وقتی عنوان «رمان دینی» را به کار می بریم فوری این سوال به ذهن می‌رسد که آیا رمان دینی منحصر به ایران است یا در ادبیات جهان تعبیرِ «رمان دینی» داریم؟ بر خلافِ تصورِ برخی اهالی ادبیات، پاسخ مثبت است. اما این تعبیر را نه نویسندگان که بنگاه‌های تجاری و فروشگاه‌ها و برخی منتقدان یا مخاطبان بر برخی آثار نهاده‌اند. در فهرستی که برخی از مخاطبان تحتِ عنوان «برترین رمان‌های دینی و عرفانی» در سایتِ گودریدز جمع کرده‌اند، رمان‌هایی از داستایوفسکی، استفن کینگ، پائولو کوئیلیو و حتی ساراماگو دیده می‌شود. بنابراین چیزی که مسلم است این است که اولا رمان دینی دایره وسیعی را دربر می‌گیرد و دوم اینکه مردم هر طور که بخواهند دربارۀ اثرِ منتشر شده، قضاوت می‌کنند و نمی‌توان به‌طور قطع اثری را در طبقه یا ژانری مشخص دسته‌بندی کرد. 

اما  رمان دینی در کشور ما به دلیل دلبستگی‌ها و علقه‌های دینی و مذهبی که در جامعه و همچنین قشر کتابخوان وجود دارد همیشه مورد توجه بوده است. آمار چاپ‌های مجدد بعضی از این آثار بر این ادعا صحه می‌گذارد.  

راز جذاب بودن رمان دینی

چرا رمان‌های دینی در همه ادوار و در همه جوامع مخصوصا ایران مورد توجه هستند؟  

واقعیت این است که اینطور نیست در ایران رمان های دینی زیادی نوشته می‌شود اما فقط درصد کمی از آن‌ها با اقبال مردمی مواجه می‌شوند. از میان رمان‌های دینی آن‌هایی موفق بوده‌اند که نویسنده آن سه اصل را مورد توجه قرار داده است.

اول: بر اصل سرگرمی توجه داشته یعنی اول تصمیم گرفته است، رمان بنویسد که با شخصیت‌پردازی‌های به‌قاعده و داستان‌پردازی‌های به‌جا، احساسات مخاطب را درگیر می‌کند  و هر چیزی که مربوط به اصول داستان‌نویسی است، رعایت کند.

دوم: نویسنده رمان دینی باید حوصله تحقیق و پژوهش داشته باشد. باید اطلاعات کافی دینی و تاریخی داشته باشد تا بتواند منبع‌شناسی کند و یا از فرد متخصصی کمک بگیرد.  

سوم: وقتی تمام این اسباب هم که فراهم شد وارد مرحله اصلی می‌شود اگر کتاب باید ورود به زندگی معصوم باشد، این ورود باید در عین مستند و واقعی‌بودن با تخیل و تکنیک‌های داستانی همراه باشد تا از حالت روایت صرف تاریخی بیرون بیاید و اسمش رمان شود و این بخش سخت‌ترین مرحله است.

چند نویسنده دینی که آثارشان با اقبال روبرو شده است

در ادبیات معاصر ایران به خصوص بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، آثار دینی مورد توجه مردم قرار گرفت. نویسندگان به ژانر دینی توجه کردند و بعضی از این قلم‌ها ‌با اقبال جامعه هم روبرو شد. بیشتر آثاری که از زاویه تازه به یک مساله و مفهوم دینی توجه کرده بودند و دریچه‌های تازه ای به موضوع و یا شخصیت دینی گشوده بودند و سه اصل بالا را رعایت کرده بودند، خواندنی شدند. از جمله این آثار می‌توان به تجدید چاپ کتاب‌های سیدمهدی شجاعی اشاره کرد. آثار این نویسنده چون با دغدغه‌های دینی و با قلم شاعرانه و نگاه امروزی همراه بوده است معمولا به چاپ‌های چندم رسیده است؛چاپ پنجاه و نهم کتاب«کشتی پهلو گرفته»، چاپ هفدهم «کمی دیرتر»، چاپ دهم «آسمانی ترین مهربانی»، چاپ پنجاه و هفتم کتاب «پدر، عشق و پسر»، چاپ سی و هشتم «آفتاب در حجاب» و چاپ بیست و دوم کتاب «از دیار حبیب»...

عاشقانه‌های یک نویسنده روحانی

مظفر سالاری هم جزء نویسنده‌هایی است که آثارش با اقبال خوبی از سوی جامعه روبرو شده است. آثار این روحانی نویسنده هم حول و حوش یک شخصیت معصوم است و هم دربرگیرنده یک مفهوم دینی. دو رمان «رویای نیمه شب» و «دعبل و زلفا»ی سالاری مورد توجه مردم قرار گرفته‌اند.

«رویای نیمه شب برای صد و بیست و سومین بار توسط انتشارات کتابستان معرفت منتشر شد و رمان «دعبل و زلفا» توسط به نشر به بیش از پنجاه چاپ رسیده است. «رویای نیمه شب» رمانی عاشقانه با مضمونی دینی است و روایتی است از دلدادگی پسری سنی مذهب به دختری شیعه است که در حاشیه ماجرای یک تشرف روایت شده است. تشرف به محضر امام عصر(عج) موضوعی است که این رمان را از دیگر عاشقانه‌های موجود متمایز کرده و خواننده را در موقعیتی متفاوت از رمان‌های عاشقانه قرار داده است. 

رمان «دعبل و زلفا» هم روایتی عاشقانه از آشنایی و زندگی پر فراز و نشیب دعبل خزاعی، شاعر اهل بیت(ع) و همسر با ایمانش زلفاست. در این کتاب، مقاطعی از زندگی دعبل در زمان امام موسی کاظم (ع) و امام رضا (ع) به صورت داستانی کنکاش شده است؛ عشق میان او و زلفا، بستری جذاب برای ماجراهای فراوان این رمان است که تلاش دارد بر اساس داده‌های تاریخی به بازسازی و بازآفرینی ماجراها و حوادث بپردازد.

مظفر سالاری در گفتگوهایش و در پاسخ به این پرسش که چطور کتاب‌هایش با اقبال جامعه روبرو شده است، گفته این توجه اتفاقی نیست او علاوه بر این‌که قصه جذابی را برای رمان‌هایش در نظر می‌گیرد، از چاشنی‌هایی مثل عشق و طنز هم استفاده می‌کند. او  نویسنده‌ای است که در نوع روایت هم بیشتر نمایشی می‌نویسد تا خواننده بتواند داستان را مثل فیلمی تجسم کند و در ذهنش ببیند.

به گفته این نویسنده در تمام دنیا مردم نگاه دینی را دوست دارند. در کشور ما هم اکثر میراث ادبی‌مان دینی است. هیچ‌کس نمی‌تواند منکر این جایگاه شود، اما ماندگاری اثر وابسته به این است که به دل مردم بنشیند و در یادشان بماند.  

بیش از چهل چاپ «نخل و نارنج» کم‌تر از دو سال

کتاب «نخل و نارنج» داستانی از زندگی شیخ مرتضی انصاری، به قلم وحید یامین پور هم که توسط انتشارات «کتاب جمکران» منتشر شده تا به حال به بیش از چهل چاپ رسیده است. این کتاب برای اولین بار در سال 97 منتشر شد. «نخل و نارنج» از همان ابتدا با استقبال کم نظیری روبرو شد. این اثر که نویسنده‌اش آن‌ را معجزه زندگی خود می‌داند، مدت‌ها در صدر پرفروش‌ترین بازار کتاب ایران قرار داشت. هرچند این اولین اثر داستانی نویسنده بود، ولی یامین پور نشان داد که مخاطبش را به خوبی می‌شناسد و می‌داند برای چه قشری می‌نویسد. او در یکی از گفتگوهایش درباره علل موفقیت کتابش گفته است: «نظر من این است که کتاب «نخل و نارنج» به خاطر جذابیت زندگی و معنویت زندگی شیخ انصاری مورد توجه قرار گرفت و گرنه من نویسنده‌ای تازه‌کار بودم.»   

یک عاشقانه جذاب تاریخی و قوی

 «یک عاشقانه‌ی جذاب تاریخی قوی.» این بخشی از توصیف رمان «پس از بیست سال» از زبان رهبر انقلاب است که وقتی منتشرشد، در میان اخبار فرهنگی هنری کشور مورد توجه قرار گرفت. «پس از بیست سال» رمانی است که در بهار ۱۳۹۸ توسط انتشارات شهرستان ادب منتشر شد و خیلی زود در بازار نشر کشور با استقبال مخاطبان مواجه شد. سلمان کدیور در اوّلین رمان خود، یکی از مناقشه‌برانگیزترین مقاطع تاریخ اسلام را روایت کرده است. ماجرای «پس از بیست سال» در میان سال‌های ۳۵ تا ۶۱ هجری می‌گذرد؛ دورانی پُرتلاطم و پُرفتنه که برای احوالاتِ امروزِ ما، آموختنی‌های فراوانی دارد. سلیم، شخصیت اصلی رمان، یکی از سرداران جوان سپاه معاویه است که پس از نبردی جانانه و نفس‌گیر با رومیان، عازم جنگ با سپاه علی‌بن‌ابی‌طالب (ع) می‌شود و در آوردگاه صفین، مسیر پیچیده و پُرسنگلاخی را پیش روی خود می‌بیند. «پس از بیست سال»، در ۷۵۰ صفحه راوی این مسیر پیچیده و پُرسنگلاخ است؛ مسیری که بسیاری از بزرگان تاریخ اسلام را به بی‌راهه کشانده و ‌آدم‌های خوب زیادی را وارد فهرست آدم‌های بدِ تاریخ کرده ‌است.

این رمان، مسئله‌ روشن و مشخصی دارد؛ مسئله‌ای که از همان جملات اوّل برای مخاطب ترسیم می‌شود: «به‌راستی چرا حسین (ع)را کشتند؟» کتاب به‌دنبال پاسخ این سؤال است و به شیوه‌ای هنرمندانه پاسخ را به مخاطب نشان می‌دهد؛ پاسخی که از لابه‌لای فریادهای دردمندانه‌ی ابوذر غفاری، از میان تشویش‌های ویرانگری که در انتخاب میان علی (ع) و معاویه گریبان زعمای قوم را می‌گیرد و از بین گفت‌وگوهای تمام‌نشدنیِ سلیم و دوستانش، خود را نشان می‌دهد. «پس از بیست سال» پیام روشنی دارد؛ پیامی که مخاطب را نسبت به «ابتلای اُمَوی» آگاه می‌کند و خطرِ اموی‌شدن را به مخاطبش هشدار می‌دهد. 

 رمانی شهودی که به بیش از 90 چاپ رسید

«روی ماه خداوند را ببوس» نام اولین و محبوب‌ترین رمان مصطفی مستور است که برای اولین بار سال 79 توسط نشر مرکز منتشر شد. رمان با موضوعی فلسفی و هستی شناسانه و در پی پاسخ دادن به پرسش‌هایی است که همیشه در جدال بین عقل و احساس مطرح می‌شوند. این رمان حول و حوش شخصیت مذهبی نیست اما رمانی است که به دغدغه‌های دینی انسان پاسخ روشنی می‌دهد.

نویسنده در این رمان افکار، دینی، معرفت‌شناسی، جامعه‌شناسی و… خود را با زبان شخصیت‌های داستان بیان می‌کند که بر پایه سه محور اساسی: شک، عدم قطعیت، تنهایی، بنیان نهاده‌است. کتاب در زمانی که منتشر شد بسیار مورد توجه نسل نوجوان و جوان قرار گرفت چون در پاسخ به این پرسش هستی‌شناسانه بود که آیا خدا هست یا نیست و شک و تردیدهای انسان امروزی و تنهایی و سردرگمی مردم دنیا در مورد سوال‌های مطرح شده در داستان به زبانی داستانی بیان شد. کتاب درون انسان‌های امروزی را به چالش و کنکاش ‌کشید و همین مساله از نقاط موفقیت داستان است.

مصطفی مستور عنوان برگزیده بهترین رمان سال‌های 79 و 80 جشنواره قلم زرین را برای کتاب «روی ماه خداوند را ببوس» به دست آورد. این کتاب همچنین در کشورهای مختلف هم ترجمه و منتشر شده است.