حجت‌الاسلام علیرضا قبادی، جامعه‌شناس و کارشناس دین، طی یادداشت‌هایی به تحلیل زیارت عاشورا پرداخته است که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید:

السلام علی ولی الله و حبیبه

در آستانه اربعین حسینی به تحلیل آخرین و پنجمین قلمرو زیارت عاشورا، می‌پردازیم. قبل از آن لازم است یادآوری شود که گویا اربعین یک روز در عداد روزهای دیگر نیست. زمان واگویی رازهای ناگفته، هنگام رمزگشایی از واقعه کربلا و فرصت انتخاب و کسب حیات طیبه است. نشان‌هایی از ویژگی‌های مزبور را می‌توان در متن زیارت اربعین امام صادق(ع) یافت.

زیارت اربعین با مضامین والا، معارف فراوان و مهمی را بازگو می‌کند و مأخذ مهم و ارزشمندی هم برای کشف بسیاری از رازها و هم پاسخی برای بسیاری از پرسش‌ها و هم راه وصول به حیات طیبه است. شاید بدین سبب است که بنا به فرمایش امام حسن عسکری علیه السلام از نشانه‌های مؤمن، زیارت اربعین است.

آخرین قلمرو زیارت عاشورا حمد است. حمد، کوتاه ترین قلمرو در میان قلمروهای برشمرده زیارت عاشوراست؛ اما در عین حال، عالی‌ترین و بنیانی‌ترین جزء زیارت است.

این قلمرو با هر چهار قلمرو دیگر زیارت عاشورا یعنی سلام، یاداوری مصائب اباعبدالله و بزرگی این سوگ، برائت و دعاء آمیخته و مرتبط است. افزون بر آنکه خود معارف والایی را نمایندگی می‌کند و نگاهی امیدبخش پیش روی زائران می‌گذارد.

حمد، از دل مصائب بزرگ، امید و راه روشن آینده را ترسیم کرده و نمایان می‌سازد. مانند سایر قلمروهای زیارت عاشورا در این قلمرو نیز غیریت نمود دارد. در آغاز لازم است به تعریف مفهومی حمد اشاره کنیم. حمد، چنانکه در تعریف آن آمده، ستایش، صفات جمیل خداوند(ستایش شونده)است. از این رو خداوند همیشه قابل ستایش است؛ زیرا صفات جمال و نیکو، از خداوند جدا ناپذیر است.

از این روست که بندگان عارف خداوند، در همه احوال خوش و ناخوش، «رب» خویش را ستایش می‌کنند. همانگونه که امام حسین(ع) نیز در همه احوال زندگی ستایشگر رب العالمین بود. آغازین کلام او در دعای عرفه و در شب عاشورا ستایش الهی بود. آن حضرت همچنین در بحبوحه نبرد و حماسه کربلا با بیان‌های مختلف خداوند را ستایش می‌کرد. زائر حسین‌بن علی(ع) نیز با تأسی از امام و مقتدای خویش ضمن اذعان به بزرگی مصیبت وارده به اهل بیت علیهم السلام و بزرگی این سوگ برخودش، خداوند را ستایش می‌کند. زائر در این قلمرو کوتاه از زیارت با تکرار چند باره حمد خداوند را در حال سجده چنین ستایش می‌کند: خدایا ستایش مخصوص توست. آن هم ستایش شکرگزاران. بر مصائبی که بر آنان(اهل بیت) وارد آمده است. خداوندا، در سوگ عظیم نشستم؛ اما سپاسگزار توام.

هر چند در متن کوتاه قلمرو پنجم به غیریت و تقابل تصریح نشده است؛ اما حمد بر مصائب وارده بر اهل بیت علیهم السلام و بر بزرگی این سوگ، تلویح و نشانی از تقابل و مرزبندی با کسانی است که در محدوده اندیشه گفتمان مادی متوقف‌اند و برآورد مادی گرایانه و کوته بینانه شان از حقیقت حوادث آنان را از درک و فهم حکمت و الطاف الهی باز داشته و تعریف صحیح از شکست و پیروزی ندارند و خود را از درک شعاع تابنده نور الهی و فهم حکمت‌های پیدا و پنهانش در رویدادها محروم، عاجز و غافل ساختند.

سلسله گفتارهای تحلیل گفتمان زیارت عاشورا را با کریمه قرآنی زیر اختتام می‌بخشیم که «و آخر دعواهم ان الحمدلله رب العالمین؛ اللهم صل علی محمد و آل محمد و عجل لولیک الفرج».