هیئت‌های مذهبی از قدیمی‌ترین نهادهای فرهنگ مردمی و اجتماعی بوده که حول محور حب اهل بیت عصمت و طهارت(ع) و تعظیم شعائر دینی به ویژه بزرگداشت ایام شهادت سید و سالار شهیدان حضرت اباعبدالله الحسین(ع) فعالیت می‌کنند. یکی از کارکردهای بسیار مؤثر هیئت‌های مذهبی، الگوسازی، مبتنی بر دین باوری و رعایت هنجارها و ارزش‌ها است. افراد با حضور در دسته‌جات، تکایا و حسینیه‌ها و استماع احادیث و درس‌های اخلاقی و بهره‌مندی از آیات الهی، سیره علمی و عملی ائمه معصومین(ع) و اشعار مداحان در مدح و ثنای اهل بیت(ع) به صورت علمی و کاربردی، گام در مسیر فرهنگی می‌نهند که مبنای آن رعایت معنویات، اخلاقیات، اصول و مبانی اسلام ناب محمدی(ص) است.
بی‌شک «هیئت» یکی از قوی‌ترین مراکز معرفتی شیعه بوده و نقش آن در بالا رفتن آگاهی افراد، معنویت فرد و اجتماع بی‌بدیل است. اگر یک هیئت مذهبی با استفاده از روش صحیح، عالمانه و عاشقانه رهبری شود، خواهد توانست بیشترین نقش را در رشد و تعالی فرد، جامعه و فرهنگ آن داشته باشد که هیچ حرکت و تشکلی با هزینه‌های گزاف، به پای آن نخواهد رسید و توان رقابت با او را نخواهد داشت.
جامعه ذاکران کشور به عنوان یکی از تأثیرگذارترین اقشار در میان مردم، نقش مهمی در فرهنگ‌سازی در میان مردم دارند. امروزه برخی شائبه‌ها وجود دارد که هیئت‌های مذهبی محل غم و اندوه بوده و موجب ترویج حزن در جامعه می‌شوند اما با نگاهی دقیق به کارکرد هیئت‌های مذهبی و نقش مداحان در آن می‌توان دریافت که نه تنها بدین صورت نیست بلکه می‌توان از ظرفیت هیئت‌های مذهبی برای ایجاد نشاط اجتماعی در میان آحاد مردم استفاده کرد.
مصطفی خورسندی، رئیس سازمان بسیج مداحان و هیئت‌های مذهبی کشور به تبیین نقش هیئت‌های مذهبی در تعمیق نشاط اجتماعی پرداخت که در ادامه می‌خوانید و می‌بینید.
چگونه می‌توان از ظرفیت جامعه مداحی کشور برای ایجاد نشاط اجتماعی در کشور استفاده کرد؟
نکته قابل تأمل این است که ابتدا باید بدانیم که مفهوم نشاط چیست و چگونه می‌توان به این مقوله نگریست تا بتوان اینگونه عنوان کرد که چه کسانی دارای نشاط بوده و چه کسانی نشاط ندارند. یکی از اشتباهاتی که در این زمینه رخ می‌دهد این است که برخی قطرات اشک را مشاهده می‌کنند اما اشکی که ریشه آن مشکلات فردی است با اشکی که بر سیدالشهدا(ع) و مظلومیت اهل بیت(ع) سرازیر می‌شود، کاملاً متفاوت است. کسانی که اهل روضه و اشک هستند، جزو پرنشاط‌ترین افراد محسوب می‌شوند. واقعا وقتی جلسات هیئت‌های مذهبی به پایان می‌رسد، نشاط درونی هیئتی‌ها که از درون دارای نشاط بوده و شادی درونی دارند، کاملاً مشخص است. این نشاط در رفتار، کردار، لبخند و روابط اجتماعی هیئتی‌ها کاملاً مشهود است و می‌توان آن را به خوبی مشاهده کرد.
هیئت یک محیط پرنشاط است و افرادی که اهل هیئت هستند، نشاط را در جمع دوستان همراه، همفکر و دوستانی که با یک اندیشه و تفکر دور هم جمع شده‌اند، پیدا می‌کنند. زمانی که انسان با جمع دوستانی که در کنار آن‌ها احساس آرامش می‌کند، می‌نشیند، احساس آرامش می‌کند و این آرامش نیز نشاط‌آفرین است. کسانی که هیئت و محیط اشک بر مصائب اهل بیت(ع) را مکانی پر از غم و اندوه و بدون شادی می‌دانند، کاملاً در اشتباه هستند؛ چراکه اصلا اینگونه نیست و باید ابتدا مفهوم شادی و غم را برای خود جا بیندازیم.
در درون هیئت‌های مذهبی چه مجالس روضه و چه مجالس مولودی، هر دو در جایگاه‌های مختلف، سراسر نشاط هستند. امام صادق(ع) فرمودند: «شِیعَتُنا خُلِقُوا مِنْ فاضِلِ طِینِتِنا وَ عُجِنُوا بِماءِ وَلایَتِنا یَحْزَنُونَ لِحُزْنِنا ویَفْرَحُونَ لِفَرَحِنا؛ شیعیان ما از زیادی گل ما به وجود آمده و با آب ولایت (و محبت) ما خمیر شده‌اند، در غم ما غمگین و در شادی ما شادمانند». باید بدانیم که اتفاقاً حزن و اندوه بر مصائب اهل بیت(ع) باعث ایجاد نشاط می‌شود. امام رضا(ع) می‌فرمایند: «یَا ابْنَ شَبِیبٍ إِنْ کُنْتَ بَاکِیاً لِشَیْءٍ فَابْکِ لِلْحُسَیْنِ؛ ای ابن شبیب، اگر می‌خواهی گریه کنی، برای حسین بن علی(ع) گریه کن». انسان زمانی که غم خود را مدنظر قرار می‌دهد، اندوهگین می‌شود اما زمانی که برای غم اهل بیت(ع) اشک می‌ریزد، این اشک زمینه‌ساز ایجاد نشاط قلبی در درون او خواهد شد.
کسانی که به دنبال نشاط هستند باید به سمت دستورات خدا و فرامین او حرکت کنند. «أَلَا بِذِکْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ؛ دل‌ها با یاد خدا آرام می‌گیرد» کسانی که آرامش قلبی دارند، با نشاط هستند و این بدان معناست که افرادی که به دنبال نشاط هستند، باید به دنبال ذکر بروند. مجالس اهل بیت(ع) سراسر ذکر و توجه به خداست. انسان هرچه می‌خواهد از پیدا کردن دوست خوب گرفته تا به دست آوردن نشاط را در درون هیئت به دست می‌آورد. گره‌گشایی از امور مردم در مساجد و هیئت‌ها باعث می‌شود انسان به نشاط اجتماعی دست پیدا کند. گره‌گشایی، نشاط‌آفرین است؛ انسان زمانی که در هیئت حضور پیدا کرده و می‌تواند گره از کار کسی بگشاید، هم خود به شادی می‌رسد و هم دیگران را شاد می‌کند. اگر کسی به دنبال نشاط و شادی درونی است می‌تواند این نشاط را در کنار دوستان هیئتی و محافل اهل بیت(ع) به دست آورد.
آیا مداحان مجازند به مسائل سیاسی جامعه پرداخته و در این زمینه اظهار نظر کنند؟
فرد هیئتی نمی‌تواند سیاسی نباشد؛ این بدان معناست که هیئت سکولار هیئتی نیست که بتواند باعث ایجاد نشاط اجتماعی و سیاسی در جامعه شود. خود حرکت حضرت ابا عبدالله الحسین(ع) یک حرکت سیاسی است و باید به این موضوع توجه کنیم. عدم اجازه تشییع پیکر مطهر حضرت زهرا(س) یک حرکت سیاسی است؛ لذا باید توجه کنیم که مداحان و هیئتی‌های جامعه باید سیاسی و عالم به سیاست روز باشند. البته نباید با عدم اطلاع و توجه به شرایط زمانی و مکانی، مطلبی را بیان کنیم که خدایی ناکرده به فضای سیاسی کشور لطمه بزند. در این زمینه چشمان همه ما مداحان و هیئتی‌ها باید به دو لب مقام معظم رهبری باشد. اگر چشم ما به دو لب رهبر معظم انقلاب بود و یک قدم حتی جلوتر و یا عقب‌تر حرکت نکنیم، براین اساس می‌توانیم به درستی تصمیم‌گیری کنیم.
مقام معظم رهبری به خانواده شهید آیت‌الله رئیسی فرمودند که زیر این آسمان مانند این شهید بزرگوار نمی‌توان پیدا کرد. امروزد ای نشرایط که بحث شهدای خدمت است،ریال وظیفه ما ایجاد نشاط اجتماعی برای حضور پای صندوق‌های رأی انتخابات ریاست جمهوری است. انسانی که بینش سیاسی حداقلی را داشته باشد، می‌داند که وظیفه ما امروز تلاش برای مشارکت حداکثری است. به عنوان مسئولان سازمان‌ها در بسیج اجازه طرفداری از فردی را نداریم اما وظیفه داریم تلاش کنیم تا این نشاط اجتماعی و سیاسی در جامعه رواج پیدا کرده و مردم با حضور حداکثری، پای صندوق‌های رأی بروند.
مقام معظم رهبری فرمودند که هیئت مکان جهاد تبیین است و ایشان پرچم تبیین را به دوش ذاکران گذاشتند. اثربخشی مداحان اثربخشی ویژه است. لذا مداحان باید تشخیص دهند که در چه مقطعی بوده و در این مقطع چه وظیفه‌ای دارند. لذا ذاکران باید مسائل سیاسی روز را تشخیص داده و به موقع وارد میدان شوند. مقام معظم رهبری خطاب به ذاکران اینگونه فرمودند که برای برانگیختن تلاش کرده و به نقطه‌زنی توجه کنید. امروز موشک‌های ما به موقع در اسرائیل در مکانی که باید می‌نشست، نشست. در همه زمان‌ها و مکان‌ها باید به این نقطه‌زنی توجه کنیم و هر کسی در مسئولیت خود این موضوع را مدنظر قرار دهد. زمانی که مقام معظم رهبری پرچم جهاد تبیین را به دست ذاکران دادند، مداحان و ذاکران نیز باید به موقع نقطه‌زنی کرده و مطالب خود را به موقع به کرسی بنشانند. لذا در این زمان که بحث انتخابات ریاست جمهوری در پیش است، مردم نیز به امید خدا انتخاب اصلحی داشته و انسان‌هایی را برگزینند که خدمتگزار آن‌ها باشند.
مردمی که در کنار پیکر مطهر شهید آیت‌الله رئیسی و همراهان ایشان حضور یافته و در این مراسم شرکت کردند، نشان دادند که پای آرمان‌های نظام و شهدا هستند. لذا ذاکران نقش بی‌بدیلی در این عرصه داشته و نقش اساسی آن‌ها در حدوث و بقای انقلاب اسلامی بی‌بدیل است.
جامعه مداحان برای بالا بردن مشارکت و حضور حداکثری مردم در انتخابات چه وظایفی برعهده دارد؟
در آغاز انقلاب اسلامی نوحه‌های مختلف حماسی سروده می‌شد و هیئت‌های مذهبی در آن زمان نیز کار جهاد تبیین را انجام می‌دادند. در زمان دفاع مقدس نیز بسیاری از افرادی که در جبهه حضور داشتند، هیچ‌کدام با استدلال و این مسائل وارد جبهه‌ها نشده بودند و همواره به این موضوع تأکید داشتند که مگر خون ما از خون حضرت علی اکبر(ع) رنگین‌تر است. ذاکران در مسیر انقلاب اسلامی نقش بی‌بدیلی در عرصه‌های مختلف داشته‌اند.
ذاکران باید از فعالیت‌های مختلف از مجالس ختم و ... گرفته تا دیگر مجالس اهل بیت(ع) به جهاد تبیین بپردازند و از این فرصت برای فراخوان حضور مردم در انتخابات استفاده کنند. هر چقدر در این زمینه اثربخشی ذاکران بالاتر باشد، تأثیر بیشتری برای حضور مردم خواهند داشت. همه انبیا و اولیا(ع) آروز داشتند تا نظامی مانند نظام انقلاب اسلامی را در اختیار داشتند تا بتوانند قانون شریعت را به خوبی در جامعه پیاده کنند. البته ادعا نداریم که این نظام بدون هیچ اشکال است بلکه ما در حال حرکت به سوی نظام آرمانی و ایده‌آل اسلامی هستیم.
چگونه می‌توان از ظرفیت ذاکران اهل بیت(ع) برای جذب بیشتر جوانان استفاده کرد؟
چنانچه خانواده‌ها قصد دارند، فرزندان خوب و نیکو داشته باشند، باید آن‌ها را مسجدی تربیت کنند. هیئت در پرتو مسجد و حاشیه مساجد قرار دارد. امام(ره) فرمودند که مسجد سنگر است و باید سنگرها را حفظ کنید. امروز همه دست‌اندرکاران امور مساجد تلاش کنند که مساجد الگو را به دیگر مساجد و ائمه جماعت معرفی کنند و علمای حاضر در مساجد از این موضوع الگوگیری کنند. امام جماعت، نمازگزاران و تمامی خادمان مساجد در حد خود یک امکان برای جذب نوجوانان و جوانان به مساجد هستند. خروجی این افراد مسجدی خود به خود به تشکیل هیئت‌های مذهبی، مواکب حسینی، گروه‌های سرود مذهبی، گروه تئاتر و ... می‌انجامد.
لذا رویکرد تربیتی باید تربیت مسجدی باشد. جوانانی که وارد مسجد می‌شوند، سلسله مراتب و نظم را می‌آموزند و اعتماد به نفس پیدا می‌کنند. لذا مسجد و هیئت مکمل یکدیگر هستند. امروز باید چارچوب مسجد و تربیت مسجدی را در جامعه رواج دهیم. کسانی که وارد هیئت‌های مذهبی می‌شوند، می‌توانند روابط اجتماعی بسیار خوب و صحیح داشته و به خوبی در عرصه‌های مختلف اجتماعی و مذهبی نیز نقش‌آفرینی کنند.
آموزش مداحان برای تأثیرگذای مطلوب در جامعه باید چگونه دنبال شود؟
۳۵ سال است که کلاس آموزش مداحی دارم و برخی از مداحان پرمخاطب امروز کشور نیز در این جلسات که در مجمع بیت‌الاحزان و یا در کانون سلمان برگزار می‌شود، شرکت می‌کردند. نکته مهم در زمینه آموزش مداحی این است که هر فردی قصد موفقیت در این عرصه را دارد باید زیر نظر یک استاد باتجربه آموزش کامل ببیند. برخی از مداحان بوده‌اند که فنون مداحی را آموخته اما اصول آن را نمی‌دانند. اصول مداحی توجه به احکام، نماز اول وقت، قرآن، پدر و مادر و ترک گناه است. فن و سبک مداحی را می‌توان در هر شرایطی از هر استادی آموخت اما نکته مهم رعایت اصول مداحی و اخلاق است.
لذا شاگردی در محضر اساتید برای علاقه‌مندان به فراگیری مداحی بسیار مهم است و نوآموزان باید به نکات و سخنان اساتید خود عمل کنند. البته خود اساتید نیز باید استاد دیده باشند. کسی که خود محضر استاد را درک نکرده باشد، نمی‌تواند چیزی را به دیگران بیاموزد. امروز برخی از اساتید متأسفانه مبالغی را از افراد می‌گیرند و از علاقه‌مندی نوجوانان به فضای مداحی برای خود فضایی ایجاد کرده و بعضاً مبالغ گزافی نیز از افراد دریافت می‌کنند. هیچ اعتقادی به اخذ پول برای آموزش مداحی ندارم و خود این مسئله را همیشه رعایت کرده‌ام. برخی نوجوانان و جوانان علاقه‌مند به عرصه مداحی هستند و استعداد فراوانی در این زمینه دارند اما وضع مالی خوبی ندارند و نمی‌توانند از پس این مبالغ برآیند.
مهمترین برنامه‌های سازمان بسیج مداحان در دوره اخیر چیست؟
هدف‌گذاری سازمان بسیج مداحان در سال جاری بر برنامه نوگلان حسینی و نوگلان زینبی معطوف شده است. در این زمینه برنامه استعدادیابی طی ایام ماه محرم در سراسر کشور انجام خواهد شد. امروز باید ظرفیت‌های مداحی کشور را شناسایی کرده و برای سطوح مختلف نیز آموزش‌های ویژه را در نظر بگیریم. لذا ابتدا باید مخاطبان خود را شناخته و براساس مخاطبان، اساتید و طرح درس ارائه کنیم. همچنین، تقویت روضه‌های خانگی نیز هدف‌گذاری شده و در حال فعالیت در این زمینه هستیم.
ایجاد ارتباط صمیمی بین ذاکران، شعرا و مسئولان هیئت‌های مذهبی از برنامه‌های مهم سازمان بسیج مداحان است. ایجاد گعده‌های تأثیرگذار بین ذاکران و شعرا نیز از دیگر برنامه‌هایی است که در نظر گرفته شده است. گاهی اوقات همین نشست‌های صمیمی و برادرانه تأثیر فراوانی در جامعه خواهد داشت. امروز در تمامی استان‌های کشور جامعه مداحان حضور دارند؛ گردهمایی مداحان در کنار یکدیگر به خودی خود نوعی آموزش غیر مستقیم است.
برنامه ویژه دیگری که سازمان بسیج مداحان پیگیری می‌کند، تقویت ذاکران ترحیم‌خوان و ختم‌خوان است که تاکنون مورد توجه نبوده است. امروز حتی باید برای مداحانی که در عروسی نیز می‌خوانند برنامه داشته باشیم. بسیاری از مؤمنان هستند که نمی‌خواهند خدایی ناکرده مجالس عروسی ایشان آلوده به فعل حرام شود. مداح توانمندی که بتواند مجالس عروسی مردم را با چارچوب و اصول خود برگزار کند نیز نیازمند آموزش است. این مسئله افق فکری ماست که در بسیج مداحان پیگیری خواهد شد. مداحان و ذاکرانی که در محافل ختم می‌خوانند، باید مورد توجه و احترام ویژه قرار گیرند. این ذاکران برای اقشار مختلف و با تفکرات مختلف نغمه‌سرایی کرده و محبت امام حسین(ع) را در دل مردم می‌نشانند که به توفیق الهی برای همه ایشان در مراحل مختلف برنامه خواهیم داشت. والدین و خانواده‌های جامعه باید توانمندی فرزندان خود را در مسیر اهل بیت(ع) قرار دهند. بالاترین ثروت، تربیت خوب و صحیح و بهترین تربیت نیز تربیت مسجدی و قرآنی و دینی است.
گفت‌وگو از مجتبی افشار
نظر شما