالحه خود، طبق وصیت پدر، کتابخانه شخصی او را که مشتمل بر 401 جلد کتاب چاپی قدیمی و یک نسخه کتاب خطی بود، وقف کتابخانه آستان قدس رضوی کردند. 

زنده‌یاد آیت‌الله سید محمدباقر حجت طباطبایی، از دیگر شخصیت‌های برجسته‌ای است که کتابخانه شخصی‌اش در این آستان ملکوتی به یادگار مانده است. او سال 1298 در خانواده‌ای اهل علم و فضیلت در کربلا متولد و پس از کسب معارف علم، از محضر استادان برجسته نجف اشرف و کربلا، به درجه اجتهاد نایل آمد.

 طباطبایی در سنین جوانی به قصد زیارت به مشهد مشرف شد، اما این سفر، به سکونت او برای تدریس در این شهر مقدس منجر شد. این عالم زاهد و متقی در سال 1380 دعوت حق را لبیک گفت و در حرم مطهر امام رضا(ع) به خاک سپرده شد. بیت معظم وی، کتابخانه آن مرحوم را که مشتمل بر بیش از 2 هزار جلد کتاب بود، در سال 1382 به آستان قدس رضوی، تقدیم کردند. 

همچنین می‌توان از زنده‌یاد سید ابوالفضائل مجتهدی فرزند آیت‌الله میرزا محمود حسینی زنجانی نام برد. او متولد سال 1309 در زنجان و دارای دکتری فلسفه و معارف اسلامی بود که در سال 1351 نیز افتخار خادمی آستان ملکوتی امام هشتم نصیبش شد. 

دکتر مجتهدی که در سمت‌های مختلف در داخل و خارج ایران به کشورش خدمت کرده بود، در اواخر عمرشریفش، شهر مقدس مشهد را برای اقامت دائمی خود تعیین و سرانجام در سال 1384 چشم از جهان فرو بست. 

وی مجموعه کتاب‌های خطی از جمله صحیفه سجادیه به خط مرحوم پدرش را، به کتابخانه مرکزی آستان قدس رضوی وقف و  همچنین، واسطه وقف اثری هنری به موزه این آستان مقدس، بوده‌ است.