پژوهش‌ها و نظرات صاحبنظران بر این اساس است که اگر می خواهیم کشور به توسعه پایدار برسد باید در آموزش و پرورش سرمایه گذاری کنیم؛ اگر بدنبال توسعه پایدار دراز مدت هستیم، باید شایستگی‌های لازم را در کودکان ایجاد کنیم تا آینده بهتری داشته باشیم؛ موضوعی که دولت چهاردهم نباید از آن غافل شود.

تغییر ذایقه و ویژگی دانش آموزان

وزیر پیشین آموزش و پرورش می گوید: امروز مخاطبان آموزش و پرورش نسبت به دانش آموزان گذشته ویژگی های متفاوتی دارند؛ در فضای مجازی حضور دارند، هوش بالا اما حوصله و پشتکار کمی دارند، ذایقه هنری و انتخابی آن ها دیگر مدارس سنتی را به راحتی نمی پذیرد و انتظاراتی که نسبت به گذشته دارند متفاوت است.

علی احمدی در گفت وگو با قدس معلمان امروز را نیز نسبت به گذشته متفاوت می داند و می افزاید: بسیاری از معلمان از وضعیت خود ناراضی هستند؛ معلمان گذشته یک گروه مرجع و بسیار مؤثر تلقی می شدند؛ اما الان آن شأن و منزلت متفاوت شده است.

وی با تأکید براینکه فناوری های آموزشی به سرعت درحال تغییر است و روش های یاددهی و یادگیری متفاوت شده، می افزاید: این موضوع برنامه درس ملی که باید محورهای محتوایی آموزش و پرورش ما را تعیین کند، باید تغییر پیدا کند و یک تحول همه جانبه در نظام تعلیم و تربیت و آموزش و پرورش عمومی و رسمی مان نیاز داریم.  

واقعیت های موجود نشان می دهد برای ایجاد تحول باید از وضع موجود به سمت وضع مطلوب حرکت کنیم؛ نمی توانیم بدون درنظرگرفتن واقعیت ها تدبیر و برنامه ریزی کنیم؛ بنابر این باید مبتنی بر اولویت های جامعه و مسائل آموزش و پرورش، حرکت کنیم و از تجربه های جهانی هم با در نظر گرفتن اقتضائات فرهنگی و محیطی کشور استفاده کنیم.

سهم اندک بخش خصوصی در آموزش

وی بر لزوم توسعه مشارکت مردم در آموزش و پرورش تأکید می کند و ادامه می دهد: درحال حاضر سهم بخش خصوصی و غیردولتی در آموزش و پرورش در بهترین شرایط به ۱۵ درصد هم نمی رسد؛ باید بستری فراهم کنیم که معلمان، بازنشستگان، اولیا و والدین دانش آموزان در فرایند تعلیم و تربیت نقش مؤثرتری داشته باشند.

وی با اشاره به اینکه یکی از راهبردهایی که در گذشته در آموزش و پرورش شروع شد و باید توسعه پیدا کند، توسعه مدارس هیئت امنایی است، می گوید: خانواده ها در اداره این مدارس نقش قابل قبول تری نسبت به مدارس دولتی معمولی دارند و باید از ظرفیت نیروهای بازنشسته که هنوز هم صلاحیت معلمی دارند استفاده کنیم.

وی ادامه می دهد: باید به مدارس هیئت امنایی اختیارات لازم داده شود تا بتوانند با استفاده از ظرفیت ها، ارزشیابی دانش آموزان را توسط یک نظام مستقلی نسبت به مدرسه انجام دهند و براساس میزان پیشرفت تحصیلی و تربیتی که برای دانش آموزان آن مدرسه حاصل می شود خانواده ها هم مشارکت بیشتری در جبران خدمت معلمان و مدیران مدرسه داشته باشند.

وی به مشارکت نهادهایی مثل بخش های خصوصی، تعاون، اوقاف و بخش های مردمی و... که می توانند به کمک آموزش و پرورش بیایند اشاره می کند و می افزاید: خانواده هایی هستند که حاضرند به یکدیگر کمک کنند و فرزندان خودشان را آموزش دهند، مساجدی هستند که حاضرند مدارس مسجد محور داشته باشند،حوزه های علمیه و دانشگاه هایی که آمادگی دارند مدارسی وابسته به خودشان داشته باشند؛ همچنین هنرستان هایی هستند که در کنار کارخانجات شکل گرفتند و موفقیت آمیز هم کار کردند.

وی یکی دیگر از اولویت های آموزش و پرورش را طرح مدسه محوری و تفویض اختیار به مدارس می داند و ادامه می دهد: مدارس هیئت امنایی یکی از شکل های خوب مدرسه محوری است اما مستلزم این است که آنچه در ستاد آموزش و پرورش،سازمان های وابسته به آموزش و پرورش و ادارات کل و مناطق و نواحی آموزش و پرورش انجام می دهند را تفکیک کنیم و بخش هایی را که می توان به مدرسه واگذار کرد در قالب سیستم های اجرایی به مدارس تفویض کنیم و مدارس با کمک معلمان و مدیران و نهادهای محلی و محیطی، اقتضائات منطقه خودشان را درنظر بگیرند و بتوانند با آزادی عمل بیشتر و با نظارت و استانداردهای آموزش و پرورش رسمی کار کنند.

وی می افزاید: لازمه مدرسه محوری این است که سیاست های اجرایی مدارس را تدوین و ابلاغ کنیم و بخشنامه ها، دستورالعمل ها و آنچه ستاد آموزش و پرورش به سازمان های وابسته و ادارات کل آموزش و پرورش و مناطق و نواحی که در آموزش و پرورش دخالت هایی دارند را  به حداقل ممکن برسانیم.

لزوم رتبه بندی مدارس

وی به لزوم رتبه بندی بین مدارس به عنوان یکی از الزامات دولت آینده اشاره می کند و می گوید: باید مدارسی که از حیث پیشرفت تحصیلی و تربیتی دانش آموزان و کسب موقعیت های ملی و بین المللی موفق تر از بقیه هستند، اجازه داشته باشند یک چتر هدایتی و پشتیبانی علمی برای مدارس کمتر برخوردار و مستعد حمایت داشته باشند.

وی با تأکید برلزوم به روزرسانی برنامه درس ملی باتوجه به تغییرات فناورانه ای که در حوزه فناوری های یاددهی و یادگیری اتفاق افتاده است،می گوید: باید روش های ارزشیابی پیشرفت تحصیلی و مبتنی بر نیازسنجی دانش آموزان براساس سن، جنس و منطقه جغرافیایی سکونت و همچنین آزادی عمل در نظام تعلیم و تربیت در چارچوب سیاست هایی که به مدرسه ابلاغ می شود،به رسمیت شناخته شود.

وی به لزوم استمرار طرح رتبه بندی معلمان اشاره می کند و می گوید:این طرح که درسال گذشته به درستی اجرا نشد، باید براساس تلاش معلمان برای تربیت نسل آینده و پیشرفتی که در تربیت دانش آموزان  دارند بر مبنای ارزشیابی مرکز آزمون ملی کشور انجام شود؛ یعنی معلمان و مدارس موفق تر سهم بیشتری برای اجرای طرح رتبه بندی مدارس داشته باشد.

وی یکی دیگر از محورهایی را که در آموزش و پرورش باید مورد توجه قرار بگیرد گرایش از آموزش نظری به آموزش های مهارتی می داند و ادامه می دهد:لزوم گرایش از آموزش های مهارتی سخت به آموزش های مهارتی نرم و نیمه نرم باید مورد توجه قرار گیرد و بخش قابل توجهی از ظرفیت آموزش و پرورش را به هنرستان ها و دبیرستان های مهارت محور اختصاص دهیم.

وی عنوان می کند: دانش آموزان مقطع دوم دبیرستان باید بتوانند حرفه ای را بیاموزند؛ بخشی از آموزش ما باید به سمت آموزش هوش مصنوعی و نیازهای مبتنی برانقلاب صنعتی چهارم و پنجم و به کارگیری فناوری های جدید در جامعه هدایت شود و نیازهای آینده جامعه را پاسخگو باشند.

وی با اشاره به اینکه آموزش و پرورش رسمی و دولتی امروز به شدت کیفیت پایینی دارد و معدل دانش آموزان به پایین ترین سطح ممکن رسیده است،می گوید:امیدواریم دولتی توسط ملت شکل بگیرد که بتواند مشکلات بیشتری از جامعه حل کند و رئیس جمهور آینده وزیر آموزش و پرورشی را پیشنهاد کند که بتواند واقعیت های نظام آموزش و پرورش ما را مد نظر قرار دهند و جهشی از وضع موجود به وضع مطلوب ایجاد کند.

لزوم ارتقای کرامت و منزلت معلمان

معاون سابق آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش هم احیا و ارتقای کرامت و منزلت علمی، اجتماعی و اقتصادی معلمان را یکی از اولویت های امروز آموزش و پرورش در دولت آینده می داند و می گوید: این مطالبه و خواسته را رهبر انقلاب نیز در قالب سیاست های کلی نظام مطالبه کرده اند.

ابراهیم سحرخیز، ارتقای کرامت و منزلت معلمان را مستلزم دو موضوع می داند و می افزاید: رتبه بندی معلمان نخستین موضوعی است که در دولت شهید رئیسی گام اولیه و بلند آن برداشته شد و منابع لازم در حدی که مقدور بود تخصیص پیدا کرد، اما خوب اجرا نشد و ابتر مانده است.

دولت آینده ابتدا باید به موضوع رتبه بندی رسیدگی کند و اگر نیاز به بازنگری در اجرا و یا بازنویسی در آیین نامه نیاز دارد به آن رسیدگی کند. هدف رتبه بندی فقط موضوع معیشت نبود و قرار بود یک نهضت توانمندسازی و رقابت علمی بین معلمان ایجاد کند که خروجی آن به روزسازی توانمندی و تشویق معلمان برای رسیدن به معلم تراز در سطح سند باشد.

این کارشناس نظام تعلیم و تربیت معیشت اقتصادی معلمان را جزو اولویت های اساسی دولت آینده می داند و ادامه می دهد: معلمان با همه توجهی که دولت ها داشته اند هنوز میانگین دریافتی آن ها سال گذشته کمی بیش از ۱۵ میلیون تومان بوده و امسال ۲۰ درصد به آن اضافه شد؛بنابراین تا رسیدن به خط فقر هنوز فاصله بیشتری داریم و معلمان کمترین دریافتی را دارند.

سحرخیز به نقیصه مزمن کمبود معلم در آموزش و پرورش اشاره می کند و می گوید:پیامدهای این کمبود معلم منجر به دو نوبته شدن مدارس، بالا رفتن تراکم مدارس دولتی، ایجاد نارضایتی در اولیا و دانش آموزان و نتیجه آن فراری دادن و کوچ دانش آموزان به مدارس غیردولتی و پایین آمدن کیفیت در مدارس عادی دولتی شده است.

براساس اعلام مرکز پژوهش ها تا قبل از سال ۱۴۰۰ بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ هزار کمبود معلم داشتیم؛ هرچند طی دوسال گذشته هر سال ۷۰ هزار معلم استخدام شدند؛ اما طی همین سال ها بیش از ۷۵ هزار معلم بازنشسته شدند و جای کمبودها هنوز پرنشده است.

انتظار می رود موضوع کمبود معلم در برنامه هفتم جدی گرفته شود تا کمبود به ارث رسیده از گذشته مرتفع شده و سپس معادل بازنشسته ها در ۲ سال اخیر نیرو جذب شود.

معاون سابق آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش با تأکید براینکه معلم باید شرایط و شایستگی های حرفه ای، اعتقادی، اخلاقی و علمی لازم را داشته باشد، اضافه می کند: باید جلوی استخدام های فله ای، موسمی و ناگهانی مثل خرید خدمات آموزشی، قراردادمعین و پاره وقت و... گرفته شود؛ مسیر درست تربیت معلم دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه شهید رجایی است.

کاهش سهم آموزش و پرورش از بودجه

سحرخیز با اشاره به اینکه سهم آموزش و پرورش از بودجه عمومی دولت درسال های گذشته به پایین ترین حد در ۲۰ سال اخیر رسیده است، می گوید:مرکز پژوهش های مجلس سهم آموزش و پرورش را از بودجه عمومی برای سالجاری ۸/۹ درصد اعلام کرده، درحالی که در سال های گذشته کمتر از ۱۱ درصد نبوده و به جای رشد کاهش هم داشته است.

وی ادامه می دهد: انتظار داریم دولت آینده،آموزش و پرورش را به امید خدا رها نکند و سهم آموزش و پرورش را از بودجه عمومی دولت واقعی سازی کند؛آموزش و پرورشی که از دهه ۷۰ تاکنون و حتی قبل تر هم کسری بین ۲۳ تا ۲۵ درصدی در بودجه داشته را ترمیم کند تا دود این کسری به چشم مدارس دولتی نرود و موجب نارضایتی معلمان نشود.

این کارشناس آموزشی به شفاف سازی سهم اعتبارات پرسنلی به غیرپرسنلی مندرج در سند تحول اشاره می کند و می افزاید: منظور از اعتبارات پرسنلی آن بخش از اعتباراتی است که صرف پرداخت حقوق یا هزینه های اجتناب ناپذیر می شود و منظور از اعتبارات غیرپرسنلی آن بخش از بودجه آموزش و پرورش است که صرف کیفیت بخشی به آموزش و پرورش می شود.  

سحرخیز کیفیت بخشی به آموزش را مستلزم تقویت اعتبارات غیرپرسنلی می داند و می افزاید: مدارس دولتی همواره از اعتبارات غیرپرسنلی محرومند به همین دلیل مدارس غیردولتی جذاب ترند؛ چون  کلاس فوق برنامه دارند، معلم و مشاوری دارد که ساعت های هفته را به آموزش اختصاص می دهد و جای اینها در مدارس دولتی خالی است.

وی به انضباط مالی و پرهیز از کسری بودجه دولت که این روزها در مناظره ها بسیار از آن یاد می شود اشاره می کند و می گوید: مبادا این کسری بودجه را بر سر آموزش و پرورش  بیاورند؛چرا که رهبری فرمودند ریال به ریال هزینه در آموزش و پرورش سرمایه گذاری است؛ بنابراین اگر قرار است اولویتی باشد و پول نفت صرف کشور شود، آن اولویت آموزش و پرورش است.

وی ادامه می دهد:حق آموزش و پرورش هنوز داده نشده، آموزش و پرورش سرمایه گذاری بلند مدت است و باید اولویت نخست دولت باشد.

معاون سابق آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش به کارگیری وزیری مقتدر را هم که دارای مقبولیت و هم محبوبیت باشد از وظایف اساسی دولت آینده می داند و می افزاید: آموزش و پرورش وزیری می خواهد که معلمان او را باور داشته باشند و برخاسته از جمع معلمان باشد و هم کاریزمای علمی و هم اجرایی داشته باشد.

سحرخیز می افزاید:دولت باید وزیری برای آموزش و پرورش انتخاب کند که در حد و اندازه های معاون اول باشد؛ چرا که بیش از ۱۶ میلیون دانش آموز، یک میلیون معلم و به گستره تمام ایران خانواده ها از آموزش و پرورش انتظار دارند.  

وی به تقویت هنرستان ها به عنوان دیگر اولویت کاری آموزش و پرورش و وزیر آینده اشاره می کند و ادامه می دهد: تقویت هنرستان ها و مراکز کار و دانش همواره جزو مطالبات رهبری بوده که مستلزم تخصیص اعتبار و جذب استادکار، هنرآموز و... است.

اگر می خواهیم هنرستان ها تقویت شوند ابتدا باید نظام جامع هدایت تحصیلی اتفاق بیفتد، اعتبارات لازم برای تجهیز هنرستان ها در اختیار آموزش و پرورش قرار بگیرد. برای اجرای سند تحول باید کار فرابخشی انجام شود و تمام دستگاه ها و وزارتخانه ها بیایند و به سهم خود در این کار کمک کنند.

وقتی مردم ببینند در هنرستان ها نیروی انسانی متخصص و تجهیزات استاندارد به کارگیری شده قطعاً هنرستان ها را به مدارس نظری ترجیح خواهند داد و از صف کنکور کاسته خواهد شد.